گام نخست شيلي براي ملي كردن طلاي سفيد
برنامه رييس‌جمهور شيلي، براي ملي كردن توليد ليتيوم مي‌تواند اثر قابل‌توجهي
بر توسعه خودروهاي برقي و لوازم همراه الكترونيك بگذارد
شهاب شهسواري
گابريل بوريچ، رييس‌جمهور شيلي روز پنجشنبه اعلام كرد كه قصد دارد معادن ليتيوم اين كشور را ملي اعلام كند. وي اعلام كرده است هدف او از اين برنامه تقويت اقتصاد كشور و حفظ تنوع زيستي شيلي است. شيلي دومين توليدكننده بزرگ ليتيوم در جهان بعد از استرالياست. ليتيوم به دليل استفاده از آن در توليد باتري‌هاي لوازم الكتريكي از جمله رايانه‌ها و تلفن‌هاي هوشمند و همچنين خودروهاي الكتريكي به يكي از پرتقاضاترين فلزهاي جهان تبديل شده است. براساس برآورد بانك جهاني، تقاضا براي ليتيوم در طول دهه‌هاي آينده رشد انفجاري خواهد داشت. به نوشته فارن پاليسي، اقتصاددان‌ها پيش‌بيني مي‌كنند كه براي تامين تقاضاي رو به رشد ليتيوم در جهان، تا سال ۲۰۵۰ بايد توليد اين فلز كه به طلاي سفيد مشهور شده است ۴۵۰ درصد رشد پيدا كند.
بوريچ مي‌گويد كه ذخاير ليتيوم «فرصتي براي توسعه اقتصاد كشور است كه نمي‌تواند در كوتاه‌مدت تكرار شود.» وي معتقد است كه ملي‌سازي اين صنعت اجازه مي‌دهد «شيلي ثروت خود را به صورت عادلانه‌تري توزيع كند.» رييس‌جمهور شيلي مي‌گويد: «اين بهترين فرصت براي كشور است كه به يك اقتصاد پايدار و توسعه‌يافته متحول شود و نبايد اين فرصت را از دست بدهيم.»البته اين برنامه مادامي كه به تصويب كنگره ملي شيلي نرسد، قابل اجرا نيست. گابريل بوريچ در حال حاضر در كنگره ملي اكثريت ندارد و زماني كه تابستان امسال لايحه ملي‌سازي ليتيوم براي تصويب به كنگره مي‌رود، ممكن است با مخالفت اكثريت اعضا مواجه يا اينكه اين برنامه در پارلمان با تغييرات گسترده‌اي ايجاد شود. رييس‌جمهور چپ‌گراي جوان شيلي، در طول ماه‌هاي گذشته با چالش‌هاي زيادي در كنگره مواجه شده و نتوانسته است برخي برنامه‌هاي بلندپروازانه خود را عملي كند. كنگره اسفند سال گذشته برنامه اصلاحات مالياتي بوريچ را رد كرد.
مثلث ليتيوم
امريكاي لاتين يكي از بزرگ‌ترين تامين‌كنندگان ليتيوم جهان محسوب مي‌شود. مثلث ليتيوم در امريكا جنوبي بين سه كشور شيلي، آرژانتين و بوليوي، نزديك به ۶۰ درصد از ذخاير اثبات شده ليتيوم جهان را در خود جا داده است. در طول سال‌هاي اخير دولت چين سرمايه‌گذاري گسترده‌اي در منابع مس و ليتيوم منطقه انجام داده است. شيلي از سال ۲۰۱۸ وارد ابتكار «يك كمربند، يك راه» چين شده است. اتحاديه اروپا نيز براي تامين ليتيوم مورد نياز خود سال ۲۰۲۲ با شيلي قرارداد امضا كرد. زمستان سال گذشته اولاف شولتز، صدراعظم آلمان براي سفري به شيلي و آرژانتين رفت و در مورد تقويت روابط با اين دو كشور براي تامين ليتيوم و كاهش وابستگي به چين مذاكره كرد. پيش از اين مكزيك و بوليوي به سه كشور اصلي دارنده ليتيوم، يعني شيلي، آرژانتين و پرو تا سازماني مشابه اوپك براي همكاري كشورهاي توليدكننده و اثرگذاري بر قيمت جهاني اين محصول تاسيس كنند. پيش از شيلي، مكزيك هم سال پيش تصميم گرفت ذخاير ليتيوم خود را ملي كند. مكزيك سال ۲۰۲۰ هم تصميم گرفته بود كه صادرات سنگ نيكل را به خارج از كشور ممنوع كند. نيكل هم در كنار ليتيوم يكي از عناصر مهم در توليد باتري‌هايي است كه انرژي لازم براي خودروهاي برقي و دستگاه‌هاي الكترونيكي همراه را تامين مي‌كند.
چالش تازه براي صنايع توليد خودروي برقي و لوازم الكترونيكي
در صورت عملي شدن تصميم رييس‌جمهور شيلي براي ملي كردن معادن ليتيوم كشور، چالش تازه‌اي براي صنايع توليد خودروي برقي ايجاد خواهد شد، صنعتي كه بيش از هر چيز به باتري‌هاي ليتيومي به عنوان ابزار نگهداري انرژي نيازمند است. براساس برنامه‌اي كه بوريچ اعلام كرده است، در صورت تصويب اين طرح، همه قراردادهاي آينده براي توليد ليتيوم در شيلي به صورت مشاركت بخش خصوصي و دولتي با نقش مستقيم شركت ملي ليتيوم كه قرار است در اين كشور تاسيس شود، بسته خواهد شد. با اين حال دولت شيلي قصد ندارد قراردادهاي كنوني با دو شركت اصلي خصوصي توليدكننده ليتيوم در كشور را لغو كند، اما براي افزايش سهم دولت در اين قراردادها با دو شركت آلبمارله و SQM مذاكره خواهد كرد. قرارداد توليد ليتيوم توسط شركت SQM سال ۲۰۳۰ منقضي مي‌شود، اما شركت امريكايي آلبمارله تا سال ۲۰۴۳ براي توليد ليتيوم در شيلي قرارداد دارد. آلبرماله در حال حاضر تامين‌كننده اصلي ليتيوم مورد استفاده در باتري‌هاي شركت خودروسازي تسلا، كمپاني ال‌جي الكترونيكس و تعدادي ديگر از توليدكنندگان خودروي برقي است. آلبرماله با صدور بيانيه‌اي در پي اعلام تصميم دولت شيلي، اعلام كرده است كه اين تصميم هيچ «تاثير مستقيمي بر كسب و كار اين شركت» نخواهد داشت و اين كمپاني به گفت‌وگو براي سرمايه‌گذاري بيشتر و توسعه فعاليت‌هايش با استفاده از فناوري‌هاي نوين در شيلي ادامه خواهد داد. به گزارش سي‌ان‌بي‌سي، كمپاني SQM در اين خصوص اظهارنظري نكرده است. يكي از بزرگ‌ترين توليدكنندگان باتري‌هاي ليتيومي در كره‌جنوبي به نام SK On كه ليتيوم موردنياز خود را از شيلي و كمپاني SQM تامين مي‌كند در بيانيه‌اي تاكيد كرده است كه شرايط را رصد مي‌كند و با نگاهي به تحولات بلندمدت پاسخ خواهد داد.
اعلام تصميم دولت شيلي، تاثير چنداني بر قيمت‌هاي جهاني ليتيوم نگذاشته است. قيمت جهاني ليتيوم از پاييز سال گذشته و با كاهش تقاضاي خودروهاي برقي در چين بيش از ۷۰ درصد كاهش پيدا كرده است. روز جمعه قيمت ليتيوم در چين حتي با كاهش مواجه شد. چو هيونريول، تحليلگر موسسه اوراق بهادار سامسونگ به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «وقتي نقش دولت در صنعت توليد ليتيوم افزايش پيدا كند، آنگاه قراردادهاي جديد توليدكنندگان باتري با كمپاني‌هاي ليتيوم در شيلي، شرايط سخت‌تري پيدا خواهد كرد.»
بدبيني تحليلگران به برنامه دولت بوريچ
شيلي نيم قرن پيش صنعت مس خود را نيز ملي كرد. با اين حال برخي تحليلگران محافظه‌كار معتقدند كه ملي كردن منابع ليتيوم ممكن است چندان هم به نفع اقتصاد شيلي نباشد. كريس بري، تحليلگر بازار فلزات به فارن پاليسي مي‌گويد كه اين تصميم ممكن است جلوي ورود بازيگران جديد به صنعت ليتيوم شيلي را بگيرد. اين تحليلگر بازار فلزات مي‌گويد: «فكر مي‌كنم كه اين تصميم مي‌تواند ميزان سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در اين كشور را كاهش دهد.»
هارش برديا، تحليلگر موسسه JBWere متعلق به بانك ملي استراليا معتقد است كه ملي كردن صنايع ليتيوم شيلي باعث مي‌شود كه سرمايه‌گذاري در اين صنعت به سمت كشورهاي ديگر مانند استراليا متمايل شود. وي به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «در هر پروژه معدني، ثبات سياستگذاري از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. حوزه‌هاي قانونگذاري دوستدار معدن مانند استراليا، جايي خواهد بود كه بيشتر سرمايه‌ها به سمت آن روان مي‌شود.» استراليا در حال حاضر بزرگ‌ترين توليدكننده ليتيوم جهان است و برخلاف كشورهاي امريكاي جنوبي كه از درياچه‌هاي نمك ليتيوم توليد مي‌كنند، معادن سنگ ليتيوم دارد.
نقش شركت ملي مس شيلي
براساس برنامه‌اي كه رييس‌جمهور شيلي اعلام كرده است، در صورت تصويب اين طرح، دولت مذاكرات خود را با دو كمپاني اصلي بهره‌بردار منابع ليتيوم در اين كشور آغاز خواهد كرد. كمپاني SQM و كمپاني امريكايي آلبمارله اصلي‌ترين بهره‌برداران معادن ليتيوم در شيلي هستند. مذاكرات براي كاهش تدريجي سهم اين دو كمپاني در توليد ليتيوم شيلي، زير نظر كودلكو (شركت ملي مس شيلي) انجام خواهد شد. كودلكو همچنين برنامه تاسيس يك كمپاني دولتي براي توليد ليتيوم شيلي تهيه خواهد كرد. بر اساس طرحي كه كودلكو طراحي مي‌كند، در نيمه دوم سال جاري كنگره شيلي طرح را بررسي خواهد كرد. شركت دولتي كودلكو بزرگ‌ترين توليدكننده مس در جهان است و تجربه بسيار زيادي در حوزه توليد فلزات دارد.
قرار است يك اداره ويژه در كودلكو براي توسعه فناوري‌هاي نوين استخراج ليتيوم ايجاد شود كه ازجمله بر كاهش آسيب‌هاي زيست محيطي استخراج اورانيوم تمركز كرده و روش‌هاي تازه‌اي براي استخراج مستقيم ليتيوم به جاي تبخير استخرهاي نمك، ابداع كند. شركت خصوصي ساميت نانوتك كه ازجمله شركت‌هاي خصوصي است كه به دنبال فناوري استخراج مستقيم ليتيوم هستند، از اين برنامه استقبال كرده است. از جمله برنامه‌هاي ديگر بوريچ، حفظ تنوع زيستي در مناطق معدني و همچنين پرداخت بخشي از درآمدهاي استخراج اورانيوم به بوميان شيلي و ساكنان اطراف معادن است.
تغيير شگرفي رخ نمي‌دهد
برخي تحليلگران معتقدند كه برنامه گابريل بوريچ براي صنايع ليتيوم شيلي، در واقع يك تحول بزرگ در اين حوزه نيست. نيكولاس سالدياس، تحليلگر ارشد واحد اطلاعات اكونوميست در امريكاي لاتين و حوزه درياي كاراييب به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «استفاده از عبارت ملي كردن براي اين اقدام، زياد از حد بزرگ است. اين اقدام در واقع شبه-ملي كردن راست كه در واقع ميدان كسب و كار را كه قبلا به نفع بخش خصوصي بود حالا به نفع بخش دولتي تغيير مي‌دهد. در شيلي هيچ ميدان رقابت سالمي براي بخش خصوصي وجود ندارد.» وي با اين حال معتقد است: «برنامه پيشنهادي، براي بخش خصوصي نسبت به چارچوب كنوني فرصت‌هاي بيشتري ايجاد مي‌كند، چراكه اين شركت‌ها امكان مشاركت در تعداد بيشتري از پروژه‌ها نسبت به تعداد پروژه‌هاي كنوني پيدا مي‌كنند.» وي در عين حال هشدار مي‌دهد كه سختگيري‌هاي محيط‌زيستي براي توليد ليتيوم و شرط حق‌السهم به ساكنان محلي و بوميان كشور مي‌تواند هزينه‌هاي كسب و كار را افزايش و مزيت رقابتي ليتيوم توليدي شيلي را كاهش دهد.
در طول سال‌هاي اخير، شيلي در شتاب رشد توليد ليتيوم نسبت به رقبايش عقب افتاده است. در نتيجه در طول هفته‌هاي اخير انتظارات بالايي براي اعلام استراتژي جديد دولت بوريچ در مورد توليد ليتيوم وجود داشت. ماريانو ماچادو، تحليلگر ارشد قاره امريكا در موسسه ارزيابي ريسك وريسك ميپلكرافت به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «هيچ جاي غافلگيري وجود ندارد، اما به اين معنا نيست كه تغيير بزرگي در مدل كسب و كار رخ نداده است.»
اميلي هرش، مديرعامل كمپاني لونا ليتيوم كه پروژه‌هايي در اين حوزه در قاره امريكا در دست اجرا دارد به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «آنچه دولت شيلي پيشنهاد داده است، دزدي يا اجبار به پذيرش نيست، اين اقدام تغيير مقررات است و نه شكستن ناگهاني قوانين.» وي معتقد است مسيري كه بوريچ انتخاب كرده است «همان مسيري است كه جهان به آن سمت مي‌رود.» وي مي‌گويد: «تلاش براي كسب ارزش افزوده بيشتر در مكاني كه مواد معدني توليد و سهم بيشتري مي‌شود يك روند قابل درك درازمدت است.» براي اين فعال معادن ليتيوم، نگراني اصلي مربوط به شيلي نيست كه هم از سابقه قابل اتكاي معدن‌كاري برخوردار است و هم سابقه توليد ليتيوم، بلكه نگراني اصلي از پيامي است كه به ديگر كشورهاي منطقه در مورد ايجاد صنايع جديد ارسال مي‌شود.