بازسازي يك رابطه شكننده
ديدارهاي اخير مقام‌هاي ارشد امريكا و چين نشان‌دهنده تمايل دو كشور به احياي گفت‌وگوها
به منظور كنترل تنش‌ها و مديريت آسيب‌هاي ناشي از نبود كانال‌هاي ارتباطي است
محمدحسين لطف‌الهي
ديدارها ميان مقام‌هاي ارشد امريكايي و چيني طي يك هفته گذشته نشان مي‌دهد ماه‌ها پس از بروز بحران بالن‌هاي جاسوسي در روابط دوجانبه واشنگتن و پكن، دوطرف اكنون آماده درگير شدن در گفت‌وگوهايي جدي به منظور يافتن راه‌هايي براي كنترل تنش‌ها و جلوگيري از اتفاقات ناخواسته هستند.
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات‌متحده از مدت‌ها پيش براي گفت‌وگو با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين ابراز تمايل كرده بود اما طرف چيني هر بار به دلايل مختلف ازجمله درگير بودن در برنامه‌هاي ملي و نبود زمان كافي از انجام اين گفت‌وگوها سر باز مي‌زد. اكنون ديدارهاي متوالي مقام‌هاي دو كشور نشان مي‌دهد كه شرايط در حال تغيير است.
روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه 10 و 11 مه طي ديدارهايي در شهر وين، پايتخت اتريش كه از قبل درباره آنها اطلاع‌رساني نشده بود، جيك ساليوان مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور ايالات‌متحده و وانگ يي مسوول سياست خارجي حزب كمونيست چين براي بيش از 8 ساعت با يكديگر گفت‌وگو كردند. براساس بيانيه‌اي كه كاخ سفيد درباره اين ديدار منتشر كرده دو طرف «بحث‌هايي صريح، اساسي و سازنده» درخصوص موضوعات كليدي شامل روابط دوجانبه واشنگتن و پكن داشتند.
همزمان در پكن، وانگ ونتائو وزير بازرگاني چين با نيكلاس برنز سفير ايالات‌متحده در اين كشور ديدار كرد و دوطرف «گفت‌وگويي آزادانه و حاوي جزييات زياد درباره روابط تجاري دوجانبه» انجام دادند. برنز دوشنبه هفته گذشته نيز براي اولين‌بار از زمان انتصاب وزير خارجه چين با چين گانگ ديدار و گفت‌وگو كرد.
افزايش تحركات ديپلماتيك در روابط امريكا و چين در شرايطي رخ مي‌دهد كه چينيها در حال رايزني جدي با اروپايي‌ها درباره طيف گسترده‌اي از مسائل هستند و با بهره‌گيري از دستاوردهاي ديپلماتيك خود در ماه‌هاي اخير يعني ميانجي‌گري ميان ايران و عربستان‌سعودي و تقويت روابط با روسيه تلاش دارند تا پكن را به عنوان يكي از اثرگذارترين بازيگران ديپلماتيك عرصه بين‌الملل معرفي كنند.
آماندا هسيائو، تحليلگر ارشد مسائل چين در گروه بين‌المللي بحران مي‌گويد: «در زماني كه آنها فعالانه در حال تقويت روابط خود با اروپا و تلاش در راستاي اقناع اروپايي‌ها براي اتخاذ مواضعي مستقل از ايالات‌متحده در قبال چين هستند، اين بسيار به نفع آنهاست كه تصوير يك بازيگر منطقي را كه در حال مديريت منطقي رقابت با رقيبي قدرتمند است به نمايش بگذارند.»
دامنه فعاليت‌هاي ديپلماتيك چين در هفته‌هاي اخير به همين موارد محدود نمي‌شود. چين گانگ، وزير امور خارجه چين در هفته گذشته به برلين، پاريس و اسلو سفر كرده بود. هي هويي، فرستاده ويژه چين در امور روسيه و اوكراين هم كه پيش‌تر سفير جمهوري خلق چين در مسكو بود اين هفته به اوكراين، لهستان، فرانسه، آلمان و روسيه سفر خواهد كرد.
سفر وزير امور خارجه چين دستاوردهاي مهمي هم داشت. به گزارش يورونيوز، اشتِفن هي‌بِشترايت سخنگوي صدراعظم آلمان شامگاه چهارشنبه اعلام كرد كه برلين به دنبال توافقي است كه به شركت كشتيراني دولتي چين (كوسكو) اجازه مي‌دهد ۲۴.۹۹درصد از سهام پايانه كانتينري «تُلِرورت» هامبورگ را خريداري كند. اولاف شولتس كه خودش در اوايل همين هفته هشدار داده بود كه چين به طور فزاينده‌اي در حال تبديل شدن به رقيب اتحاديه اروپا است؛ تنها سه هفته ديگر يعني در تاريخ ۲۹ ژوئن ميزبان نشست مشترك آلمان و چين براي همكاري نزديك‌تر با پكن است. خريد سهام بندر تُلِرورت بخشي از راهبرد سرمايه‌گذاري هدفمند پكن براي تحت نفوذ در آوردن زيرساخت‌هاي سراسر اروپا است. كوسكو در حال حاضر در بسياري از بنادر اروپايي ديگر ازجمله در يونان سهام دارد. راهبرد توسعه بنادر بخشي از راهبرد «يك كمربند، يك جاده» چين است. مثال يوناني كافي است تا نشان دهد كه اگر پروژه‌هاي مربوطه بدون مشكل پيش برود، كشور بعدي كه احتمالا چين به دنبال سرمايه‌گذاري در آن است ايتاليا خواهد بود.
از زمان سفر نانسي پلوسي، رييس وقت مجلس نمايندگان ايالات‌متحده به تايوان در آگوست 2022 دولت چين تعدادي از كانال‌هاي همكاري با واشنگتن را مسدود كرده بود. اين تنش‌ها در نوامبر 2022 پس از ديدار جو بايدن رييس‌جمهور ايالات‌متحده با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين در حاشيه نشست گروه 20 در اندونزي تا حدي كاهش يافت و دوطرف متعهد به ارتقاي همكاري‌ها شدند اما پس از ساقط كردن بالن‌هاي چيني از سوي ايالات‌متحده روابط پكن و واشنگتن رو به سردي گراييد. در پي اين اتفاق، آنتوني بلينكن وزير امور خارجه ايالات‌متحده سفر از پيش‌برنامه‌ريزي‌شده خود به چين را لغو كرد و پكن هم تصميم گرفت درخواست امريكايي‌ها براي گفت‌وگوي تلفني ميان لويد آستين و وي فنگه وزراي دفاع دو كشور را رد كند.
در پي سرد شدن روابط دوجانبه امريكا و چين، پكن كوشيد تا با نقش‌آفريني‌هاي پررنگ‌تر در عرصه بين‌المللي جايگاه خود را به عنوان يك بازيگر مهم و حتي آلترناتيوي براي ايالات‌متحده تثبيت كند. طرح صلح 12 ماده‌اي چين و سفر شي جين‌پينگ به مسكو براي ديدار با رييس‌جمهور روسيه و پس از آن گفت‌وگوي رييس‌جمهور چين با ولوديمير زلنسكي به منظور يافتن راهي براي پايان دادن به جنگ اوكراين ازجمله تلاش‌هاي چين در اين زمينه محسوب مي‌شود.
ايالات‌متحده نيز در مقابل با محدود كردن صادرات فناوري‌هاي پيشرفته به اين چين، تقويت همكاري‌ها با تايوان و افزايش حضور نظامي در منطقه اقيانوس هند-اقيانوس آرام تلاش كرد فشارها عليه چين را افزايش دهد.
باني گلاسر، مدير بخش اقيانوس هند-اقيانوس آرام در انديشكده آلماني مارشال مي‌گويد: «يك نظريه اين است كه چين به اين نتيجه رسيده كه بسته شدن مسير ارتباط با ايالات‌متحده، آن‌هم در شرايطي كه امريكا مرتبا براي گفت‌وگو ابراز علاقه‌مندي مي‌كند به منافع آنها آسيب رسانده است.»
آماندا هسيائو در اين باره معتقد است: «چينيها فكر مي‌كردند برقراري روابط گرم بعد از ماجراي بالن‌ها پيام اشتباهي را منتقل خواهد كرد و آنها را ضعيف نشان خواهد داد. بايد اندكي زمان مي‌گذشت و آنها هم از امريكا فاصله مي‌گرفتند تا مجددا با گذشت زمان شرايط براي برقراري ارتباط فراهم شود.»
به نظر مي‌رسد ديدارهاي اخير ميان مقام‌هاي امريكايي و چيني راه را براي گفت‌وگوهاي بيشتر ميان مقام‌هاي ارشد دو كشور باز كرده باشد. جنت يلن، وزير خزانه‌داري و جينا ريماندو، وزير بازرگاني امريكا در هفته‌هاي اخير براي سفر به چين ابراز تمايل كرده بودند و جان كري، فرستاده ويژه رييس‌جمهور ايالات‌متحده در امور تغييرات آب و هوايي نيز گفته بود كه براي سفر به چين در آينده نزديك دعوت شده است. همچنين روز جمعه 12 مه وانگ ونبين، سخنگوي وزارت امور خارجه چين ضمن «سازنده» توصيف كردن ديدار وانگ يي و ساليوان گفت كه دو طرف براي تداوم استفاده از كانال‌هاي ارتباطي استراتژيك توافق دارند.
با اين حال انتظاراتي كه از نتايج اين ديدارها وجود دارد اندك است و انتظار نمي‌رود كه اين ديدارها و گفت‌وگوها ميان مقام‌هاي ارشد پكن و واشنگتن به ايجاد تغييرات ساختاري در روابط چين و ايالات‌متحده منجر شود.
موريتز رودولف، پژوهشگر مسائل چين در دانشگاه ييل با اشاره به ديدار ساليوان و چين اظهار مي‌كند: «اين بالاترين سطح ديدار ميان مقام‌هاي امريكايي و چيني در ماه‌هاي گذشته است. اين ديدار يك تغييردهنده بازي نيست اما در روابط پرتنش و پر از بحران دو كشور نشانه‌اي خوب به حساب مي‌آيد.»
علاوه بر موضوعات مورد اشاره، مساله تايوان هم يكي از اختلافات جدي و بحران‌ساز در روابط امريكا و چين به حساب مي‌آيد. چين، تايوان را بخشي از قلمرو و يكي از استان‌هاي جدا شده خود در زمان جنگ داخلي سال ۱۹۴۹ مي‌داند و بارها تهديد كرده است كه در صورت لزوم با استفاده از نيروي نظامي آن را پس خواهد گرفت. اين درحالي است كه كشورهاي غربي، به خصوص ايالات‌متحده و اعضاي اتحاديه اروپا بارها بر اهميت تايوان از نظر استراتژيك و تجاري تاكيد و هرگونه اقدام نظامي از سوي چين عليه اين جزيره خودمختار را به عنوان رويكردي غيرقابل تحمل محكوم كرده‌اند.
ارتش چين اوايل آوريل در واكنش به ديدار كوين مك كارتي، رييس مجلس نمايندگان امريكا و تساي اينگ ون، رييس‌جمهور تايوان در ايالات‌متحده، مانورهاي بزرگ و كم‌سابقه‌اي را به مدت سه روز در اطراف آب‌هاي جزيره برگزار كرد. در پي برگزاري اين مانورها، اتحاديه اروپا، ايالات‌متحده و گروه ۷ بلافاصله به پكن هشدار دادند و از اين كشور خواستند تا وضعيت موجود در تنگه تايوان را كه اين جزيره را از سرزمين اصلي چين جدا مي‌سازد، حفظ كند. چين از روابط نزديك ميان مقامات تايواني و برخي كشورهاي غربي، به ويژه ايالات‌متحده طي سال‌هاي اخير به شدت خشمگين است و اين نوع روابط را تهديدي براي تماميت ارضي خود مي‌داند.