به مناسبت زادروز مجيد انتظامي
خالق ملودي‌هاي خاطره‌انگيز سينما
اميد جوانبخت
مجيد انتظامي فرزند ارشد انتظامي بزرگ از اولين آهنگسازان فيلم بود كه پس از انقلاب كار خود را آغاز كرد و اگر «اسفنديار منفردزاده، مرتضي حنانه، واروژان، مجتبي ميرزاده و حسين واثقي» را نسل اول آهنگسازان فيلم بدانيم او از آغازگران نسل دوم بود كه با پشتوانه‌اي علمي و تجربي توانست اين هنر را ارتقا ببخشد. او هر چند اكنون در آستانه هفتاد و پنج سالگي، تقريبا در سينما فعاليتي ندارد اما آثار ارزشمند و ماندگاري كه به مدد تلاش و نبوغش آفريده نام او را در زمره موثرترين آهنگسازان پس از انقلاب ثبت كرده است. او در نوجواني در دوره هنرستان موسيقي با ساز «ابوا» آشنا و در آن به عنوان ساز تخصصي مهارتي كسب مي‌كند. پس از آن تحصيلاتش را در آلمان ادامه داده و در عين مهيا بودن شرايط كاري و مالي در آنجا به ايران بازمي‌گردد و براي مدتي به عنوان نوازنده اركستر سمفونيك تهران و مدرس همان هنرستاني كه در آن تحصيل كرده بود مشغول به كار مي‌شود. در ميانه دهه پنجاه به پيشنهاد و حمايت «احمدرضا احمدي» در كانون پرورش فكري كودكان اولين تجربه‌اش در ساخت آهنگ را روي اشعار «فروغ» انجام مي‌دهد و به همين واسطه كارش مورد توجهِ دوستِ «احمدي»، «مسعود كيميايي» كارگردانِ نامدارِ سينماي متفاوت آن سال‌ها قرار مي‌گيرد كه موسيقي همه كارهاي قبلي‌اش را «منفردزاده» ساخته بود و اوجي در موسيقي آن سال‌ها بود و به دلايلي در «سفرسنگ/56» (كه حال و هواي متفاوتي در كارهايش داشت) «انتظامي» را انتخاب كرد كه اين تجربه هم او را با دنياي موسيقي فيلم (خصوصا در فيلمي كه فيلمسازش اهميت زيادي براي موسيقي قائل است) آشنا كرد و هم زمينه مناسبي براي ورودش به سينماي پس از انقلاب شد. رضايتِ «كيميايي» از كار او باعث شد تا موسيقي فيلم بعديش يعني «خط قرمز/60» را نيز به وي بسپارد. موسيقي در لحظات زيادي توفيق مي‌يابد كه تلاطمات روحي و شخصيتي «اماني» را بازگو كند ولي متاسفانه موسيقي متفاوت او با توقيف فيلم زياد شنيده نشد. با افزايش توليدات سينماي ايران در دهه شصت از طرفي و پراكنده شدن معدود چهره‌هاي پركار و مطرح موسيقي فيلم‌هاي قبل از انقلاب (همچون رشته‌هاي ديگر) زمينه براي آهنگسازان جوان‌تر باز شد. «انتظامي» در اين دهه با ساخت موسيقي براي حدود سي فيلم به يكي از فعالان اين رشته بدل شد. البته در همين دهه «فرهاد فخرالديني» و «فريدون شهبازيان» با سابقه آثاري ماندگار در موسيقي اصيل ايراني، «بابك بيات» و «ناصر چشم‌آذر» و «فريبرز لاچيني» با تجربه‌هايي قابل اعتنا در موسيقي پاپ و «كامبيز روشن‌روان» و «محمدرضا عليقلي» نيز از آهنگسازاني بودند كه به ساخت موسيقي فيلم روي آوردند و هر يك آثار برجسته‌اي در اين زمينه خلق كردند.
تجربيات متفاوت و متنوع و موفق «انتظامي» در اين عرصه هواي تازه‌اي در موسيقي فيلم بعد از انقلاب ايجاد كرد. او در دهه هفتاد نيز با ساخت موسيقي براي بيش از سي فيلم يكي از پركارترين‌ها به حساب مي‌آيد و جالب اينكه به مدد ذوق و استعداد ذاتي‌اش با همه پركاري تقريبا كار ضعيف، تكراري يا نامتناسبي درآثارش ديده نمي‌شود. در دهه هشتاد «انتظامي» با ورود نسل جديد آهنگسازان (همچون اغلب همنسلانش) كم‌كارتر شد و در دهه نود تقريبا از ساخت موسيقي فيلم كناره گرفت. آثار او را مي‌توان به چند دسته تقسيم كرد؛ دسته اول فيلم‌هاي حادثه‌اي و جنگي است كه موسيقي نقش عمده‌اي در ايجاد و انتقال هيجان و تحرك فيلم داشت و بهترين‌شان را مي‌توان «عقابها/ خاچيكيان /64»، «ترن/ قويدل /66»، «كاني مانگا/ داد /66»، «گذرگاه/ بحراني /66» و «دوئل/ درويش /82» دانست، خصوصا موسيقي «ترن» كه علاوه بر دريافت جايزه جشنواره ششم فجر توانست از مرزهاي زمان عبور كرده و با پخش‌هاي مكرر حتي جدا از فيلم نيز موثر و شنيدني باشد. شاخه دوم آثار «انتظامي» فيلم‌هاي ملودرام است كه بهترين‌شان در كنار «بايسيكل‌ران/ مخملباف /69» سه‌گانه «حاتمي‌كيا» يعني «از كرخه تا راين /71»، «بوي پيراهن يوسف/ 74» و «آژانس شيشه‌اي/ 76» است كه بخش عمده‌اي از حس و حال اثر مديون كار درخشان «انتظامي» است و بارها و بارها حتي جداي از فيلم‌ها پخش و در حافظه‌ها مانده‌اند. همكاري مجدد او با «كيميايي» در فيلم «اعتراض/78» هجده سال پس از «خط قرمز» به نتيجه‌اي تاثيرگذار منجر شد كه خصوصا در تيتراژ به يادماندني ابتداي فيلم (گلريزان در زندان) نقش مهمي دارد. تنوع زمينه‌هاي ديگر آثار «انتظامي» را مي‌توان در فيلم‌هايي چون«شب بيست و نهم/ رخشاني/69» با فضايي ترسناك، «ناصرالدين شاه/ مخملباف/70» با فضايي فانتزي، تاريخي، «روز واقعه/ اسدي/72» و «مريم مقدس/ بحراني/79» با حال و هوايي تاريخي، مذهبي، «بازمانده/داد/74» با تمي عربي و «عشق بدون مرز/درخشنده/77» در حال و هوايي غربي-امريكايي و قطعه نوستالژيك انيميشن «زال و سيمرغ/56» (كه بعدها معلوم شد روي تيتراژ كارتون زيباي «بچه‌هاي مدرسه آلپ» نيز استفاده شده است) پي گرفت كه اين همه تنوع در ملودي‌ها، سازها و صداها و توفيق در القاي فضاي موردنظر هر يك از فيلم‌ها واقعا غبطه‌برانگيز و كم‌نظير و پيداست كه هر يك را با تمام احساس دروني و شخصي‌اش ساخته. «انتظامي» موسيقي چندين سريال را نيز ساخته است كه از موفق‌ترين‌شان مي‌توان به موسيقي حماسي «گرگها/ ميرباقري/66» و موسيقي نوستالژيك «كلاه پهلوي/دري/92» اشاره كرد. كيفيت آثارش سبب شده كه در اغلب دوره‌هاي جشنواره فجر كانديداي دريافت جايزه باشد و در هفت دوره (دوره‌هاي ششم «ترن»، هفتم «بايسيكل‌ران»، يازدهم «راز خنجر»، يازدهم «از كرخه تا راين»، سيزدهم «روز واقعه»، شانزدهم «آژانس شيشه‌اي»، بيست و يكم «ديوانه از قفس پريد») نيز موفق به دريافت جايزه شود. آلبوم بي‌كلام «آرام‌تر از دريا» و ساخت چند سمفوني بزرگ درباره جنگ (ايثار) از كارهاي متاخر «انتظامي» است. نام «مجيد انتظامي» با كارنامه‌اي پرتعداد، متنوع، موثر و به يادماندني در دو دهه شصت و هفتاد قطعا نامي بلند و ماندگار در زمينه موسيقي فيلم سينماي ايران است. اميد كه به سلامت باشد و هر دم در مسير خلق زيبايي.