سه هفته مانده به انتخابات رياست‌جمهوري و پارلمان در تركيه
همه‌چيز مثل آب و هواي مديترانه، ملون است
فاطمه كريمخان
تصوير رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه و شركاي انتخاباتي‌اش روي تابلوهاي تبليغاتي است و پرچم‌هايي با تصوير صورت او يا نشان حزبش عدالت و توسعه از وسط خيابان‌هايي كه «محله حزب» محسوب مي‌شود آويزان است، در محله‌هايي كه احزاب ديگر از جمله مخالفان اردوغان راي و پايگاه بيشتري دارند، تصاوير رقيب اردوغان و رهبران احزاب مخالف او، بيشتر روي ديوارها و كمتر روي تابلوهاي تبليغاتي ديده مي‌شود.
سه هفته تا انتخابات پارلماني و رياست‌جمهوري در تركيه باقي مانده است، برخي مي‌گويند انتخابات پيش رو مهم‌ترين انتخابات در بيست سال گذشته در تركيه است، برخي كه اضطراب بيشتري دارند آن را مهم‌ترين انتخابات در صد سال اخير جمهوري تركيه توصيف مي‌كنند. عده‌اي هر چند كم‌شمار معتقد هستند كه اين‌بار ديگر «پايان اردوغان» است، عده بيشتري اما به خوش‌بيني‌هاي شكست حزب اردوغان و كناره‌گيري او از قدرتي كه حالا در آستانه بيست سالگي است، با شك و ترديد نگاه مي‌كنند.
تنها در يك هفته گذشته سه خبر از حمله به دفاتر حزب عدالت و توسعه در دو جغرافياي مختلف، ازجمله يك حمله مسلحانه در استانبول، گزارش شده است. بسياري به اين گزارش‌ها هم با شك و ترديد نگاه مي‌كنند، اما حتي اگر تئوري‌هاي توطئه كه حملات به دفاتر حزب عدالت و توسعه را «كار خودشان» مي‌داند هم محلي از اعراب نداشته باشد، به نظر مي‌رسد اين حملات تصديقي بر نگراني عمومي از احتمال ورود به يك دوره تازه از چالش‌هاي به خصوص امنيتي و ناآرامي سياسي در صورت عدم تثبيت اردوغان در قدرت باشد. در يك گروه كوچك از دانشجويان و فعالان، زنان در كافه‌اي در يكي از محلات استانبول جمع شده‌اند تا از انتخابات حرف بزنند، زينب، زن سي و چند سالهاي كه خودش را فعال حقوق زنان معرفي مي‌كند ازجمله كساني است كه به شكست اردوغان در انتخابات
پيش رو بسيار اميدوار است. او معتقد است كه اسلاميست‌ها در برابر كماليست‌ها كشور را به سمت ديكتاتوري پيش برده‌اند. اعضاي ديگر گروه، سه مرد جوان و يك مرد ميانسال كه به نام كمال كه در دانشگاه استانبول كار مي‌كند بر اين گزاره تاكيد دارند كه «تركيه به‌رغم اينكه اردوغان طي بيست سال گذشته قدرت را در اين كشور در دست داشته است هنوز دموكراسي است.» دفاع از اين ايده كه اردوغان قدرت را به صورت دموكراتيك در دست دارد، چندان كمياب نيست. تركيه به رغم اينكه يكي از بزرگ‌ترين زندان‌ها براي روزنامه‌نگاران است و رهبران برخي احزاب به ويژه احزاب كرد آن با محدوديت‌هاي جدي مواجه هستند و گاهي به زندان رفت و آمد مي‌كنند و برندگان انتخابات شهرداري در آن به خصوص وقتي از احزاب مخالف حزب حاكم باشند با اتهام‌هاي مالي به زندان مي‌روند يا از كار سياسي محروم مي‌شوند، همچنان آزادي نسبي براي فعاليت سياسي را به رسميت مي‌شناسد. ساختار حزبي و انتخابات ثبت‌نامي دارد و مطبوعات آن به مجوز پيش از انتشار نياز ندارند.
چه تركيه امروز را دموكراسي درنظر بگيريم چه آن را در مسير حركت به سمت تماميت‌خواهي بدانيم، چه انتخابات پيش رو را از پيش تنظيم شده درنظر بگيريم چه آن را مهم‌ترين تصميم‌گيري سياسي پيش روي مردم تركيه در ده، بيست يا حتي صد سال گذشته بدانيم، فضاي انتخاباتي در تركيه و آنچه در سه هفته آينده در اين كشور رخ مي‌دهد، تاثير قابل ملاحظه‌اي بر منطقه و همين‌طور بر ايران خواهد داشت. درحالي كه بسياري با استفاده از لفظ «اسلاميست» اردوغان را تحقير مي‌كنند و او را باعث ترويج سياست‌هاي ضد زن، بحران اقتصادي، بحران‌هاي سياسي متعدد، عدم پايبندي به راي و خواست مردم و همين‌طور افتضاح در كمك‌رساني به زلزله‌زدگان اين كشور مي‌دانند، رقيب اردوغان هم نويد تعامل بيشتر با كشورهاي همسايه و كمك به حل چالش‌هاي منطقه‌اي را نمي‌كند، به خصوص كه رقيب اردوغان در انتخابات پيش رو همان‌طور كه انتظار مي‌رود حامي آذربايجان در دعواي بين آذربايجان و ارمنستان است و دولت ارمنستان را متهم به اشغال خاك آذربايجان كرده است و هر چند كه از حاميان شكل‌گيري «سازمان صلح و همكاري در خاورميانه» با عضويت ايران، سوريه، عراق و تركيه براي پاسخگويي به برخي از درگيري‌هاي قديمي و جديد در غرب منطقه است، به اخراج پناهجويان جنگ سوريه از تركيه اصرار دارد و اعتقاد دارد كه اين پناهجويان در شرايط اقتصادي نامناسب امروز تركيه، منجر به تحميل فشار بيشتر به مردم تركيه شده‌اند.
اردوغان با چه كسي رقابت مي‌كند؟
كمال قليچداراوغلو كه در اين انتخابات براساس يك مكانيزم تفاهم گروهي از سوي شش حزب بزرگ مخالف حزب عدالت و توسعه به عنوان رقيب انتخاباتي اردوغان معرفي شده است، چهره‌اي ملي‌گرا، تكنوكرات و از همه مهم‌تر «اقتصاددان» است. با اين وجود، او طي بيست سال گذشته در بسياري از رقابت‌هاي انتخاباتي از كسب اكثريت باز مانده است و در موردش مي‌گويند كه از حداقل كاريزماي لازم براي پيروزي در برابر اردوغان در انتخابات رياست‌جمهوري برخوردار نيست.
رهبر 74 ساله حزب جمهوري‌خواهان خلق، حتي براي جلب‌نظر هر شش حزبي كه براي رقابت با اردوغان در انتخابات پيش رو ائتلاف كرده‌اند هم با مشكل رو به رو بوده است، با اين حال، توافق نهايي شش حزب بر سر او باعث شده است كه انتخابات پيش رو در تركيه به جاي يك پيروزي آسان براي اردوغان، تبديل به چالشي مساله‌بر‌انگيز شود. آقاي قليچداراوغلو، كارمند بازنشسته دولت و سياستمدار سوسيال دموكرات است. او رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق است و از سال 2010 رهبر اپوزيسيون اصلي تركيه بوده كه به عنوان نماينده پارلمان در حوزه دوم انتخابات استانبول همين‌طور به عنوان نماينده حوزه دوم انتخاباتي ازمير در مجلس حاضر بوده است.
قليچداراوغلو در دوره كارمندي‌اش، به عنوان مديركل موسسه بيمه اجتماعي كار كرده است. در انتخابات محلي سال 2009، هم به عنوان نامزد حزب جمهوري‌خواه خلق براي شهرداري استانبول معرفي شده، اما در برابر نامزد حزب عدالت و توسعه شكست خورده است. اما انتخابش به عنوان معاون رييس انترناسيونال سوسياليست در 31 آگوست 2012، به محبوبيتش نزد چپ‌هاي تركيه افزوده است. قليچداراوغلو از سال 2010 رهبر حزب متبوع خود بوده و باعث افزايش آراي حزبش در انتخابات‌هاي بعد از اين سال بوده است، اما در انتخابات‌هاي متعدد نتوانسته است حزب عدالت و توسعه را به قدري عقب براند كه از قدرت تعيين‌كننده آن در فضاي سياسي تركيه كم كند.
او كه تحصيلات تكميلي خود را در فرانسه گذرانده است، جزو اقليت ديني «علوي» تركيه است و يكي از شگفتي‌هايي كه در اين انتخابات ايجاد كرده همين اشاره علني به تعلق خودش به علويان تركيه است كه گروه چندان محبوبي در ميان مسلمان‌هاي عموما سني تركيه به حساب نمي‌آيند.
براي مدتي تلاش‌هاي قليچداراوغلو براي كشف تخلفات سياستمداران بلندپايه حزب عدالت و توسعه او را به تيتر اول رسانه‌هاي تركيه تبديل كرد. دو معاون رييس حزب حاكم عدالت و توسعه، شابان ديشلي و دنگير مير مهمت فرات، در پي مناظره‌هاي تلويزيوني با قليچداراوغلو از سمت‌هاي خود در اين حزب استعفا دادند. علاوه بر اين، او علنا شهردار آنكارا، مليح گوكچك، وابسته به حزب عدالت و توسعه را به همدستي در يك رسوايي فساد مربوط به موسسه خيريه «دنيز فنري» مستقر در آلمان متهم كرده است.
در 2010، قليچداراوغلو، بدون رقيب به رياست حزب جمهوري‌خواه خلق، دومين حزب بزرگ سياسي در مجلس ملي تركيه دست پيدا كرد و مستقيما رهبر اپوزيسيون شد. كمپين او براي جلوگيري از افزايش نفوذ حزب عدالت و توسعه بر قوه قضاييه در سال 2010 موفقيت‌آميز نبود، انتخابات عمومي 2011، اولين انتخاباتي بود كه او به عنوان رهبر اپوزيسيون در آن شركت مي‌كرد و افزايش آراي حزبش در اين انتخابات براي او پيروزي به حساب مي‌آمد. در انتخابات عمومي 2015، حزب جمهوري‌خواه خلق به‌رغم اينكه حدود يك درصد از راي خود كه در انتخابات قبلي به دست آورده بود را از دست داد، اما باز هم موفق شد اكثريت حزب عدالت و توسعه را در پارلمان به چالش بكشد. در نتيجه تركيه ناچار به برگزاري انتخابات زودهنگام شد كه در آن عدالت و توسعه بار ديگر اكثريت مجلس را به دست آورد.
در ژانويه 2016، قليچداراوغلو پس از اينكه از حق آزادي بيان و سركوب كردها در جنوب شرق تركيه انتقاد كرد و در اظهاراتي اردوغان را «به اصطلاح ديكتاتور» خواند، به اتهام توهين به رييس‌جمهور به دادگاه احضار شد. از نمونه‌هاي ديگر انتقاد علني قليچداراوغلو به اداره كشور، بعد از پاكسازي‌هاي سيستماتيك بعد از كودتا در تركيه رخ داد. وقتي دادگاه حقوق بشر در اروپا دعوي يك معلم تركيه‌اي را در مورد بركناري‌اش از كار رد كرد و گفت كه اين دعوا بايد در «كميسيون تحقيقات وضعيت اضطراري تركيه» مطرح شود، قليچداراوغلو در اظهارنظري گفت: «آيا نمي‌دانيد در تركيه چه مي‌گذرد؟ از كدام كميسيون صحبت مي‌كنيد؟ مردم در زندان‌ها مي‌ميرند درحالي كه ما پنج ماه منتظر بوديم كه اعضاي كميسيون تحقيقات انتخاب شوند.»
در همه‌پرسي 2017، بعد از اينكه راي‌گيري به افزايش قابل ملاحظه اختيارات رييس‌جمهور ختم شد، اپوزيسيون به رهبري قليچداراوغلو به نتايج انتخابات اعتراض كرد و درخواست كرد تا بخشي از آراي اخذ شده باطل شود. درخواست او با موافقت
رو به رو نشد و اختيارات تازه براي رييس دولت تثيبت شدند. در همين سال و بعد از آنكه اقدام به انتشار يك‌سري اسناد در مورد فساد اقتصادي يكي از اعضاي حزب عدالت و توسعه منجر به صدور راي محكوميت به زندان طولاني‌مدت براي افشاگر اسناد شد، قليچداراوغلو به عنوان رهبر اپوزيسيون، راهپيمايي از استانبول تا آنكارا ترتيب داد تا به عدم رعايت «عدالت» در دادگاه مورد اشاره اعتراض كند. اين راهپيمايي كه 25 روز طول كشيد، تبديل به كمپيني براي اعتراض به دولت اردوغان شد و بعدها اردوغان هم آن را مورد انتقاد قرار داد. هر چند كه در طول اين راهپيمايي طولاني، قليچداراوغلو و كساني كه در مسير به او پيوستند از سوي طرفداران حزب حاكم، مورد حملات متعدد با سنگ و چوب و مواد فاسد شده و كود حيواني قرار گرفتند.
در انتخابات سال 2018، حزب جمهوري‌خواهان خلق و حزب خوب با هم ائتلاف كردند و عنوان ائتلاف را «ائتلاف ملي» گذاشتند، در ادامه درگيري‌هاي انتخاباتي، ساير احزاب اپوزيسيون هم به اين ائتلاف پيوستند. ائتلاف هرچند پيروزهاي مختصري به دست آورد منجر به عقب رانده شدن حزب عدالت و توسعه و متحدانش نشد. به‌رغم اين مساله، ائتلاف احزاب مخالف در انتخابات شهرداري‌ها در سال 2019 با اتحاد حزب خوب به رهبري مرال آكشنر با حزب جمهوري‌خواهان خلق دوباره تكرار شد. اين ائتلاف به پيروزي در شهرهاي استانبول و آنكارا ختم شد كه بعد از 25 سال، تغيير سياسي قابل ملاحظه‌اي در اين دو شهر به حساب مي‌آيد.
آمادگي براي انتخابات عمومي و رياست‌جمهوري 2023
قليچداراوغلو كه در انتخابات 2014 و 2018 از ثبت‌نام در رقابت‌هاي رياست‌جمهوري خودداري كرده بود براي اولين‌بار در سال 2020 در جريان مذاكرات مربوط به بررسي بودجه سال 2021، به كانديداتوري در انتخابات رياست‌جمهوري ابراز تمايل كرد. به نظر مي‌رسد پيروزي ائتلاف او در انتخابات سال 2019 شهرداري‌ها در اتخاذ اين تصميم تاثير جدي داشته است. به هر حال، ائتلاف احزاب اپوزيسيون به رهبري حزب جمهوري‌خواه خلق باعث ايجاد مكانيزمي به نام «ميز شش نفره» در اواخر سال 2022 شد. اين ائتلاف قرار بود براي تعيين رقيب اصلي اردوغان در انتخابات پارلماني و رياست‌جمهوري سال 2023 تصميم‌گيري كند. در ژانويه 2023، بعد از يازده جلسه، مكانيزم ميز شش نفره، وارد بحث در مورد تعيين نامزد انتخاباتي مشترك براي انتخابات پيش روي تركيه شد. مكانيزم سرانجام در اوايل مارس اعلام كرد كه قليچداراوغلو را به عنوان كانديداتوري انتخابات پيش رو معرفي مي‌كند. اين زماني بود كه مرال آكشنر، رهبر حزب خوب و از متحدان چند ساله حزب جمهوري‌خواه خلق، با اعلام عدم تمايل به معرفي قليچداراوغلو زمزمه‌هاي شكست ائتلاف پيش از آغاز رسمي انتخابات را بر سر زبان‌ها انداخت. آكشنر انتظار داشت برخي ديگر از اعضاي ائتلاف هم به او بپيوندند تا ميز شش نفره به سراغ گزينه ديگري، احتمالا خودش برود. اما نه رهبران احزاب و نه شهرداران دو شهر استانبول و آنكارا، از تصميم او پشتيباني نكردند و در نتيجه آكشنر ناچار شد دوباره به ميز ائتلاف برگردد.
آرايش صحنه انتخابات، سه هفته مانده به راي‌گيري بيست و پنجم ارديبهشت
در حال حاضر شش حزب جمهوري‌خواهان خلق، به رهبري قليچداراوغلو، حزب خوب به رهبري مرال آكشنر، حزب دموكرات به رهبري گلتكين اويسلار، حزب سعادت به رهبري تميل كرم‌اغلو، حزب دموكراسي و پيشرفت به رهبري علي باباجان و حزب آينده به رهبري احمت دوات‌اغلو، پاي ميز ائتلاف نشسته‌اند. دو حزب اصلي ائتلاف به ترتيب 137 و 34 عضو در پارلمان فعلي دارند، دو حزب دوم هر كدام دو عضو و حزب دموكراسي و پيشرفت تنها يك عضو در پارلمان دارد، حزب سعادت هم هيچ نماينده‌اي در پارلمان ندارد. ائتلاف ميز شش‌نفره در مجموع 176 نماينده پارلماني كه روزهاي پاياني عمر را سپري مي‌كند دارد. در روزهاي گذشته حرف‌هايي در مورد احتمال پيوستن حزب دموكراتيك خلق به ائتلاف شش هم شنيده شده است. درحالي كه به غير از حزب خود آقاي قليچداراغلو، عموم احزاب عضو ائتلاف شش، متعلق به مشي فكري ليبرال و طرفدار غرب هستند، حزب دموكراتيك خلق، آشكارا چپ‌گرا، حامي و مورد حمايت كردهاي تركيه است. پيوستن حزب دموكراتيك خلق به ائتلاف شش مي‌تواند سبد راي اين ائتلاف را بزرگ‌تر كند و به خصوص به كسب كرسي‌هاي بيشتر در پارلمان بعدي كمك كند. اما حزب دموكراتيك خلق مي‌گويد تنها بعد از يك دوره گفت‌وگوهاي جدي و شفاف با گروه ائتلاف ميز شش نفره احتمالا از قليچداراغلو حمايت خواهد كرد.
بعد از حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوري‌خواهان خلق، حزب دموكراتيك خلق، سومين حزب بزرگ تركيه براساس ميزان كرسي‌هاي پارلمان است كه همكاري‌اش با ائتلاف ملي در انتخابات شهرداري‌ها در سال 2019، تاثير قابل ملاحظه‌اي در پيروزي دو كانديداي اين ائتلاف در انتخابات شهرداري‌ها در استانبول و آنكارا و شهرهاي ديگر داشته است. عدم حضور اين حزب در ائتلاف شش، در كنار رفت و برگشت مرال آكشنر به ائتلاف شش، معاني ضمني قابل ملاحظه‌اي با خود دارد. اخيرا يكي از رهبران حزب دموكراتيك خلق در مورد احتمال پيوستن اين حزب به ائتلاف و حمايت از قليچداراوغلو گفته است كه «انتظار روشن ما حركت به سمت يك دموكراسي پايدار است. اگر بتوانيم در مورد يك‌سري اصول اساسي به تفاهم برسيم، مي‌توانيم از قليچداراوغلو حمايت كنيم.»
در مقابل تمام اين صحنه‌آرايي‌ها، حزب عدالت و توسعه اردوغان با حزب به شدت ملي‌گراي حركت ملي يا اقدام ائتلاف كرده است. نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد كه ائتلاف شش، حتي براي پيروزي بر اين اتحاد دست راستي در انتخابات پيش رو و كسب تعداد قابل ملاحظه‌اي از كرسي‌هاي مجلس نيز، نيازمند ائتلاف با حزب دموكراتيك خلق است. حزب دموكراتيك خلق در سالهاي گذشته يكي از جدي‌ترين مخالفان حزب عدالت و توسعه بوده است و از طرف حزب در قدرت بارها متهم به همكاري با حزب كارگران كردستان پ ك‌ك شده است و بارها تا غيرقانوني اعلام شدن هم پيش رفته است. درحالي كه دولت اردوغان نتوانسته است اين حزب را غيرقانوني اعلام كند، اخيرا به اتهام همكاري با
پ پ ك، دسترسي به حساب‌هاي بانكي‌اش را هم از دست داده است. حزب دموكراتيك خلق، بارها ارتباط خود با پ‌ك ك را رد كرده است.
از امروز به بعد چه چيزي در پيش است؟
طبق تقويم انتخابات، روز يكشنبه، بيست و چهارم ارديبهشت ماه انتخابات پارلمان و رياست‌جمهوري به صورت همزمان برگزار خواهد شد. نتايج غيررسمي اين انتخابات قبل از ساعت دوازده شب روز راي‌گيري اعلام مي‌شود. در صورتي كه انتخابات به دور دوم برود، كه احتمال آن چندان هم دور از نظر نيست، تبليغات دور دوم انتخابات از روز بيست و پنجم ارديبهشت آغاز خواهد شد و دور دوم انتخابات در روز يكشنبه هفتم خرداد برگزار خواهد شد. نتايج دور دوم انتخابات هم در روز راي‌گيري و پيش از ساعت دوازده شب اعلام مي‌شود. نتايج نهايي انتخابات در صورت تك دوره بودن رقابت‌ها در روز جمعه، بيست و نهم ارديبهشت و در صورت دو دوره‌اي شدن انتخابات در روز پنجشنبه يازده خرداد اعلام خواهد شد.