چرا توقع داريم بچه «اعجوبه» باشد؟
بامداد لاجوردي
به جرات ميتوانم بگويم، جزو معدود آدم‌هاي باقيمانده در ايران هستم كه همچنان صدا و سيما را تماشا مي‌كند. البته اغلب تلويزيون به حال خودش روشن است و من زير چشمي برنامه‌هاي آن را دنبال مي‌كنم.
«اعجوبه‌ها» برنامه‌اي است كه از شبكه سه سيما پخش مي‌شود. مسابقه‌اي با حضور بچه‌هايي نمكي و جذاب كه اسباب سرگرمي مخاطب را فراهم مي‌كنند و با توجه به سوالات و پيام‌هاي گل‌درشت مجري، احتمالا هدف اصلي برنامه تبليغ فرزندآوري است.
اما مشكل جايي است كه اين مسابقه هيچ نسبتي به واقعيات زيستي و اجتماعي بچه‌ها ندارد. مثلا به عنوان كسي كه زيرچشمي اغلب قسمت‌هاي اين مسابقه را تماشا كردهام، هرگز نديده‌ام كه كودكي با محدوديت حركتي، ناهنجاري‌هاي اسكلتي يا بيماري خاص، نابينايي يا كم‌بينايي، ناشنوايي يا كم‌شنوايي و ضعف در تكلم حضور پيدا كند. چرا چنين بچه‌هايي شركت داده نمي‌شوند؟ پاسخ احتمالي عوامل برنامه اين خواهد بود كه بخش‌هاي اين مسابقه مناسب اين بچه‌ها نيست! و يك بچه كم‌ناتوان نمي‌تواند از پس انجام مسابقه بر بيايد! و در مقابل بايد پرسيد، چرا ما نمي‌توانيم محيط را به نحوي طراحي كنيم كه «همه بچه‌ها» كنار يكديگر بازي كنند و تجربه به دست آورند؟ براي مثال چرا هيچ كودك اوتيستيك در بين شركت‌كننده‌ها نيست؟ يا چرا بچه‌ها و خانواده‌ها نبايد نحوه تعامل با بچه‌ها با مشكلات خاص را ياد بگيرند و چرا تلويزيون پرچمدار اين آموزش عمومي نشده تا به مردم ياد بدهد چطور با يك كودك معلول يا بيمار ارتباط بگيرند و بازي كنند؟
مسابقه اعجوبه‌ها جوري بچه‌داري را نشان مي‌دهد كه انگار چنين بچه‌هايي وجود ندارند. اما اين برنامه بچه را چيزي در حد عروسك خانگي به تصوير مي‌كشد. كسي كه اعضاي خانواده را سرگرم مي‌كند، شيرين‌كاري بلد است و... اين درحالي است كه همه مخاطبان به سرعت متوجه مي‌شوند كه چنين چيزي مطابق واقعيت نيست. از قضا زوج‌هاي جوان بسياري، نگران تولد فرزندشان با بيماري هستند. بخشي از ترس آنها به اين دليل است كه آموزش نديده‌اند چطور با چنين بيماري‌هاي احتمالي برخورد كنند و در مرتبه بعد اين وحشت وقتي فزوني مي‌گيرد كه والدين، اطمينان دارند جامعه نيز هيچ آموزشي براي برخورد با كودك آنها نديده است.
من بعيد مي‌دانم زوج جواني به صرف تماشاي يك كودك مو فرفري نمكي تصميم بگيرند فرزند بياورند. تلويزيون اگر آموزش درست بدهد، مي‌تواند به جامعه و والدين اطمينان دهد كه فرزند آنها با هر وضعيت ظاهري و زيستي توانايي زندگي و حيات اجتماعي را خواهد داشت. اين برنامه مرتب اين پيام را به مخاطبان خود مي‌دهد كه فرزند شما حتما بايد اعجوبه باشد درحالي كه نه در واقعيات اجتماعي و نه در واقعيات زيستي، احتمال اينكه بچه ما، استعداد خاصي داشته باشد، خيلي كمتر از آن است كه عادي باشد. بنابراين بايد ديد كه جامعه براي بچه‌هاي عادي چه برنامه‌هايي دارد. بچه‌اي كه ممكن است به دليل مسائل ژنتيكي يا يك عامل خارجي در طول حيات خود توانايي خود را از دست بدهد، چه برنامه توانمندسازي و مددكارانه دارد.
ناگفته نماند سري اول اين مجموعه به غايت هولناك بود و در آن فقط بچه‌هايي حضور داشتند كه كارهاي خاصي انجام مي‌دادند؛ مثلا اطلاعات عمومي يا حافظه حيرت‌انگيزي داشتند اما در سري‌هاي بعد اين نگرش تغيير كرد و به سمت و سوي بچه‌هاي نمكي و جذاب رفت؛ اما همچنان مشكلات و نقدها به اين برنامه تلويزيوني باقي است.