زمین‌لرزه دروغین
كارشناس هلندي كه زلزله تركيه‌را پيش‌بيني كرده بود، از وقوع زلزله‌اي در ايران بين روزهاي ۹
و ۱۰ ارديبهشت هشدار داده بود
بهاره شبانكارئيان
تهران با وسعتي بيش از سيزده كيلومتر مربع در شمال ايران و در جنوب بخش مركزي رشته كوه البرز واقع شده است. بزرگ‌ترين و پرجمعيت‌ترين استان ايران با آسماني پر از دود و هوايي نسبتا آلوده با تعداد بسيار زيادي ساختمان كه بي‌دليل كنار هم ساخته شده‌اند و اتوبان‌هايي كه از شمال به جنوب و از شرق به غرب آن را محصور كرده‌اند. اين چهره زار و نزار با ساختمان‌هايي سر به فلك كشيده و ۱۶ هزار ساختمان ناايمن روي سيصد و پنجاه گسل واقع شده‌اند. گسل‌هاي اصلي و فعال هم طبق نقشه در مناطق ۱ تا ۵، ۱۳، ۱۵، ۲۰ و ۲۲ قرار دارند. ۳ ارديبهشت ماه جاري «فرانك هوگربيتس» كارشناس هلندي كه پيش‌تر زلزله ۷.۸ ريشتري تركيه را پيش‌بيني كرده بود، سراغ ايران آمد و در توييتي نسبت به وقوع زلزله‌اي قدرتمند در ايران بين روزهاي ۲۹ تا ۳۰ آوريل (۹ و ۱۰ ارديبهشت) هشدار داد، اما پيش‌بيني وقوع زلزله اين كارشناس در روزهاي نهم و دهم ارديبهشت در ايران درست از آب درنيامد و حالا ديگر زلزله‌اي در كار نيست. «اعتماد» پس از گذشت دو روز از واكنش‌هاي بعضي افراد در محله‌هاي مختلف تهران در مورد پيش‌بيني وقوع زلزله گزارش مي‌دهد.
نفر اول
برخي ساكنان تهران ترسيدند و برخي ديگر نه. مثل همان صاحب مغازه‌اي در محله‌اي از تهران. چهل و هفت، هشت ساله به نظر مي‌رسيد. قدي متوسط با ظاهري يغور داشت. شانه‌هايش پهن و موهايش هنوز سياه بود، فك چهار گوش و حالت با اعتماد به نفس صورتش رنگي از دوران جواني سالمش داشت. در مورد زلزله‌اي كه قرار بود ايران را بلرزاند به «اعتماد» گفت: «دور از جان، بهتر، زلزله بيايد... همه‌مان از گراني و خرج و مخارج بالا راحت مي‌شويم.»
نفر دوم و سوم
پارك آزادگان در دل اتوبان رسالت قرار گرفته. چهارصد، پانصد متر آن طرف‌تر از در اصلي پارك زن و مردي مسن روي نيمكت نشسته بودند. پيرمرد كمي جدي‌تر از همسرش بود. شايد به خاطر تصادفي كه چند وقت پيش با يك موتوسيكلت داشت حالا بايد با چوب زيربغل راه مي‌رفت. پيرمرد مي‌گفت؛ پاهايش از پنج جا شكسته بود و زخم روي پاهايش هنوز باقي مانده. وقتي او حرف مي‌زد، پيرزن ساكت و به روبه‌رو خيره شده بود. شايد داشت به حرف‌هاي تكراري همسرش فكر مي‌كرد كه با سوالم درخصوص زلزله حرفش را قطع كردم. پيرمرد سريع در جواب سوالم گفت: «واحد ما در طبقه سوم است و آسانسور ندارد. راستش من و همسرم ترسيده بوديم. همه‌اش به اين فكر مي‌كرديم كه اگر زلزله بيايد چطور از سه طبقه پايين برويم.» پيرزن اول به همسرش نگاه كرد و بعد روبه من گفت: «اگر هم زلزله مي‌آمد، فوقش مي‌مرديم. دختر و پسرم ايران زندگي نمي‌كنند. ما هم عمرمان را كرديم. از وقتي هم كرونا آمده، تمام تفريح ما آمدن به اين پارك شده.»
نفر چهارم و پنجم
كنار خيابان ايستاده بود و داشت سيگار روشن مي‌كرد. پسرك نوجواني بود كه حدود هفده، هجده سال داشت. سوالم درباره زلزله او را گيج كرد ولي چند ثانيه بعد، واكنشش به سوالم پوزخند بود. بعد هم سريع گفت: «تجربه چنين چيزي را نداشتم، ولي بايد وحشتناك باشد.» او مجدد پوزخند زد و گفت: «زلزله قابل پيش‌بيني نيست.»
كمي جلوتر در انتهاي خيابان زني حدودا پنجاه ساله با چند كيسه خريد نزديك شد. او در پاسخ به سوالاتم گفت: «وقتي خبر را شنيديم زياد نترسيديم، اما احتمال داديم شايد زلزله بيايد. براي همين تمام كارت ملي‌ها و طلاها را داخل يك كيف قرار دادم و از جمعه شب گذاشتم جلوي در ورودي خانه‌مان تا اگر زلزله آمد فقط كيف را برداريم و فرار كنيم.» او در ادامه گفت: «شنيديم اگر زلزله بيايد كل تهران ويران مي‌شود.»
امكان وقوع زلزله شديد در تهران ميان سال‌هاي ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۹ وجود دارد
زمين لرزه احتمالي تهران يا احتمال وقوع زلزله در تهران به پيش‌بيني‌هاي منابع دانشگاهي و منابع رسمي دولتي و خبرگزاري‌ها مبني بر احتمال وقوع يك زمين لرزه برجسته در تهران اشاره دارد. مطالعه‌اي در سال ۱۳۹۷ نشان داده كه امكان وقوع زلزله‌اي شديد در تهران ميان سال‌هاي ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۹ خورشيدي وجود دارد. رشد شهري در تهران به شكل نادرست انجام شده و حدود ۸ ميليون نفر از جمعيت تهران در ناحيه بسيار خطرناك قرار دارند. يك پژوهش زمين‌شناسي پيش‌بيني مي‌كند كه زلزله‌اي با بزرگي حدود ۷ ريشتر در تهران بيش از ۶۰۰ هزار خانه را ويران مي‌كند و علاوه بر اين بيش از يك ميليون نفر از جمعيت تهران را كشته و حدود چهار ميليون و سيصد هزار نفر را زخمي مي‌كند. «مهرداد حلوايي» دبير اسبق كميته دفع آفات شهري و صنعتي شهرداري تهران در مورد وقوع زلزله جدي در تهران اعلام كرده بود: «اگر زلزله‌اي جدي در تهران به وقوع بپيوندد، موش‌ها در زير زمين، زير آوار ماندگان را تا رسيدن نيروهاي امدادي مي‌خورند و زنده نخواهند گذاشت.» اين ادعاي وحشتناك و تكان‌دهنده چند وقت بعد توسط «اسماعيل كهرم» مشاور رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست تاييد شد. طبق محاسبات «علي درويش‌زاده» زمين‌شناس؛ دوره وقوع زلزله براي تهران ۱۵۰ سال است درحالي كه از وقوع آخرين زمين‌لرزه بزرگ آن چندين دهه گذشته. اين تاخير به اين معني است كه زمين‌لرزه بعدي، احتمالا شدت و بزرگي بيشتري خواهد داشت. انرژي زمين در حال جمع شدن در گسل‌هاست و زلزله بعدي تهران قابليت وقوع تا ۷.۵ ريشتر را دارد. در سال ۱۳۸۰ آژانس بين‌المللي مطالعات زلزله ژاپن (جايكا) برمبناي مطالعه وضعيت زمين، خاك، عرض خيابان‌ها، تعداد طبقات ساختمان‌ها، جمعيت تهران، شيب تهران و موارد بسياري از اين دست، دو گزارش ارايه داد كه براساس آن گسل شمال تهران توانمندي وقوع زلزله تا 5/7 ريشتر و گسل جنوبي قدرت زلزله تا ۷ ريشتر را دارد. اين گزارش همچنين تعداد تلفات را محاسبه كرده بود و پيش‌بيني مي‌كرد كه زلزله تهران چندصد هزار كشته و دوبرابر آن زخمي به همراه خواهد داشت. مهم‌ترين عاملي كه مي‌تواند به تشديد عمق فاجعه بينجامد اين است كه مسوولان مربوطه حتي توانايي كنترل برف در تهران را نيز ندارند و همچنين تجربه قبلي در زلزله‌هاي خوي، كرمانشاه و سرپل‌ذهاب و... مي‌تواند اين مورد را تاييد كند و بعضي از آنها حتي تا الان نيز در چادر زندگي مي‌كنند. به گفته محمودرضا دلاوري، مدير كارگروه سيستم‌هاي اطلاعات مكاني پرديس فني دانشگاه تهران؛ وقوع زلزله در تهران حتمي است و طبق تحقيقات زلزله داراي يك دوره بازگشت است كه طبق برآوردها هر ۱۵۰ سال يك بار يك زلزله بزرگ رخ مي‌دهد و باتوجه به اينكه از بزرگ‌ترين زلزله در تهران چند دهه گذشته، بايد خود را براي وقوع زلزله بزرگ در كلان‌شهرها آماده كنيم.» نوربخش غلامي، استاد دانشگاه تهران و زمين‌شناس، در سال ۱۳۸۹ پيش‌بيني كرد كه طي چند سال آينده زلزله‌اي با مقياس ۷ ريشتر در تهران رخ مي‌دهد كه نتيجه آن فاجعه‌اي مخرب‌تر از بم خواهد بود و بحراني ايجاد مي‌شود كه شايد در هيچ جاي دنيا مشابه آن اتفاق نيفتاده باشد. به هر حال تهران گسل‌هاي فراواني دارد كه بزرگ‌ترين آنها در شمال و جنوب تهران فعال است و هر آن احتمال دارد مثل انفجار يك بمب، تهران روي هوا برود.
نگاهي به زمين لرزه‌هاي تهران
زمين‌لرزه ۱۳۹۶ ملارد به بزرگي 5.2 ريشتر در ساعت ۲۳و ۲۷ دقيقه چهارشنبه شب 29 آذر ماه به مدت ۳۷ ثانيه، استان‌هاي تهران و البرز را لرزاند. پس از زمين‌لرزه ۱۳۹۶ تهران كه در مرز استان البرز و تهران و نزديك ملارد رخ داد تا ۳ دي ماه، ۲۰ پس‌لرزه اتفاق افتاد و چند روز بعد، در ۵ دي ماه ۱۳۹۶ ساعت 3 و 57 دقيقه صبح به وقت تهران زمين لرزه‌اي به بزرگي 6.1 ريشتر در ملارد ثبت شد. بعد از آن روز 6 دي ماه ساعت ۵۵ دقيقه بامداد زمين لرزه‌اي به بزرگي 2/4 ريشتر در ملارد رخ داد.
زمين‌لرزه 1/5 ريشتري تاريخ ۱۹ ارديبهشت ۱۳۹۹، شهر دماوند در استان تهران را لرزاند. به نقل از مركز لرزه‌نگاري كشوري، كانون اين زمين‌لرزه ۶ كيلومتري شمال غرب دماوند بود. اين زلزله يك پيش‌لرزه 9/2 ريشتري و چندين پس‌لرزه داشت كه بزرگ‌ترين آنها به بزرگي ۴ ريشتر بود. مركز لرزه‌نگاري امريكا قدرت اين زلزله را 6/4 ريشتر و ۲ كيلومتري شمال‌غربي دماوند اعلام كرد. حركت گسل مُشا علت وقوع اين زلزله عنوان شده است تا ۷۲ ساعت بعد، زلزله‌هايي با بزرگي 1/2 تا 8/3 ريشتري در همان ناحيه اتفاق افتاد.
ساعت 17 و 11 دقيقه عصر روز يكشنبه، ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ زلزله‌اي به بزرگي 9/3 ريشتر شرق تهران را لرزاند. طبق اعلام مركز لرزه‌نگاري كشوري و موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران كانون اين زلزله در ۹ كيلومتري بومهن، ۹ كيلومتري رودهن و ۱۰ كيلومتري پرديس بود و نزديكترين مراكز استان نيز ۴۴ كيلومتري تهران و ۸۰ كيلومتري كرج گزارش شده بود.