جزييات طرحي كه بر اساس آن حجاب در مدارس دخترانه برداشته خواهد شد
پروژه«محرم‌سازي» مدارس دخترانه
محمد باقرازده
طرحي با اسامي مختلف كه پيشينه آن به حدود دو دهه مي‌رسد، اما همچنان ناكام مانده و پس از اجرايي در چند مدرسه خاص بي‌سرانجام رها شده است؛ نام تازه آن را «محرم‌سازي» گذاشته‌اند، اما خلاصه طرح فراهم آوردن زمينه‌اي براي مدارس دخترانه است كه در آن دانش‌آموزان بتوانند چند ساعت مدرسه را بدون حجاب رسمي پشت سر بگذارند. البته چندين مدرسه غيرانتفاعي دخترانه در تهران كه معمولا منتسب به افراد صاحب‌نفوذ سياسي يا مذهبي هستند، در همين حدود ۲۰ سال اين طرح را تجربه كردند و با استقبال فراواني هم روبه‌رو شدند، اما به هر دليلي اين ايده فراگير نشد و حالا بار ديگر پس از التهابات شش ماه گذشته كه به مساله پوشش هم برمي‌گشت بار ديگر سربرآورده و به طرحي جدي تبديل شده است. درباره جديت طراحان اگرچه به نظر شكي نيست، اما بخش مهمي از اين فرآيند به مراحل بعد و شيوه و بودجه اجرايي آن برمي‌گردد كه سرنوشت آن پر از ابهام است، اما طرح تازه دقيقا چيست و اكنون در چه مرحله‌اي قرار دارد؟
«رويكرد سرپرست كنوني آموزش و پرورش حمايت از محرم‌سازي است»
اصطلاح «محرم‌سازي» را نخستین بار «رابعه امامي رضوي»، مشاور امور زنان وزارت وزير آموزش و پرورش به کار برد که حالادر گفت‌وگو با «اعتماد» از جزييات اين طرح و تلاش براي اجراي آن مي‌گويد. او در پاسخ به اين پرسش كه «محرم‌سازي دقيقا چيست و در اين طرح چه تغييري در مدارس رخ خواهد داد؟» مي‌گويد: «محرم‌سازي دقيقا به اين صورت است كه مدارس دخترانه به شكلي ساخته يا بازسازي شود كه اشراف همسايگي نداشته باشد و بچه‌ها بتوانند در مدرسه حجاب خود را بردارند. در واقع هدف اين است كه دختربچه‌ها در مساله حجاب اذيت نشوند و نشاط و شادابي بيشتري داشته باشند.»
اما پيش‌تر و در سال‌هاي گذشته هم چند بار موضوع فراهم كردن شرايط فيزيكي مدارس دخترانه براي پوشش راحت‌تر دانش‌آموزان، از زبان چندين معاون امور زنان رياست‌جمهوري هم مطرح شده كه تازه‌ترين آن توضيحات «معصومه ابتكار»، معاون زنان رييس‌جمهوري در دولت دوازدهم بود كه از مخالفت برخي گروه‌ها با اجراي اين طرح آن هم با وجود موافقت وزير وقت آموزش‌وپرورش گفته بود. درباره تاريخچه چنين پيشنهاداتي اما امامي‌رضوي هم مي‌گويد: «حقيقت اين است بين سال ۸۹ تا ۹۲ كه من مدير امور خانواده در معاونت امور زنان و در دوره خانم مجتهدزاده بودم، اين بحث مطرح بود و در همان زمان هم بعضي مدارس خاص يا غيرانتفاعي اين كار را انجام داده بودند. سخنم اين است كه همان زمان هم در معاونت زنان اين بحث مطرح بود و ما هم پيگير اجرايي كردن آن بوديم.»
تلاش‌ها و پيشنهادهاي مطرح شده در اواخر دهه ۸۰ اما به كجا رسيد و چرا به سرانجام نرسيد؟ او در پاسخ به اين پرسش هم مي‌گويد: «آن زمان موضوع بيشتر در حد پيشنهاد بود ولي الان وقتي ورود پيدا كردم و در نقش مشاور هستم بار ديگر قرار است اين موضوع را پيگيري كنيم. رويكرد دكتر صحرايي (سرپرست كنوني وزارت آموزش و پرورش) هم همين است و ايشان هم با موضوع موافق هستند.»
اما آيا آمار و اطلاعاتي از مدارسي كه اكنون در آنها دانش‌آموزان دختر بتوانند حجاب نداشته باشند، وجود دارد؟ آن‌طور كه مشاور امور زنان وزارت وزير آموزش و پرورش مي‌گويد اطلاعات دقيقي در دسترس نيست: «من به شخصه آمار دقيقي از اين مدارس ندارم و الان دنبال اين هستم كه فضا را رصد و اطلاعات را جمع‌آوري و تكميل كنم. الان خودم هنوز دقيق نمي‌دانم چند مدرسه اين كار را انجام دادند و هر موردي كه پيدا شود من حضور پيدا مي‌كنم و تشويق و حمايت مي‌كنم. فعلا ما دنبال اين هستيم كه شناسايي كنيم، تقدير كنيم و اين بحث را پيش ببريم.»
امامي‌رضوي درباره هدف اصلي اين طرح در شرايط كنوني هم مي‌گويد: «امور زنان كارش حمايت از دختران دانش‌آموز است و اين محرم‌سازي باعث نشاط دانش‌آموزان مي‌شود. وقتي بچه‌ها امكان بازي بدون پوشش مقنعه را داشته باشند مسلما نشاط و شادي آنها بالاتر مي‌رود و بچه‌ها آزادتر خواهند بود.» در كنار همه اين موارد اما آيا ممكن است مخالفان پيشين چنين طرح‌هايي اين بار سكوت كنند؟ او در اين باره هم مي‌گويد: «بعيد مي‌دانم مخالفت باشد، چون رويكرد سرپرست آموزش و پرورش هم همين است و به هر حال ما تا جايي كه بتوانيم اين بحث را دنبال و پيگيري مي‌كنيم. قطعا مخالفت منطقي نيست، چون وقتي مي‌گوييم محرم‌سازي، تلاش بر اين است كه مسائل شرعي و قانوني حتما لحاظ شود. حجاب شرعي واجب شرعي است، اما كجا؟ در مقابل نامحرم. وقتي فضاي مدرسه امن باشد و نامحرمي نباشد پس دليلي بر مخالفت نيست.»
مشاور امور زنان وزارت وزير آموزش و پرورش درباره ريشه مخالفت‌هاي احتمالي يا عواملي كه ممكن است مانع از تحقق اين طرح شود، به بحث اقتصادي و مالي اشاره مي‌كند و در اين باره مي‌گويد: «اگر مخالفتي بوده احتمالا به بحث مالي و هزينه برمي‌گردد. درباره تامين اعتبار و ميزان من البته هيچ برآوردي ندارم و كار تخصصي سازمان نوسازي است. اين كار مربوط به مدارس تهران يا چند شهر خاص نيست و كل كشور را دربرمي‌گيرد و حتما بودجه خاص خود را هم مي‌خواهد.»
سازمان نوسازي: قبلا كارهایی انجام شده اما الان برنامه‌اي در دست نيست
اگرچه مشاور امور زنان وزارت وزير آموزش و پرورش از تلاش براي نهايي و اجرايي شدن اين طرح مي‌گويد، اما به نظر مي‌آيد حتي در صورت موافقت تصميم‌گيران و مسوولان با چنين طرحي، يكي از مسائل اصلي مقابل اين طرح هزينه و بودجه چنين كاري است آن هم در شرايطي كه وزارت آموزش و پرورش يكي از سخت‌ترين دوران مالي خود را پشت سر مي‌گذراند و حتي وزير پيشين هم به دلايل اقتصادي و ناتواني در پرداخت به موقع حقوق معلمان مجبور به استعفا شد. در چنين شرايطي و البته با توجه به نوع و جنس كار كه مربوط به ساخت مدارس تازه يا بازسازي مدارس كنوني است، حتي در صورت تصميم نهايي به اجرايي كردن اين طرح، قطعا مسووليت اين فرآيند با سازمان نوسازي مدارس خواهد بود كه البته پيش‌تر هم در اين زمينه زمزمه‌هايي مطرح شده بود. در تازه‌ترين خبر اما منابعي در اين سازمان به «اعتماد» مي‌گويند كه دست‌كم در شرايط كنوني هيچ‌گونه تلاشي يا برنامه‌اي براي اجرايي كردن چنين طرحي در اين سازمان وجود ندارد و محل بحث نيست. علاوه بر اين «شهريار صالحاني»، مدير حوزه رياست، روابط عمومي و ارزيابي عملكرد، اين سازمان هم در پاسخ به «اعتماد» هر گونه اقدام سازمان نوسازي براي عملي كردن چنين طرحي در مدارس دخترانه را رد مي‌كند و مي‌گويد: «در حال حاضر هيچ كاري در سازمان نوسازي درباره مدارس دخترانه و طرح محرم‌سازي در دست اجرا نيست. قبلا هم مدارسي كه مناسب‌سازي شده بودند، كار بهينه‌سازي مدارس را خودشان انجام داده بودند كه بيشتر در مدارس خصوصي و غيرانتفاعي هم بود.»
پيشينه طولاني طرحي بي‌سرانجام
دست‌كم در دو دهه گذشته بارها وزراي مختلف آموزش و پرورش، مشاور امور زنان اين وزارتخانه و همچنين معاون زنان رياست‌جمهوري، از تلاش براي تغيير فضاي مدارس دخترانه سخن گفته بودند و بارها به‌طور رسمي مسوولاني اعلام كرده بودند كه مي‌توان فضاي مدارس دخترانه را به شكلي پيش برد كه در آن رعايت حجاب ضرورت نباشد. در اين باره همين دو هفته پيش هم «معصومه ابتكار»، معاون امور زنان و خانواده رييس‌جمهور در دولت دوازدهم در گفت‌وگو با «اعتماد» به پيشينه اين طرح پرداخت و در نهايت مخالفت‌هاي گروهي خاص را سد راه اجرايي آن دانست. ابتكار در آن مصاحبه گفته بود: «اصل اين پيشنهاد مربوط به 6 سال قبل در سال 96 و 97 است. هرچند از سال‌هاي قبل هم تلاش‌هايي در اين زمينه صورت گرفته بود، اما به‌طور مشخص اين پيشنهاد را از طريق مكاتبه با وزير آموزش و پرورش در دولت يازدهم مطرح كردم. يك گروه مطالعاتي براي اين موضوع در نظر گرفتيم تا ابعاد مساله استخراج شود. پس از آن، نشستي با وزير آموزش و پرورش برگزار كرديم. آقاي حاجي‌ميرزايي از اين موضوع استقبال كردند.» اما نتيجه چنين طرح و پيشنهاداتي به كجا رسيد و چه سرانجامي پيدا كرد؟ ابتكار در اين باره هم گفته بود: «به همين اصلاحات اندك هم توجه نشد. افرادي در كشور و در بدنه مجموعه آموزش و پرورش وجود داشتند با صراحت مخالفت مي‌كردند. هر چند شخص وزير همراه اين ايده بود، اما زيرمجموعه ايشان با اين ايده مخالفت‌هاي جدي داشتند.»
اين توضيحات به خوبي نشان مي‌دهد كه قصه فراهم كردن زمينه برداشتن حجاب در مدارس دخترانه يا آنچه حالا محرم‌سازي خوانده مي‌شود، سر درازي دارد و با لحاظ كردن اظهارات مسوولان رسمي و همچنين شرايط بودجه‌اي وزارت آموزش و پرورش بعيد است در كوتاه‌مدت هم به سرانجام برسد.