شروط غيرعادي براي عادي‌سازي
سعودي‌ها براي عادي‌سازي روابط با اسراييل، از امريكا تضمين‌هاي امنيتي و مشاركت در برنامه هسته‌اي تقاضا كرده‌اند
شهاب شهسواري
بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل، از زمان آغاز به كارش در دولت جديد تاكيد كرده بود كه در سياست خارجي دو دستور كار را در اولويت قرار مي‌دهد: نخست مقابله با ايران و دوم توسعه توافق‌هاي عادي‌سازي روابط با نگاه ويژه به عربستان سعودي. حالا بعد از گذشت كمتر از سه ماه، رسانه‌هاي امريكايي گزارش مي‌دهند كه گفت‌وگوها در مورد عادي‌سازي روابط اسراييل و عربستان با پيگيري مقام‌هاي امريكايي در جريان است و عربستان سعودي مطالباتي را براي موافقت با عادي‌سازي روابط مطرح كرده است. دو روزنامه امريكايي وال‌استريت ژورنال و نيويورك‌تايمز، روز پنجشنبه با انتشار گزارش‌هايي مستقل به نقل از مقام‌هاي آگاه از گفت‌وگوهاي رياض و واشنگتن درخصوص عادي‌سازي روابط عربستان و اسراييل، نوشته‌اند كه عربستان سعودي در گفت‌وگو با دولت بايدن دو مطالبه اصلي براي عادي‌سازي روابط با اسراييل مطرح كرده است؛ تضمين‌هاي امنيتي و كمك به برنامه هسته‌اي عربستان سعودي. بسياري از تحليلگران به جاي خالي پيش‌شرط هميشگي عربستان سعودي براي رابطه با اسراييل، يعني تشكيل دولت مستقل فلسطيني اشاره كرده‌اند. با اين حال حتي بدون پيش‌شرط تشكيل دولت فلسطيني، تحليلگران معتقدند كه تامين مطالبات عربستان براي عادي‌سازي روابط با اسراييل چندان ساده نيست. رسانه‌هاي امريكايي مي‌نويسند كه حتي در صورت موافقت دولت امريكا، راضي كردن قانون‌گذاران امريكايي براي دادن چنين امتيازهايي به عربستان سعودي بسيار مشكل است.
كريس مورفي، سناتور حزب دموكرات و عضو كميته روابط خارجي سناي امريكا مي‌گويد: «روابط ما با عربستان سعودي بايد روابط دوجانبه مستقيم باشد و نبايد از مسير اسراييل عبور كند. سعودي‌ها به صورت مستمر، بارها و بارها عملكرد بدي داشته‌اند. اگر قرار باشد وارد روابط با عربستان سعودي شويم كه به معناي فروش قابل توجه سلاح به اين كشور است، اين امر بايد از طريق رفتار بهتر عربستان در مقابل امريكا محقق شود و نه صرفا به دليل رفتار بهتر آنها با اسراييل.» مورفي ازجمله نمايندگان كنگره امريكا است كه براي جلوگيري از فروش سلاح‌هاي امريكايي به عربستان سعودي كه قابل استفاده در جنگ يمن هستند، تلاش كرده است. مشخص نيست كه دقيقا سعودي‌ها چه تضمين‌هاي امنيتي از امريكا درخواست كرده‌اند. به نوشته وال‌استريت ژورنال، چنين درخواستي ممكن است با اعلام عربستان سعودي به عنوان «متحد اصلي خارج از ناتو» براي امريكا، مانند همين امتياز كه دراختيار كشورهايي مانند قطر، اردن و اسراييل در منطقه قرار داده شده است، پاسخ داده شود.
خطر مسابقه تسليحاتي
يكي از مهم‌ترين نگراني‌ها در مورد مطالبات عربستان سعودي، درخواست اين كشور براي مشاركت امريكا در برنامه هسته‌اي رياض است. كارشناسان مسائل هسته‌اي مدت‌هاست نسبت به تلاش‌هاي عربستان سعودي براي ايجاد يك برنامه هسته‌اي، بدون ارتقاي توافقنامه پادماني با آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي و پذيرش نظارت‌هاي بيشتر بر برنامه هسته‌اي‌اش هشدار مي‌دهند. در طول ماه‌هاي گذشته اظهارات وزير خارجه عربستان درخصوص تلاش اين كشور براي دستيابي به چرخه كامل توليد سوخت هسته‌اي پس از آنكه وليعهد و حاكم بالفعل اين كشور از تلاش احتمالي براي ساخت بمب هسته‌اي در صورت دستيابي ايران به چنين سلاحي سخن گفته بود، بار ديگر به نگراني‌ها در مورد ماجراجويي‌هاي هسته‌اي عربستان دامن زد.
جان هانا، پژوهشگر انديشكده موسسه يهودي امنيت ملي امريكا و مشاور پيشين امنيت ملي ديك چني، معاون پيشين رييس‌جمهور امريكا مي‌گويد كه خواسته مقام‌هاي عربستان اين است كه امريكا از غني‌سازي اورانيوم و چرخه بومي توليد سوخت هسته‌اي در اين كشور حمايت كند. به نوشته وال‌استريت ژورنال، مقام‌هاي امريكايي و اسراييلي نگران اين هستند كه اين امتياز منجر به توليد سلاح هسته‌اي توسط عربستان و تشديد رقابت تسليحات ميان عربستان و ايران شود. يوئل گوزانسكي، پژوهشگر ارشد در انديشكده موسسه مطالعات امنيت ملي در تل‌آويو به وال‌استريت ژورنال مي‌گويد: «موضوع هسته‌اي اگر نگوييم بزرگ‌ترين، يكي از بزرگ‌ترين چالش‌ها براي اسراييل است و اسراييلي‌ها بايد در اين مورد بحث كنند كه آيا صلح ارزش اين را دارد يا نه.»
داريل كيمبال، مدير انديشكده انجمن كنترل تسليحات، معتقد است كه ايالات‌متحده امريكا بايد به اين درخواست عربستان سعودي جواب منفي بدهد. اين كارشناس عدم اشاعه در حساب كاربري خود در توييتر مي‌نويسد كه چنين درخواستي از چند جهت مشكل دارد. اين كارشناس عدم اشاعه تاكيد مي‌كند: «عربستان سعودي يك بازيگر بد است كه برمبناي نظام بين‌الملل مبتني بر قانون رفتار نمي‌كند. غيردموكراتيك است، حقوق بشر را نقض مي‌كند، جنگ مرگباري را در يمن به راه انداخته است و شايسته دريافت تضمين‌هاي امنيتي امريكا يا فروش و تامين سلاح امريكايي نيست.» داريل كيمبال، نگران‌كننده‌ترين بخش از گزارش‌هاي اخير در مورد مطالبات سعودي از امريكا را درخواست توافقنامه همكاري هسته‌اي مي‌داند. وي مي‌نويسد: «نگران‌كننده اينجاست كه عربستان خواستار توافق همكاري هسته‌اي با امريكا، بدون پذيرفتن استانداردهاي كليدي نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و بي‌ميلي به كنار گذاشتن تلاش‌ها براي غني‌سازي اورانيوم، است. ايالات‌متحده امريكا نبايد در مورد ابزارهاي حفاظت از برنامه هسته‌اي غيرنظامي هر كشوري، به عقب‌نشيني‌هاي خطرناك تن دهد.» كيمبال معتقد است: «پيشنهاد سعودي از نظر عدم اشاعه هسته‌اي غيرقابل پذيرش است چون كه هم NPT [پيمان عدم اشاعه] را زير سوال مي‌برد و هم مشكلات بيشتري در آينده ايجاد مي‌كند. اين پيشنهاد بايد بلافاصله رد شود و هر مشاوري در كاخ سفيد كه از اين پيشنهاد دفاع مي‌كند بايد از كارش بركنار شود.»
كلسي داون‌پورت، مدير سياست‌گذاري عدم‌اشاعه در انجمن كنترل تسليحات معتقد است كه انگيزه مقام‌هاي امريكايي در نگراني نسبت به مطالبات هسته‌اي عربستان سعودي، قابل درك است. وي مي‌نويسد: «عربستان سعودي حاضر نيست اقدام‌هاي نظارتي شديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را بپذيرد و علنا تهديد كرده است كه دنبال ساخت سلاح هسته‌اي مي‌رود.»
مخالفت افكار عمومي
يكي از بزرگ‌ترين موانع در مقابل پادشاهي عربستان سعودي براي عادي‌سازي روابط با اسراييل، مخالفت افكار عمومي با چنين اقدامي است. براساس يك نظرسنجي كه انديشكده موسسه واشنگتن براي خاور نزديك در پاييز سال جاري انجام داده است، نزديك به ۷۶درصد از شهروندان عربستان سعودي ديدگاه منفي به توافقنامه‌هاي عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با رژيم اسراييل، موسوم به توافقنامه‌هاي ابراهيم دارند. تنها ۲۱درصد از پاسخ‌دهندگان به اين نظرسنجي نظر مثبتي به توافقنامه‌هاي ابراهيم داشته‌اند. اين درحالي است كه دو سال پيش (پاييز ۱۳۹۹) ۴۱درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجي نظر مثبت نسبت به توافق‌هاي عادي‌سازي داشتند و اين رقم با گذشت زمان به شكل چشمگيري كاهش پيدا كرده است. پاييز امسال درحالي كه ۳۳درصد از شهروندان سعودي نظر «بسيار منفي» در برابر عادي‌سازي روابط بيان كرده‌اند، تنها ۱۰درصد نظر «بسيار مثبت» داشته‌اند. در برابر نظرسنجي‌هاي ديگري هم منتشر شده‌اند كه چشم‌انداز متفاوتي از واكنش افكار عمومي نشان مي‌دهند. انديشكده مركز عربي پژوهش و مطالعات سياست‌گذاري نوشته است كه مخالفت شهروندان سعودي نسبت به روابط با اسراييل از سال ۲۰۱۴ كه ۹۱درصد بود به ۳۸درصد رسيده است. با اين حال در همين نظرسنجي آمده است كه تعداد شهروندان سعودي كه حاضرند علنا عادي‌سازي روابط با اسراييل را بپذيرند از ۱۲درصد در سال ۲۰۱۶ به ۵درصد در سال ۲۰۲۲ كاهش پيدا كرده است.
وال‌استريت ژورنال مي‌نويسد كه در عربستان سعودي و ديگر كشورهاي عربي، در طول هفته‌هاي اخير با افزايش خشونت‌ها عليه فلسطينيان در كرانه باختري به حدي كه در دو دهه گذشته بي‌سابقه است، باعث شده كه حمايت از عادي‌سازي علني روابط با اسراييل به شكل چشمگيري كاهش پيدا كند. نيويورك تايمز مي‌نويسد كه كار عربستان سعودي براي اقناع افكار عمومي با هدف عادي‌سازي روابط با اسراييل از امارات متحده عربي و بحرين مشكل‌تر است، چراكه عربستان ۲۰ ميليون شهروند دارد و كنترل آنها از كشورهاي كوچك‌تر با جمعيت بسيار كمتر، بسيار سخت‌تر خواهد بود. اين روزنامه استدلال مي‌كند علاوه بر اين منفعت عربستان از علني كردن روابط با اسراييل چندان زياد نيست، به خصوص كه آنها مي‌توانند همين الان هم از طريق روابط محرمانه نيازهاي خود مانند به اشتراك‌گذاري اطلاعات و ابزارهاي جاسوسي مدرن را برطرف كند.
آيا عربستان به فلسطين اولويت مي‌دهد؟
تحليلگران معتقدند كه برخلاف ادعاهاي علني مقام‌هاي سعودي، مساله فلسطين اولويت اصلي رياض براي عادي‌سازي روابط با اسراييل نيست. وال‌استريت‌ژورنال مي‌نويسد: «توافق ميان عربستان و اسراييل مي‌تواند آخرين زبانه‌هاي شعله اميد تشكيل يك حكومت مستقل فلسطيني را هم براي فلسطينيان خاموش كند. در طول دهه‌هاي گذشته سعودي‌ها تشكيل يك حكومت فلسطيني را پيش‌شرط به رسميت شناختن اسراييل عنوان مي‌كردند. عربستان سعودي با فشار قابل‌توجهي از سوي ميليون‌ها عرب و مسلمان در سراسر جهان مواجه است تا همچنان قاطعانه پشت فلسطيني‌ها بايستد. اما مقام‌هاي اسراييلي مي‌گويند كه عربستان سعودي خواستار عقب‌نشيني قابل‌توجهي از سوي اسراييل درخصوص فلسطين در گفت‌وگوها نيست. دو هيات از انديشكده‌هاي طرفدار اسراييل كه در ماه‌هاي گذشته به رياض سفر كرده‌اند مي‌گويند كه به باور آنها براي سعودي‌ها مساله فلسطين اولويت اصلي نيست.» جان هانا، پژوهشگر انديشكده موسسه يهودي امنيت ملي امريكا و مشاور پيشين امنيت ملي ديك چني، معاون پيشين رييس‌جمهور امريكا مي‌گويد: «سعودي‌ها خيلي از سربازكني در مورد فلسطين صحبت مي‌كردند.»
داريل كيمبال، مدير انجمن كنترل تسليحات مي‌نويسد: «پادشاهي عربستان سعودي بدون شرط بايد اسراييل را به رسميت بشناسد و اسراييل اگر مي‌خواهد كشورهاي منطقه را تشويق كند تا به رسميت شناخته شود، ضروري است كه تعهدات قانوني و بين‌المللي‌اش را عملي كند، به اشغال فلسطين پايان دهد و به سمت راهكار دو دولتي حركت كند.» به نوشته وال‌استريت ژورنال مقام‌هاي دولت بايدن و برخي مقام‌هاي سعودي مي‌گويند كه اسراييل براي عادي‌سازي روابط بايد كاري در مورد آرزوي فلسطيني‌ها براي استقلال انجام دهد. به اعتقاد افرادي كه در گفت‌وگوها مشاركت دارند، توافق بين رياض و تل‌آويو مي‌تواند با موافقت اسراييل با برداشتن گام‌هاي ساده مانند آغاز گفت‌وگوهاي صلح با فلسطينيان كه نزديك به يك دهه است متوقف شده، امكان‌پذير شود.