جستارهايي در باب توتاليتاريسم
بخش ۱۳- نیروهای سازمان‌یافته
محمدجواد لساني
«فوكوها و سارتر‌هاي امروز كجايند؟ هر كسي به دنبال تبليغ خودش است.» (كوستا گاوراس)
اين آدم يوناني چه كسي است كه انگيزه‌اي براي ساخت يك اثر سينمايي باشكوه مي‌شود؟ گريگوري لامبراكيس (۳ آوريل ۱۹۱۲ - ۲۷ مه ۱۹۶۳) سياستمدار، مارتن من و عضو هيات علمي دانشگاه آتن و الهام‌بخش جنبش صلح بود كه در دهه شصت ميلادي جنبش ضد سلطه در يونان را رهبري كرد. او قبلا با راه‌اندازي يك كلينيك خصوصي براي بيماراني كه توانايي پرداخت هزينه‌هاي پزشكي را نداشتند، منش خود را نشان داد.سرانجام در انتخابات پارلماني يونان در سال ۱۹۶۱ ميلادي به عنوان نماينده مردم به پارلمان راه يافت، اما يك اتفاق تلخ براي اين پزشك انسان‌دوست، اروپا را شوكه كرد. هموطن او، كوستا گاوراس، با مطالعه اين واقعه سياه، ساخت فيلم Z را با تمام موانع پيش‌رو و تهديد سانسور آغاز مي‌كند. موضوع كار، نمايش يك انسان در شمايل نماينده واقعي ملت است، لامبراكيس برخلاف اكثريت مجلس، اهل مماشات با قدرت نيست. او حالش از اين جماعت به هم مي‌خورد كه در كمال وقاحت و بي‌مايگي از وضع مردم بي‌خبرند. او مجبور است در هر جلسه، همنشيني با اين جماعت سفله را تحمل كند. هر چند با نطق‌هاي پرشور، آرامش مجلس را به هم مي‌ريزد و مي‌تواند با كنايه‌هايش حاكميت را آزار دهد. اما به سال ۱۹۶۳ تصميم مي‌گيرد از آن سرسراي بو گرفته از تعظيم و تملق بيرون بزند تا نفسي آزاد بكشد و دست به كاري بزند كه پژواكش در سراسر اروپا، مسند تماميت‌خواهان را بلرزاند. اين يك حركت نمادين است. گريگوري طرح ماراتن به سوي آتن را برنامه‌ريزي مي‌كند. مطالبه حقوق مدني با شعار صلح دستمايه كار اوست. كنشي كه هر كس مي‌تواند به فراخور جايگاه اجتماعي‌اش طراحي كند. حاكميت عصبي توتاليتر با مشاهده اقدام اين نماينده، ابزار سركوب را در مسير حركت لامبراكيس اعزام قرار مي‌دهد تا مانع از همراهي و جذب مردم به او شود چه بسا كه همين حركت در سكوت مي‌توانست منجر به وقوع خيزش بزرگي بر ضد استبداد حاكم شود. عده زيادي بازداشت مي‌شوند، اما گريگوري كه مصونيت پارلماني دارد از اين دستگيري‌ها در امان مي‌ماند و به تنهايي مسير كوهستان و شهر را طي مي‌كند. رسانه‌ها و مطبوعات اروپا حركت نمادين او را ستايش مي‌كنند. جرقه‌اي كه سبب مي‌شود تا جنبش صلح در يونان تكاني بخورد. يك ماه بعد خبري در راديو پخش مي‌شود كه سبب بهت عمومي مي‌شود؛ نقشه كثيفي به امضاي حاكميت تماميت‌خواه رسيده تا صداي نماينده ملت به هر نحو ممكن خاموش شود. بدين ترتيب به لامبراكيس سوءقصد مي‌شود. او به شكل ناجوانمردانه از سوي لباس شخصي‌هاي بي‌نشان به قتل مي‌رسد. حضور انبوه جمعيت در مراسم باشكوه تشييع پيكر او هرم قدرت را تهديد مي‌كند. حتي سنگ قبر او نماد اعتراض سراسري براي تغيير مي‌شود. يك قاضي و يك روزنامه‌نگار مستقل تلاش مي‌كنند به راز قتل اين نماينده پي ببرند. در جريان تحقيقات و دادرسي معلوم مي‌شود كه گروه‌هاي سازمان يافته لباس شخصي با بالاترين مقامات سياسي و نظامي در ارتباط بوده‌اند و از طرف آنها براي خفه كردن تظاهرات و قتل لامبراكيس، هدايت و پشتيباني شده‌اند. فيلم Z, شش سال بعد روايتگر اين ماجرا در زمانه‌اي است كه به كودتاي كلنل‌ها شهرت دارد.
در شهرهاي آزاد جهان، تحت تاثير رويداد سال ۱۹۶۸ پاريس (۱) . مردم از اين اثر سينمايي استقبال مي‌كنند. فيلم در فرانسه به مدت ۴۰ هفته روي اكران مي‌ماند. به قول گاوراس برتري سينما در اين است كه نه تنها شرايط حاكم در هر زمان را به درستي به تصوير مي‌كشد، بلكه بيننده نيز خود را به جاي نقش‌آفرينان احساس مي‌كند.
روزبه‌روز بر تعداد جرايدي كه بر ضد رژيم مستبد يونان مطلب مي‌نويسند، افزوده مي‌شود.
فيلم گاوراس در جشنواره كن به عنوان فيلم منتخب هيات داوران و در هاليوود نيز جايزه اسكار بهترين فيلم خارجي و بهترين تدوين را به دست مي‌آورد. فيلم مي‌تواند خواست رهايي يونان را به گوش دنيا برساند. Z در مسكو تنها براي روشنفكران به نمايش در مي‌آيد، اما به بهانه آنكه در يك صحنه، سردمداران كودتا را در تئاتر بلشويك مسكو نشان مي‌دهد، مجوز نمايش عمومي نمي‌گيرد. در همين زمان گاوراس در حال ساخت اثر جديد خود است (۲).
حوادث پس از ترور لامبراكيس به تحولات سريعي منجر مي‌شود.اندكي پس از آن، هزاران جوان يوناني، تشكلي به نام جوانان دموكراتيك لامبراكيس را تاسيس مي‌كنند. ميكس تئودوراكيس (mikis teodorakis) از دوستان لامبراكيس (۳)، مسووليت اين نهاد مستقل را به عهده مي‌گيرد. روزهاي سختي مي‌گذرد. بردن نام لامبراكيس در اين دوره سياه ممنوع مي‌شود. او اكنون به نماد جهاني عاري از سلاح هسته‌اي تبديل شده است. پس از سقوط ديكتاتوري نظامي به سال ۱۹۷۴، خيابان و مكان‌هاي متعددي به افتخار گريگوري لامبراكيس نامگذاري مي‌شوند. همچنين رالي صلح ماراتن به ياد اين روشنفكر مستقل به رويدادي سالانه تبديل مي‌شود.
__________
۱- جنبش اجتماعي گسترده‌اي كه دانش‌آموزان، دانشجويان و كارگران فرانسه به پا كردند و به كناره‌گيري ژنرال دوگل از قدرت انجاميد. حوادث ماه مه سال ۶۸ يكي از اركان مهم تاريخ معاصر اروپا به شمار مي‌رود.
۲- فيلم اعتراف (L’Aveu) به خاطر درونمايه ضد استاليني نمي‌تواند وارد روسيه شود.
۳- آهنگساز خلاق فيلم Z