دو روايت از نخستين درگيري نظامي مستقيم روسيه - ايالات متحده
ايالات متحده مي‌گويد روس‌ها باعث سقوط يك پهپاد امريكايي در درياي سياه شده‌اند، روسيه اين اتهام را قبول ندارد
محمدحسين لطف‌الهي
در اولين درگيري مستقيم علني ميان روسيه و ايالات متحده از زمان آغاز جنگ اوكراين، يك پهپاد امريكايي سقوط كرد تا تنش ميان مقام‌هاي ارشد كرملين و كاخ سفيد به اوج برسد. واشنگتن ادعا مي‌كند اقدام روس‌ها عامل سقوط اين پهپاد بوده اما مسكو روايت ديگري دارد.
مقام‌هاي نظامي ايالات متحده روز چهارشنبه 15 مارس اعلام كردند كه جنگنده‌هاي روسي بر فراز درياي سياه محفظه سوخت خود را روي يك پهپاد امريكايي رها و با پرواز در فاصله نزديك و برخورد با اين پهپاد، آن را سرنگون كردند. اين اولين درگيري نظامي مستقيم ميان ايالات متحده و روسيه از زمان آغاز حمله نظامي روسيه به اوكراين در 24 فوريه 2022 به حساب مي‌آيد. به گفته مقام‌هاي امريكايي اين حادثه حوالي ساعت 7 صبح روز سه‌شنبه به وقت محلي در 75 مايلي جنوب غربي شبه‌جزيره كريمه رخ داده و اقدام جنگنده‌هاي روس باعث شده است كه اپراتورهاي هدايتگر پهپاد MQ-9 Reaper هيچ گزينه‌اي جز انتخاب آب‌هاي بين‌المللي به عنوان محل سقوط پهپاد پيش روي خود نداشته باشند.
دولت ايالات متحده اين حادثه را بخشي از «الگوي تكرارشونده اقدامات خطرساز خلبانان روسي» توصيف مي‌كند و هشدار مي‌دهد كه چنين اقداماتي مي‌تواند به «اشتباه محاسباتي» و «تشديد ناخواسته تنش‌ها» ميان دو قدرت نظامي برتر در جهان منجر شود.
روسيه مسووليت اين حادثه را نمي‌پذيرد. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است مقام‌هاي روسي مقصر اين حادثه را امريكايي‌هايي مي‌دانند كه «مرز‌هاي موقت» را شكسته‌اند.
اين رويارويي نشان مي‌دهد كه چگونه يك حادثه احتمالا ناخواسته مي‌تواند به تنشي جدي ميان دو قدرت نظامي منجر شود.
ايالات متحده و ناتو در حالي كه به‌طور منظم كي‌يف را با تجهيزات پيشرفته و اطلاعات نظامي تجهيز مي‌كنند، مي‌گويند هيچ نقش مستقيمي در آنچه مسكو تلاش غرب براي «نابود كردن روسيه» توصيف مي‌كند، ندارند.
ژنرال جيمز بي‌هكر، مقام نظامي ارشد امريكا مي‌گويد: «پهپاد MQ-9، زماني كه جنگنده روس به آن آسيب زد و به سقوط آن منجر شد، يك عمليات عادي را در حريم هوايي بين‌المللي انجام مي‌داد. اين يك اقدام غيرايمن و غيرحرفه‌اي از سوي دو جنگنده روس بود.»
ژنرال پاتريك رايدر، سخنگوي وزارت دفاع ايالات متحده هم به خبرنگاران گفته است حدود 30 تا 40 دقيقه پيش از سقوط پهپاد، دو فروند جنگنده سوخو - 27 روسي در مجاورت اين MQ-9 ديده شدند. مقام‌هاي امريكايي بسياري از سوالات خبرنگاران درباره اين پهپاد از جمله سوالاتي نظير اينكه آيا MQ-9 مسلح بود يا چه ماموريتي داشت و در كدام منطقه از درياي سياه سقوط كرد بي‌پاسخ گذاشتند. آنها تاكيد دارند كه انتشار ويديوي ضبط‌شده از سوي اين پهپاد نياز به طي روند حقوقي اسناد طبقه‌بندي‌شده دارد و فعلا پنتاگون تصميمي براي انتشار آن ندارد.
در بيانيه وزارت دفاع روسيه آمده است: در بامداد 14 مارس 2023، سامانه‌هاي كنترل حريم هوايي روسيه يك هواپيماي بدون سرنشين امريكايي MQ-9 را در حال پرواز بر فراز درياي سياه در نزديكي شبه‌جزيره كريمه در مسير مرز دولتي فدراسيون روسيه شناسايي كردند. اين پهپاد فرستنده‌هاي خود را خاموش كرده بود و محدوده فضاي هوايي كه براي «عمليات نظامي ويژه» تعيين شده بود را نقض كرد. به گفته اين وزارتخانه، در پي يك مانور ناگهاني، اين پهپاد «از هدايت كنترل خارج و با كاهش ارتفاع با سطح آب برخورد كرد». وزارت دفاع روسيه نوشت: «هواپيماي روسي از تسليحات داخل هواپيما استفاده نكرده، با پهپاد برخوردي نداشته و به سلامت به فرودگاه اصلي خود بازگشت.»
يك روز پس از برخورد يك جنگنده سوخو - 27 روسيه به يك پهپاد تجسسي MQ-9 ارتش امريكا كه باعث سقوط پهپاد در درياي سياه شد روسيه از ايالات متحده خواست كه «پروازهاي خصمانه» را متوقف كند. به گزارش خبرگزاري رويترز، سفير روسيه در امريكا طي هشداري به ايالات متحده گفت: «ما هر اقدامي را كه در آن از سلاح‌هاي امريكايي استفاده شود، آشكارا خصمانه مي‌دانيم.»
ايالات متحده روز چهارشنبه سفير روسيه را احضار كرد. آناتولي آنتونوف، سفير روسيه در ايالات متحده امريكا رايزني‌هاي خود با مقام وزارت خارجه امريكا در خصوص حادثه سقوط پهپاد امريكايي در درياي سياه را «سازنده» توصيف كرد. آنتونوف بعد از گفت‌وگو با كارن دانفرايد، دستيار وزير خارجه امريكا در امور اروپا و اوراسيا در پاسخ به اين سوال كه آيا واشنگتن درباره تبعات اين اقدام به روسيه هشدار داده است يا خير گفت: «منظورتان اين است كه آيا او مرا تهديد كرد يا خير؟ پاسخ خير است.» وي اضافه كرد: «ما در خصوص اين حادثه صحبت كرديم چون اختلافاتي درباره حادثه امروز داريم ولي به نظر من اينطور آمد كه گفت‌وگوي‌مان بر سر اين موضوع سازنده بود. من صحبت‌هاي ايشان را شنيدم اميدوارم ايشان هم نكاتي كه من گفتم را متوجه شده باشند.»
به گزارش خبرگزاري‌ها مقام‌هاي بريتانيايي با اشاره به ادعاي امريكا، در واكنشي از روسيه خواست به حريم هوايي بين‌المللي احترام بگذارد. بن والاس، وزير دفاع بريتانيا، در واكنش به حادثه بر فراز درياي سياه، از مسكو خواست به حريم هوايي بين‌المللي احترام بگذارد. والاس به رويترز گفت: «نكته كليدي در اينجا اين است كه همه طرف‌هاي درگير بايد به حريم هوايي بين‌المللي احترام بگذارند و ما از روس‌ها مي‌خواهيم اين كار را انجام دهند.» والاس گفت: «امريكايي‌ها گفتند كه فكر مي‌كنند اين يك اقدام غيرحرفه‌اي است.»
سيمور هرش، روزنامه‌نگار امريكايي در جريان نشست سازماني غيردولتي به نام «شوراي جمهوري» اعلام كرد امريكا ممكن است در صورت ناكامي اوكراين در مصاف با روسيه وارد خط درگيري نظامي مستقيم با روسيه شود. وي يادآور شد امريكا در هر صورت در مصاف با روسيه از ارتش ناتو حمايت خواهد كرد. اين روزنامه‌نگار امريكايي كه پيش‌تر نقش امريكا در انفجار خطوط لوله گازي نورد استريم روسيه را افشا كرده بود، افزود «اينك ما در وضعيت جنگ با روسيه قرار داريم، اما چرا اينگونه رفتار مي‌كنيم! بياييد از خود بپرسيم آيا واقعا به دنبال جنگ با روسيه هستيم؟ نه اينگونه تصور نمي‌كنم.» هرش در نشست «شوراي جمهوري» افزود ممكن است سناريوي درگيري نظامي در اوكراين براي امريكا مشابه جنگ ويتنام تكرار شود، زيرا با وجود فراواني مهمات و تسليحات نظامي كه براي اوكراين در مصاف با روسيه تدارك ديده شده، ارتش كي‌يف موفق به مهار روسيه نشود.
روزنامه نيويورك‌تايمز نوشته است پهپاد MQ-9 موسوم به ريپر هم قابليت انجام ماموريت‌هاي تجسسي و هم قابليت حمله به اهداف مشخص را دارد. اين پهپاد قابليت رسيدن به سرعت تا 275 مايل بر ساعت را داراست و مي‌تواند تا ارتفاع 50 هزار پايي پرواز كند. مداومت پروازي ريپر 34 ساعت ذكر شده است.
نقطه ضعف ريپر نداشتن تسليحات دفاعي و سرعت بسيار كم است كه باعث مي‌شود سيستم‌هاي پدافندي و جنگنده‌ها بتوانند به آساني آن را ساقط كنند. نيروي هوايي ايالات متحده قيمت هر فروند ريپر را 32 ميليون دلار برآورد كرده است. علاوه بر امريكا، ارتش‌هاي فرانسه، ايتاليا، هلند، اسپانيا و انگليس نيز اين پهپاد را خريداري كرده‌اند. و هندوستان هم به نسخه غير مسلح آن به زودي مجهز مي‌گردد. استراليا نيز درخواست خريد اين پهپاد را دارد.
سقوط اين پهپاد واكنش‌هاي زيادي را در امريكا در پي داشته است. به گزارش نشريه «نيوزويك»، چاك شومر رهبر اكثريت دموكرات سناي امريكا درباره حادثه سرنگوني پهپاد امريكايي بر فراز درياي سياه پس از آنكه توسط توسط جنگنده‌هاي روسي رهگيري شده بود، گفت: اين اقدام به حدي خطرناك و بي‌فكر بود كه نيروي هوايي امريكا ناچار شد پهپاد خود را در آب‌هاي بين‌المللي واژگون كند. بر اساس ترجمه ايرنا، او افزود: به پوتين مي‌گويم كه پيش از آنكه باعث ايجاد تنش ناخواسته شود، اين نوع رفتار را متوقف كند زيرا اين رويكرد امريكا را از اجراي عمليات‌ها بر فراز درياي سياه بازنخواهد داشت. شومر مدعي شد: اين رفتار تهاجمي جنگنده‌هاي روسيه خطرناك است و مي‌تواند به يك تنش ناخواسته منجر شود.
ليندسي گراهام سناتور جمهوري‌خواه امريكايي نيز در رابطه با اين حادثه به شبكه خبري فاكس‌نيوز گفت: امريكا بايد روسيه را براي اين سانحه مسوول بداند و به كرملين بگويد در صورتي كه هواپيماهاي روسي به هر شيء پرنده امريكايي بر فراز آب‌هاي بين‌المللي نزديك شوند به آنها شليك خواهد شد. گراهام با انتقاد از جو بايدن رييس‌جمهوري امريكا، واكنش او در برابر روسيه و ساير تهديدهاي خارجي را مشابه «يك آهو در مقابل چراغ خودرو» - بدون واكنش - دانست.
مارك هرتلينگ (Mark Hertling) ژنرال بازنشسته ارتش امريكا نيز به شبكه خبري «سي‌ان‌ان» گفت: اين سانحه به احتمال زياد از اشتباه بزرگ يك خلبان روسي ناشي شده است. او در تشريح پيامدهاي اين حادثه از احتمال حضور هواپيماهاي امريكا يا افزايش حضور هواپيماهاي ناتو در محدوده درياي سياه گفت و افزود: پهپادي كه به تنهايي در پرواز باشد نخواهيد ديد. ويليام پومرانز مدير يك موسسه تحقيقاتي متمركز بر روسيه و منطقه اوراسيا به نيوزويك گفت: روابط ميان مسكو و واشنگتن در حال حاضر به حدي تيره و تار است كه اعتقاد دارم اين حادثه تغييري در آن ايجاد نخواهد كرد.