درس‌هايي براي ايران در ميانه محدوديت اينترنت

امروزه اقتصاد ديجيتال كه به عنوان انقلاب صنعتي چهارم در جهان شناخته مي‌شود بر كاربرد داده‌ها و فناوري اطلاعات در تمامي ابعاد اقتصادي و براي پيشبرد همه فرآيندهاي اصلي كسب و كارها در حوزه‌هاي مختلف برنامه‌ريزي، بازاريابي و تجارت ميان بازيگران مختلف تاكيد دارد. از اين رو، اقتصاد ديجيتال به عنوان مبناي جديدي براي ارزش‌آفريني در كسب و كارها بيش از پيش مورد توجه سياستمداران جهان قرار گرفته است. از اين حيث در سال 2021 كشورهاي عضو اتحاديه اروپا نيز «سياست يك دهه اقتصاد ديجيتال تا 2030»(1) را به جد مدنظر داشته‌اند و براي تحقق اهداف كلان اقتصاد ديجيتال حول 4 محور اساسي تا سال 2030 همكاري مستمر خواهند داشت. 4 محور اساسي اين سياست عبارتند از: 
1- توسعه جمعيت ماهر و متخصصان ديجيتال با هدف دستيابي به تعادل جنسيتي در اين حوزه: كه در آن: (الف) حداقل 80درصد از افراد 16 تا 74 ساله حداقل مهارت‌هاي اوليه ديجيتال را دارند. (ب) حداقل 20 ميليون متخصص فناوري اطلاعات و ارتباطات در اتحاديه به كار گرفته مي‌شوند كه در عين حال تعداد فارغ‌التحصيلان فناوري اطلاعات و ارتباطات و همچنين دسترسي زنان به اين حوزه افزايش مي‌يابند.
2- تقويت زيرساخت‌هاي ديجيتال امن، انعطاف‌پذير، كارآمد و پايدار: كه در آن الف) همه كاربران نهايي (در يك مكان ثابت) توسط يك شبكه گيگابيتي تحت پوشش قرار مي‌گيرند و تمام مناطق پرجمعيت تحت پوشش شبكه‌هاي پرسرعت بيسيم نسل بعدي با عملكرد حداقل برابر با 5G (مطابق با اصل بيطرفي و همگاني بودن فناوري) خواهند بود، ب) توليد و توسعه نيمه‌هادي‌هاي پيشرفته به ارزش حداقل 20درصد توليد جهاني مطابق با قانون اتحاديه اروپا در مورد پايداري زيست‌محيطي صورت مي‌گيرد، ج) حداقل 10 هزار گره لبه ابر(2) بسيار ايمن در اتحاديه اروپا مستقر مي‌شوند؛ به‌گونه‌اي كه دسترسي به سرويس داده با حداقل تاخير (چند ميلي ثانيه) را در هر كجا و براي هر كسب و كاري در اتحاديه اروپا تضمين كند، د) اتحاديه تا سال 2025 اولين كامپيوتر خود را با شتاب كوانتومي خواهد داشت كه مسير رسيدن اتحاديه اروپا به توسعه توانايي‌هاي رايانش كوانتومي (3) را تا سال 2030 هموار مي‌كند. 
3- تحول ديجيتال در كسب و كارها: در اين تحول الف) حداقل 75درصد از شركت‌هاي اتحاديه اروپا يك يا چند مورد از موارد زير را در راستاي كسب و كار خود پياده‌سازي كرده‌اند: (1) خدمات رايانش ابري؛ (2) داده‌هاي بزرگ (4)؛ (3) هوش مصنوعي؛ ب) بيش از 90درصد از SMEهاي اتحاديه اروپا حداقل به يك سطح پايه از تحول ديجيتال مي‌رسند، ج) اتحاديه اروپا رشد مقياس‌هاي نوآورانه خود را تسهيل مي‌كند و دسترسي كسب و كارها به منابع مالي را بهبود مي‌بخشد كه اين امر منجر به حداقل دو برابر شدن تعداد استارت‌آپ‌هاي تك‌شاخ (5) اين حوزه مي‌شود. 
4- تحول ديجيتال در خدمات دولتي (عمومي) كه در آن الف) ارايه خدمات عمومي كليدي كه 100% به صورت آنلاين در دسترس باشند و امكان تعامل آنلاين شهروندان و مشاغل با ادارات دولتي در اتحاديه اروپا ممكن شود؛ فراهم مي‌شود، ب) 100% شهروندان اتحاديه به پرونده سلامت الكترونيك خود دسترسي دارند، ج) 100% شهروندان اتحاديه اروپا به ابزارهاي شناسايي الكترونيكي ايمن (6) (eID) دسترسي دارند كه در همه كشورهاي عضو اتحاديه اروپا به رسميت شناخته مي‌شود.
بدين‌ترتيب، با توجه به اهميت اهداف دنبال شده در «سياست يك دهه اقتصاد ديجيتال تا 2030» به عنوان سياست جامع و ارزش‌آفرين در قاره سبز، مهم‌ترين تعهدات سياستي پذيرفته شده در كشورهاي عضو اتحاديه اروپا (كه نشانگر توجه ويژه به موضوع اقتصاد ديجيتال و تاثيرات آن بر عموم مردم و بازيگران بخش دولتي و خصوصي در اين منطقه است) در ادامه معرفي و تشريح شده است: 
1- قرار دادن مردم در مركز تحولات ديجيتال: تعهد به الف) تقويت چارچوب دموكراتيك براي يك تحول ديجيتال به‌طوري‌كه مزاياي فناوري‌ها به نفع همه مردم باشد و زندگي همه افراد ساكن در اتحاديه اروپا را بهبود بخشد، ب) اتخاذ تدابير لازم براي اطمينان از اينكه ارزش‌ها و حقوق افراد به صورت آنلاين و آفلاين به رسميت شناخته شده و مورد احترام قرار گيرند، ج) پرورش و حصول اطمينان از اقدام مسوولانه توسط همه بازيگران بخش دولتي و خصوصي در محيط ديجيتال، د) ترويج فعالانه اهداف تحول ديجيتال در روابط و تجارت بين‌الملل.
2- فناوري عامل همبستگي و فراگير بودن: تعهد به الف) حصول اطمينان از اينكه طراحي، توسعه، استقرار و استفاده از راه‌حل‌هاي فناورانه موجب رعايت كامل حقوق اساسي، امكان اعمال آنها و ترويج همبستگي مردم شود، ب) تحول ديجيتال بايد به نفع همه مردم باشد، تعادل جنسيتي حاصل شود و به ويژه افراد سالمند، داراي معلوليت، ساكنين در مناطق روستايي و دورافتاده، آسيب‌پذير يا محروم و غيره را شامل شود و فرهنگ تنوع زبان را در منطقه ارتقا دهد، ج) توسعه چارچوب‌هاي مناسب به‌طوري‌كه كليه بازيگران فعال در بازارها از تحول ديجيتال منتفع شوند و مسووليت‌هاي اجتماعي خود را برعهده گرفته و سهمي عادلانه و متناسب در هزينه‌هاي آن به لحاظ عرضه كالاها و خدمات، زيرساخت‌ها و غيره (به نفع همه مردم ساكن در اتحاديه اروپا) داشته باشند.
3- قابليت اتصال مقرون به صرفه و پرسرعت براي همه مردم: تعهد به الف) تضمين دسترسي و اتصال به اينترنت با كيفيت بالا، براي همه و در هر كجاي اتحاديه اروپا، از جمله براي كساني كه درآمد پاييني دارند، ب) حفاظت و ترويج اينترنت آزاد كه در آن محتوا، سرويس‌ها و برنامه‌ها به‌ طور غيرقانوني مسدود يا تخريب نشده باشند.
4- آموزش مهارت‌هاي ديجيتال: تعهد به الف) ترويج آموزش ديجيتال با كيفيت بالا، با هدف پر كردن شكاف جنسيتي، قوميتي و ... در اين حوزه، ب) حمايت از اقداماتي كه به همه يادگيرندگان، معلمان و مردم امكان مي‌دهد تا مهارت‌ها و شايستگي‌هاي ديجيتالي لازم، از جمله سواد رسانه‌اي و تفكر انتقادي را براي مشاركت فعال در اقتصاد، جامعه و در فرآيندهاي دموكراتيك كسب كنند و به اشتراك بگذارند، ج) ترويج و حمايت از تلاش‌ها براي تجهيز كليه موسسات آموزشي به اتصال، زيرساخت‌ها و ابزارهاي ديجيتال، د) فراهم كردن فرصت براي تطبيق مهارت‌هاي همه مردم با تغييراتي كه ديجيتال شدن در كار و زندگي آنها ايجاد مي‌كند.
5- شرايط شغلي منصفانه: تعهد به الف) حصول اطمينان از اينكه در يك محيط ديجيتال همه قادر به بهره‌مندي از تعادل بين كار و زندگي هستند، ب) اطمينان از اينكه ابزارهاي ديجيتال در محيط كار به هيچ‌وجه سلامت جسمي و روحي كاركنان را به خطر نمي‌اندازد، ج) تضمين احترام به حقوق اساسي كارگران در محيط ديجيتال، از جمله حق حريم خصوصي، حق مشاركت، حق چانه‌زني، اقدام جمعي و همچنين حمايت در برابر نظارت غيرقانوني و ناموجه؛ د) اطمينان از اينكه استفاده از هوش مصنوعي در محيط كار شفاف است، كارگران مطلع هستند و اقدامات پيشگيرانه مربوطه براي حفظ ايمني و سلامت محيط انجام مي‌شود، هـ) اطمينان حاصل شود كه نظارت انساني در تصميمات مهمي كه بر كارگران تاثير مي‌گذارد، تضمين شود.
6- خدمات دولتي (عمومي) ديجيتال: تعهد به الف) امكان استفاده از يك هويت ديجيتال قابل دسترس، داوطلبانه، ايمن و قابل اعتماد كه دسترسي به طيف وسيعي از خدمات آنلاين را در سراسر اتحاديه اروپا ممكن مي‌كند، ب) تضمين دسترسي گسترده و امكان استفاده مجدد از اطلاعات بخش عمومي، ج) تسهيل و حمايت از دسترسي خدمات عمومي ديجيتال به صورت يكپارچه، ايمن و متقابل در سراسر اتحاديه اروپا كه براي رفع نيازهاي مردم (از جمله خدمات بهداشتي و مراقبتي و توسعه پرونده سلامت ديجيتال) طراحي شده است.
7- تعامل با الگوريتم‌ها و سيستم‌هاي هوش مصنوعي: تعهد به الف) توسعه استقرار و استفاده از سيستم‌هاي هوش مصنوعي قابل اعتماد، اخلاقي و انسان محور در سراسر اتحاديه اروپا، ب) تضمين شفافيت در مورد استفاده از الگوريتم‌ها و هوش مصنوعي و اينكه افراد در استفاده از آنها قدرت داشته و هنگام تعامل با آنها مطلع باشند، ج) اطمينان از اينكه سيستم‌هاي الگوريتمي مبتني بر مجموعه داده‌هاي كافي بوده و براي جلوگيري از تبعيض مشتمل بر امكان نظارت انساني بر همه نتايجي باشد كه بر ايمني و حقوق اساسي افراد تاثير مي‌گذارد، د) حصول اطمينان از اينكه فناوري‌هايي مانند هوش مصنوعي براي جلوگيري از حق انتخاب افراد (به عنوان مثال در مورد بهداشت، آموزش، اشتغال و زندگي خصوصي) آنها استفاده نمي‌شود، هـ) اتخاذ تدابير براي اطمينان از اينكه در تحقيقات و كاربرد هوش مصنوعي بالاترين استانداردهاي اخلاقي در تطابق با قوانين مرتبط اتحاديه اروپا رعايت مي‌شود.
8- محيط ديجيتال عادلانه: تعهد به الف) تضمين يك محيط ديجيتال امن و مطمئن براساس رقابت منصفانه، كه در آن حقوق اساسي، حقوق كاربران و حمايت از مصرف‌كننده در بازارهاي ديجيتال تضمين مي‌شود و مسووليت پلتفرم‌ها، به ويژه بازيگران بزرگ عرصه ديجيتال به ‌خوبي تعريف شده است، ب) ارتقاي قابليت شفافيت و همكاري در توسعه فناوري‌ها و استانداردهاي آن به عنوان راهي براي اعتمادسازي بيشتر به فناوري‌هاي جديد و همچنين ارتقاي توانمندي مصرف‌كنندگان براي انتخاب‌هاي مستقل و آگاهانه.
9- مشاركت در فضاي ديجيتال دولتي (عمومي): تعهد به الف) تداوم حفاظت از تمام حقوق اساسي آنلاين، به ويژه آزادي بيان و اطلاعات (از جمله آزادي انواع رسانه‌ها)، ب) حمايت از توسعه فناوري‌هاي ديجيتال براي تشويق به مشاركت‌هاي مردمي و دموكراتيك، ج) اتخاذ تدابير مناسب براي مقابله با محتواي غيرقانوني، با رعايت كامل حقوق اساسي (ازجمله حق آزادي بيان و اطلاعات، بدون ايجاد هرگونه سانسور در اتحاديه اروپا)، د) ايجاد يك محيط ديجيتال كه در آن افراد در برابر اطلاعات نادرست و دستكاري شده و ساير انواع محتواي مضر، ازجمله آزار و اذيت و خشونت محافظت شوند، هـ) حمايت از توانمندسازي افراد براي انتخاب آزادانه و محدود كردن استثمار از طريق تبليغات هدفمند و همراه با سوگيري و همچنين دسترسي موثر به محتواي ديجيتال كه منعكس‌كننده تنوع فرهنگي و زبان در اتحاديه اروپا باشد.
10- محيط ديجيتال امن و ايمن: تعهد به الف) انجام اقدامات بيشتر براي ارتقاي قابليت رديابي محصولات و اطمينان از اينكه فقط محصولاتي كه ايمن و مطابق با قوانين اتحاديه اروپا هستند در بازار ديجيتال ارايه مي‌شود. ب) حفاظت از منافع مردم، مشاغل و موسسات عمومي در برابر خطرات و جرايم سايبري (از جمله نقض اطلاعات، سرقت يا دستكاري هويت)، ج) مقابله و پاسخگويي به كساني كه در اتحاديه اروپا به دنبال تضعيف امنيت آنلاين و يكپارچگي محيط ديجيتال هستند يا خشونت و نفرت را از طريق ابزارهاي ديجيتال ترويج مي‌كنند.
11- حريم خصوصي و كنترل فردي بر داده‌ها: تعهد به الف) حصول اطمينان از اينكه همه افراد بتوانند كنترل موثري بر داده‌هاي شخصي و غيرشخصي خود (براساس قوانين حفاظت از داده‌هاي اتحاديه اروپا) داشته باشند. ب) اطمينان از فراهم بودن امكان جابه‌جايي موثر و آسان داده‌هاي شخصي و غيرشخصي در راستاي تحقق حقوق قابليت جابه‌جايي داده در بين سرويس‌هاي مختلف ديجيتال، ج) حفاظت موثر از ارتباطات ديجيتال و جلوگيري از دسترسي غيرمجاز شخص ثالث به داده‌ها، د) منع كاربرد هويت و حفظ سوابق فعاليت محيط ديجيتال به شكل غيرقانوني.
12- حمايت و توانمندسازي كودكان و نوجوانان در محيط ديجيتال: تعهد به الف) فراهم كردن فرصت‌هايي براي همه كودكان و نوجوانان براي كسب مهارت‌ها و شايستگي‌هاي لازم، از جمله سواد رسانه‌اي و تفكر انتقادي به منظور مشاركت فعالانه، ايمن و همراه با انتخاب آگاهانه در محيط ديجيتال، ب) ترويج تجربيات مثبت براي كودكان و نوجوانان در يك محيط مناسب و ايمن ديجيتال، ج) حفاظت از كودكان و نوجوانان در برابر محتواي مضر و غيرقانوني، دستكاري شده و سوءاستفاده آنلاين (از طريق جلوگيري از ارتكاب جرايم در محيط ديجيتال)، د) محافظت از كودكان و نوجوانان در برابر رديابي و هدفگيري غيرقانوني، به ويژه براي اهداف تبليغاتي و تجاري، ه) مشاركت دادن كودكان و نوجوانان در توسعه سياست‌هاي ديجيتالي مربوط به آنها.
13- توسعه پايدار از طريق حفاظت از محيط‌زيست و اقتصاد چرخشي: تعهد به الف) حمايت از توسعه فناوري‌هاي ديجيتال و پايدار كه داراي كمترين تاثير منفي زيست‌محيطي و اجتماعي باشند، ب) تقويت انگيزه كسب‌ و كارها و مصرف‌كنندگان براي انتخاب‌هاي پايدار و مسوولانه محصولات و خدمات ديجيتال در سراسر زنجيره‌هاي ارزش جهاني، ج) ترويج روش‌هاي استقرار و استفاده فعال از فناوري‌هاي ديجيتال و نوآورانه با تاثيرات مثبت بر محيط‌زيست و شرايط اقليمي، به منظور تسريع گذار به اقتصاد چرخشي، د) ترويج استانداردها و برچسب‌هاي پايداري براي كاربرد در عرضه انواع محصولات و خدمات ديجيتال  اتحاديه  اروپا.
با عنايت به محورهاي برشمرده در اهداف كلان و تعهدات سياستي اتخاذ شده از سوي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا مي‌توان دريافت كه نگاهي آينده‌نگر، فناورانه و مردمي براي توسعه اقتصاد ديجيتال ضروري است و كشورهاي در حال توسعه نظير ايران نيز بايد جايگاه خود را در اقتصاد ديجيتال جهان موقعيت‌يابي کرده و برنامه‌هاي مناسب و مقتضي در اين خصوص اتخاذ   کنند.
 از اين حيث ايران با توجه به دارا بودن ظرفيت‌هاي تخصصي و تجاري خود در پيشبرد اقتصاد ديجيتال، نخست بايد با اولويت قرار دادن اقتصاد ديجيتال به عنوان ابزار توسعه پايدار به تدوين سياست جامع، يكپارچه و نظام‌مند در اين خصوص همت گمارد و همچنين بتواند با تجهيز و فراهم نمودن زيرساخت‌هاي ارتباطي، فناورانه و ديجيتال (نظير توسعه زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات) گامي بلند در اين مسير بردارد. بدين‌ترتيب، دولت با حمايت و سرمايه‌گذاري در توسعه كسب و كارهاي پلتفرمي و ديجيتال، تقويت مهارت‌هاي ديجيتال در نسل جوان و افزايش اشتغالزايي در اين بخش اقتصادي مي‌تواند زمينه‌ساز و تسهيلگر گذار به اقتصاد ديجيتال شود. در عين حال نبايد از نظر دور داشت كه تصوير کردن و نگاشت با دقت اكوسيستم اقتصاد ديجيتال كشور و تقويت نظام فرهنگي و قانوني در اين حوزه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است تا بتواند علاوه بر جذب مشاركت بخش خصوصي و دولتي در توسعه و رشد اقتصاد ديجيتال، مواهب و منافع حاصل از پياده‌سازي آن را نصيب عموم مردم در شهرها و روستاهاي كشور كند.
استاديار موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني
پاورقي
1- Europe Digital Decade to 2030
2-Cloud edge node
3-Quantum computing 
4-Big Data 
5- استارتآپ تکشاخ (Unicorn) به شرکت‌های نوپایی گفته میشود که در مدت زمان بسیار کوتاهی ارزش آنها به بیش از یک میلیارد دلار می‌رسد.
6- eID طرح شناسایی الکترونیکی در سراسر کشورهای اروپا است و به شهروندان اروپایی این امکان را می‌دهد که هنگام دسترسی به خدمات و معاملات آنلاین سایر کشورهای اروپایی هم جهت تایید هویت خود از این شناسه الکترونیکی استفاده  کنند.