آغاز عصري جديد در روابط برازيليا – كاراكاس
سفر نيكلاس مادورو، رييس‌جمهور ونزوئلا به برزيل نشان داد در شرايطي كه ايالات متحده همچنان بر منزوي كردن كاراكاس اصرار دارد، اين سياست به مرور زمان كارايي خود را از دست داده است
محمدحسين لطف‌الهي
ولا ايناسيو داسيلوا، رييس‌جمهور برزيل روز دوشنبه 29 مه ميزبان نيكلاس مادورو همتاي ونزوئلايي خود بود تا عصر جديدي از روابط برازيليا - كاراكاس كه طي سال‌هاي گذشته به‌شدت تحت تاثير حضور يك دولت راستگراي افراطي در برزيل قرار گرفته بود، آغاز شود.
رييس‌جمهور برزيل در نشست خبري مشترك با مادورو گفت: «ونزوئلا همواره يك شريك خاص براي برزيل بوده است اما به دليل شرايط سياسي و اشتباهاتي كه صورت گرفت، رييس‌جمهور مادورو طي 8 سال گذشته به كشور برزيل سفر نكرده بود.»
برزيل در سال 2019 در دوره رياست‌جمهوري ژايير بولسانارو، روابط ديپلماتيك خود را با ونزوئلا قطع كرد و به حدود 50 كشوري پيوست كه ضمن نمايشي خواندن انتخابات رياست‌جمهوري 2018 ونزوئلا، خوان گوايدو، رهبر وقت اپوزيسيون اين كشور را به عنوان رييس‌جمهور موقت ونزوئلا به رسميت مي‌شناختند. با روي كار آمدن لولا در ژانويه 2023، روابط دوجانبه برزيل و ونزوئلا احيا شد.
لولا كه از مادورو براي سفر به برازيليا به منظور شركت در نشست رهبران امريكاي لاتين دعوت كرده بود، اين سفر را «لحظه‌اي جديد» در روابط برزيل و ونزوئلا دانست و آن را نمادي از «شروع بازگشت مادورو» توصيف كرد. رييس‌جمهور برزيل گفت: «من هميشه اقدام افرادي را كه از دموكراسي دفاع مي‌كردند اما به انكار رياست‌جمهوري شما در ونزوئلا مي‌پرداختند، اشتباه مي‌دانستم.» مادورو نيز از «عصري جديد» در روابط دو كشور سخن گفت و تاكيد كرد كه برزيل و ونزوئلا بايد هميشه متحد بمانند.
اين سفر انتقاداتي را هم متوجه دولت لولا كرد. سرجيو مورو، سناتور مخالف دولت روز دوشنبه در توييتر نوشت: «به نظر مي‌رسد سياست در برزيل به دوره‌اي بازگشته است كه طي آن در برزيل از ديكتاتورهاي امريكاي لاتين استقبالي باشكوه انجام مي‌گرفت.»
با اين وجود بسياري در برزيل با اين احياي روابط موافقند و آن را در مسير منافع اين كشور مي‌دانند. كارولينا سيلوا پدرسو، تحليلگر روابط بين‌الملل معتقد است: «مهم نيست كه چقدر دولت‌هاي برزيل و ونزوئلا همسو و هم نظر باشند. ونزوئلا يك كشور همسايه است كه نمي‌توان آن را ناديده گرفت يا روابط ديپلماتيك با آن كشور را قطع كرد، چرا كه مشكلاتي وجود دارد كه تنها دو كشور به همراه هم مي‌توانند آنها را حل و فصل كنند.»
عليه سياست امريكا
رييس‌جمهور ونزوئلا پس از گفت‌وگو با لولا از كشورهاي امريكاي لاتين خواست كه مطالبه لغو تحريم‌هاي ونزوئلا را با ايالات متحده مطرح كنند. او همچنين گفت كه كاراكاس خواهان پيوستن به كشورهاي بريكس است و لولا نيز وعده داد از تلاش‌هاي ونزوئلا براي پيوستن به اين گروه حمايت كند. بلومبرگ نوشته است: «سفر مادورو كه اولين سفر خارجي او طي 7 ماه گذشته به شمار مي‌رود يكي از آخرين نشانه‌ها مبني بر روند رو به بهبود روابط ونزوئلا با ساير كشورهاي امريكاي لاتين است كه با پيروزي تعدادي از رهبران چپگرا در كشورهاي مختلف اين منطقه آغاز شد. سفرهاي رييس‌جمهور ونزوئلا در سال‌هاي اخير به دليل تحريم‌هاي ايالات متحده و فشارهاي امريكا به ساير كشورها محدود شده بود.»
ايالات متحده در دوره رياست‌جمهوري ترامپ سياست تلاش براي تحميل انزواي كامل را در دستور كار قرار داد و با اعمال بيش از 900 تحريم درصدد اجراي اين سياست برآمد.
هر چند در سال 2022 ايالات متحده در مواجهه با بحران انرژي در جهان كه در پي حمله نظامي روسيه به اوكراين و كاهش صادرات انرژي از سوي روسيه به دليل تحريم ايجاد شده بود، محدوديت‌‌هاي اقتصادي عليه ونزوئلا را كاهش داد اما هنوز بسياري از تحريم‌ها و همچنين اقدامات تنبيهي امريكا شامل تعيين جايزه 15 ميليون دلاري براي دستگيري و تحويل دادن مادورو بر سر جاي خود باقي مانده است.
سال گذشته، كلمبيا نيز روابط ديپلماتيك خود را با ونزوئلا از سر گرفت. آگوست 2022 در انتخاباتي نزديك گوستاوو پترو موفق شد پس از دهه‌ها انحصار راستگرايان در سياست كلمبيا را بشكند و به اولين چپگرايي تبديل شود كه پس از سال‌هاي طولاني موفق مي‌شود به مقام رياست‌جمهوري كلمبيا برسد. با حضور او سياست خارجي كلمبيا نيز دستخوش تغيير شد؛ بوگوتا و كاراكاس روابط ديپلماتيك خود را از سر گرفتند و گام‌هايي جدي براي تقويت روابط برداشتند كه از جمله آنها مي‌توان به لغو ممنوعيت سفر و توافق براي تقويت حضور مشترك نظامي در مرزها به منظور مقابله با قاچاقچيان اشاره كرد.
در منطقه حتي كشورهايي كه تا چندي قبل منتقد مادورو به حساب مي‌آمدند گام‌هايي براي بهبود روابط با ونزوئلا برداشتند. هفته گذشته، گابريل بوريچ، رييس‌جمهور چپگراي شيلي سفير جديد اين كشور در ونزوئلا را منصوب كرد. شيلي از سال 2018 به اين سو در ونزوئلا سفير نداشت. آلبرتو ون كلاورن، وزير امور خارجه شيلي روز دوشنبه در اين باره گفت: «نيازي جدي به همكاري ميان دو ملت براي تقويت همكاري‌ها در راستاي منافع و موضوعات مشترك نظير موضوع مهاجرت وجود دارد.»
دستاورد اقتصادي مهم مادورو
روساي جمهور برزيل و ونزوئلا موافقتنامه‌هاي تقويت همكاري زيادي را در اين سفر به امضا رساندند. هرچند اين موافقتنامه‌ها نمي‌تواند روابط ونزوئلا و برزيل را در كوتاه‌مدت به سطح سابق برساند، اما حركت به سوي گسترش روابط مي‌تواند منافع اقتصادي زيادي براي كاراكاس داشته باشد.
بر اساس آمارهايي كه دولت برزيل منتشر كرده در سال 2022 مجموع تجارت دوجانبه برزيل و ونزوئلا 1.7 ميليارد دلار بود كه از اين ميان 1.3 ميليارد دلار سهم صادرات برزيل و 400 ميليون دلار صادرات ونزوئلا بود. 8 سال پيش در سال 2013 كه روابط ونزوئلا و برزيل در وضعيت بسيار مطلوبي براي دو طرف قرار داشت حجم اين تجارت دوجانبه مجموعا 6 ميليارد دلار برآورد مي‌شد كه نشان مي‌دهد ظرفيت‌هاي زيادي در روابط كاراكاس و برازيليا وجود دارد.
احياي يك چارچوب منطقه‌اي
برخي تحليلگران نوشته‌اند كه مهم‌ترين انگيزه لولا از دعوت مادورو در روز دوشنبه و همچنين تعدادي از كشورهاي امريكاي جنوبي برگزاري يك نشست منطقه‌اي با هدف احياي اتحاديه كشورهاي امريكاي جنوبي (UNASUR) است.
اين اتحاديه در سال 2008 در پايتخت برزيل و در دوره دوم رياست‌جمهوري لولا بنيان گذاشته شد و 12 كشور منطقه امريكاي لاتين را شامل مي‌شد. هدف از تاسيس اين اتحاديه، همكاري گسترده‌تر كشورهاي امريكاي جنوبي در حوزه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي بود.
آخرين نشست اتحاديه كشورهاي امريكاي جنوبي كه طي آن تمامي اعضا حضور يافتند به سال 2014 بازمي‌گردد. پس از سال 2017 نيز اختلاف‌نظرها بر سر حضور مادورو و همچنين سياست‌هاي اتحاديه باعث شد به مرور زمان 7 كشور شامل برزيل (در سال 2019) از اتحاديه كشورهاي امريكاي جنوبي خارج شوند.
اليور استانكل، استاد روابط بين‌الملل و پژوهشگر انديشكده وارگاس در سائوپائولو در اين باره مي‌گويد: «بزرگ‌ترين مشكل اتحاديه كشورهاي امريكاي جنوبي اين بود كه در زمان تاسيس آن بيشتر رهبران منطقه‌اي چپگرا بودند و زماني كه راست‌ها در كشورهاي مختلف بر سر كار آمدند اين اتحاديه فروپاشيد. صحبت درباره آغاز به كار دوباره اين اتحاديه كار سختي نيست اما مهم اين است كه اطمينان حاصل شود دوباره شاهد فروپاشي آن نخواهيم بود.»
از مجموع 12 كشوري كه عضو اتحاديه امريكاي جنوبي بودند سران 11 كشور روز سه‌شنبه در برزيل حضور داشتند. تنها غايب نشست برازيليا دينا بولارته، رييس‌جمهور پرو بود كه در ماه‌هاي گذشته و پس از بركناري پدرو كاستيو جانشين او شد و از آن زمان كشورش با بحران‌هاي بي‌شماري از جمله اعتراضات خياباني گسترده براي برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري جديد مواجه است.
بسياري از كشورهاي امريكاي لاتين به شيوه برخورد خشن دولت بولارته با معترضان اعتراض دارند و كارشناسان سركوب خشن مردم را يكي از علل انزواي دولت پرو ارزيابي مي‌كنند.
روساي جمهور برزيل و ونزوئلا موافقتنامه‌هاي تقويت همكاري زيادي را در اين سفر به امضا رساندند. هرچند اين موافقتنامه‌ها نمي‌تواند روابط ونزوئلا و برزيل را در كوتاه‌مدت به سطح سابق برساند اما حركت به سوي گسترش روابط مي‌تواند منافع اقتصادي زيادي براي كاراكاس داشته باشد. بر اساس آمارهايي كه دولت برزيل منتشر كرده در سال 2022 مجموع تجارت دوجانبه برزيل و ونزوئلا 1.7 ميليارد دلار بود كه از اين ميان 1.3 ميليارد دلار سهم صادرات برزيل و 400 ميليون دلار صادرات ونزوئلا بود. 8 سال پيش در سال 2013 كه روابط ونزوئلا و برزيل در وضعيت بسيار مطلوبي براي دو طرف قرار داشت حجم اين تجارت دوجانبه مجموعا 6 ميليارد دلار برآورد مي‌شد كه نشان مي‌دهد ظرفيت‌هاي زيادي در روابط كاراكاس و برازيليا وجود دارد.