سفر سه‌روزه آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده به رياض روز پنجشنبه به پايان رسيد
تلاش امريكا براي بازتنظيم روابط با عربستان
محمدحسين لطف‌الهي
سفر سه‌روزه آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده به عربستان سعودي روز پنجشنبه در شرايطي پايان يافت كه دو طرف درباره طيف گسترده‌اي از مسائل شامل موضوع ايران، سودان، مبارزه با داعش، توسعه زيرساخت‌هاي منطقه‌اي، همكاري بر سر توسعه انرژي‌هاي پاك و مساله عادي‌سازي روابط عربستان و اسراييل به بحث و تبادل نظر پرداختند. اين سفر را مي‌توان مهم‌ترين تلاش امريكايي‌ها براي عبور از اختلافات و تنش‌هايي دانست كه در پاييز سال گذشته ميان واشنگتن و رياض به وجود آمد. پاييز 2022 مقام‌هاي سعودي طي تفاهمي با روسيه و ساير اعضاي اوپك‌پلاس موافقت كردند كه توليد نفت خود را به منظور جلوگيري از كاهش قيمت كاهش دهند. اين تفاهم در حالي حاصل شد كه مقام‌هاي امريكايي معتقد بودند طي سفر جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده به عربستان، رياض موافقت كرده بود توليد نفت خود را افزايش دهد. در پي اين اقدام عربستان، رييس‌جمهور امريكا وعده داد كه رياض به زودي با «تبعات» اقدام خود مواجه خواهد شد اما از آن زمان تاكنون نه تنها واشنگتن نتوانسته فشار خاصي به رياض وارد كند بلكه به نظر مي‌رسد بايدن و دستياران ارشد او در تلاش هستند واقعيت نه چندان خوشايندي را كه پيش روي آنها قرار دارد، بپذيرند: در صورتي كه ايالات متحده خواهان رقابت با روسيه و چين در عرصه بين‌المللي است، نمي‌تواند شركاي قدرتمند منطقه‌اي را از خود دور كند. عربستان سعودي نيز با درك اين واقعيت در تلاش است تا نشان دهد رياض زير بار دو راهي تحميلي از سوي ايالات متحده و كشورهاي غربي از زمان آغاز حمله نظامي روسيه به اوكراين در فوريه 2022 نخواهد رفت و حاضر نيست در مناقشه‌هايي نظير مناقشه روسيه - غرب و مناقشه چين- ايالات متحده دست به انتخاب يكي از طرف‌ها بزند.فيصل بن فرحان، وزير امور خارجه عربستان سعودي در نشست خبري مشترك با بلينكن نيز به همين موضوع اشاره كرد: «چين بزرگ‌ترين شريك تجاري ما است و طبيعي است كه تعاملات زيادي ميان ما و چين وجود دارد. با توجه به نقش اقتصادي رو به رشد چين در منطقه و جهان اين همكاري‌ها احتمالا گسترش هم خواهد يافت اما ما هنوز يك مشاركت امنيتي قوي با ايالات متحده داريم كه اين مشاركت امنيتي تقريبا هر روز به‌روزرساني مي‌شود.»
چرا امريكا از تنبيه رياض چشم‌پوشي مي‌كند؟
محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي هفته گذشته و پيش از آغاز سفر بلينكن به اين كشور تلاش كرد تا نمايشي از استقلال رياض در تصميم‌گيري‌هاي سياسي به راه بيندازد و نشان بدهد كه نوع رابطه عربستان با ايالات متحده دچار تغييراتي شده است. دقيقا چند روز پيش از سفر وزير خارجه امريكا، عربستان ميزبان نيكلاس مادورو، رييس‌جمهور ونزوئلا بود كه ايالات متحده طي سال‌هاي گذشته تحريم‌هاي زيادي را براي منزوي ساختن او وضع كرده است. روز سه‌شنبه، سفارت ايران در رياض در پي توافقي كه در ماه مارس با ميانجي‌گري چين به نتيجه رسيد، بازگشايي شد. در هفته‌هاي اخير، براساس توافق جديدي كه در قالب اوپك‌پلاس صورت گرفت، عربستان متعهد شد كه ميزان توليد نفت خود را يك ميليون بشكه در روز كاهش بدهد. همچنين اعلام شد كه در هفته جاري، وزارت سرمايه‌گذاري عربستان ميزبان نشست بزرگ تاجران چيني و تاجران كشورهاي عربي خواهد بود. حسين ايبيش، تحليلگر ارشد موسسه كشورهاي عربي خليج [فارس] در واشنگتن در اين باره مي‌گويد: «عربستان سعودي و ايالات متحده تلاش مي‌كنند تا تغييرات روابط را در واقعيت چندقطبي جديد مديريت كنند. روابط فعلي امريكا با عربستان بيشتر شبيه به روابط امريكا با متحدان اروپايي شده است. به اين معنا كه همكاري‌هاي امنيتي كليدي و مهمي ميان دو طرف در جريان است و هر دو به اين همكاري‌ها تمايل دارند، اما سعودي‌ها در حال آماده شدن براي بدل شدن به يك بازيگر منطقه‌اي و جهاني هستند.» بلينكن روز پنجشنبه در اين خصوص تاكيد كرد «ما از هيچ‌كس نمي‌خواهيم ميان ايالات متحده و چين دست به انتخاب بزند. ايالات متحده همچنان انتخاب شماره يك بيشتر كشورها در منطقه است.» روزنامه نيويورك‌تايمز نوشته است: «علاوه بر اطمينان حاصل كردن از اينكه عربستان فاصله خود را با چين و روسيه حفظ مي‌كند، گروهي از مقام‌هاي ارشد دولت بايدن معتقدند دلايل ديگري هم بر تقويت روابط امريكا و عربستان وجود دارد. ايجاد توازن قدرت در برابر ايران، مبارزه با گروه‌هاي تروريستي و فروش تسليحات امريكايي از جمله دلايلي است كه اين مقام‌ها به آن اشاره كرده‌اند.» به نوشته نيويورك‌تايمز، برت مك گورك و آموس هوچستاين، دو مقام ارشد شوراي امنيت ملي كاخ سفيد و همچنين جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور از جمله موافقان تقويت روابط با رياض هستند.
درخواست‌هاي هسته‌اي عربستان
يكي از مهم‌ترين موضوعات مورد بحث ميان بلينكن و مقام‌هاي عربستاني در طول اين سفر مساله برنامه هسته‌اي عربستان بود. در حالي كه در گذشته چندين بار وليعهد سعودي از ايالات متحده براي توسعه برنامه هسته‌اي عربستان درخواست كمك كرده بود، فيصل بن فرحان در ديدار با بلينكن اظهار كرد هرچند رياض از همكاري امريكا در راستاي ايجاد برنامه هسته‌اي صلح‌آميز عربستان استقبال مي‌كند اما بازيگران ديگري هم براي حضور در اين پروژه درخواست خود را مطرح كرده‌اند.» اين اظهارات بن فرحان در پاسخ به پرسشي پيرامون «گزارش‌هايي از درخواست عربستان براي كمك امريكا به ايجاد برنامه هسته‌اي صلح‌آميز رياض در آزادي عادي‌سازي رابطه با اسراييل» مطرح شد. وزير امور خارجه عربستان همچنين گفت: «اينكه ما در حال توسعه برنامه هسته‌اي بومي هستيم يك راز نيست و ما ترجيح مي‌دهيم ايالات متحده يكي از مشاركت‌كنندگان در اين برنامه باشد. چرا كه واضح است دوست داريم برنامه هسته‌اي خود را با بهترين تكنولوژي‌ها در دنيا پيش ببريم.» مخالفت‌هاي زيادي در واشنگتن با همكاري ايالات متحده با رياض براي توسعه صنعت هسته‌اي عربستان وجود دارد. كريس مورفي، سناتور دموكرات ايالت كنتيكت مي‌گويد: «حتي پيش از آنكه ما به توسعه همكاري‌هاي امنيتي با عربستان سعودي فكر كنيم، نياز است كه آنها به ما ثابت كنند كه شراكت براي آنها يك موضوع دو طرفه است.» با اينكه گزارش رسانه‌هاي امريكايي مي‌گويد عربستان پذيرش درخواست‌هاي هسته‌اي خود از جانب امريكا را «ما به‌ازايي براي عادي‌سازي رابطه با اسراييل» مي‌داند، روزنامه نيويورك‌تايمز هفته گذشته گزارش داد كه اسراييل مخالف برنامه هسته‌اي رياض است. نيويورك‌تايمز نوشت: «اسراييل كاتس، وزير انرژي اسراييل در گفت‌وگو با شبكه ماهواره‌اي واي‌نت در پاسخ به سوالي درباره احتمال وجود برنامه هسته‌اي غيرنظامي براي عربستان اعلام كرد كه اسراييل چنين موضوعاتي را تشويق نمي‌كند و فكر نمي‌كنم اسراييل با چنين مسائلي موافقت كند.»
عادي‌سازي رابطه با اسراييل
وزير خارجه ايالات متحده روز پنجشنبه در نشست خبري مشترك با بن فرحان بر تعهد دولت امريكا بر «عادي‌سازي روابط بين اسراييل و عربستان سعودي» تاكيد كرد. او درباره اهميت اين عادي‌سازي براي ايالات متحده سخن گفت و اعلام كرد كه «ما به همكاري براي پيشبرد اين مساله در روزها، هفته‌ها و ماه‌هاي آينده ادامه مي‌دهيم.» بلينكن افزود: «ما به‌طور كامل از عادي‌سازي روابط اسراييل با كشورهاي خاورميانه حمايت كرده‌ايم و از روز اول براي تعميق توافق‌هاي موجود و گسترش آن به كشورهاي ديگر شامل عربستان سعودي تلاش مي‌كنيم.» واكنش فيصل بن فرحان به اين مساله نشان داد دست‌كم تاكنون توافقي در اين زمينه ميان عربستان و ايالات متحده شكل نگرفته است. او در پاسخ به بلينكن اظهار كرد: «كاملا روشن است كه ما باور داريم عادي‌سازي در راستاي منافع منطقه است و منافع زيادي به همه مي‌رساند. با اين حال، بدون يافتن راهي به سوي صلح براي مردم فلسطين، بدون رسيدگي به اين چالش، هر نوع عادي‌سازي منافع محدودي خواهد داشت.» وزير خارجه عربستان اضافه كرد نياز به يافتن «راهي به سوي تحقق راه‌حل دو دولتي» و «راهي به سوي اعطاي عزت و عدالت به فلسطيني‌ها» وجود دارد. به گفته برخي تحليلگران استفاده از واژه «راهي به سوي تحقق راه‌حل دو دولتي» به جاي مطرح ساختن تشكيل دولت فلسطيني به عنوان پيش‌شرط عادي‌سازي نوعي عقب‌نشيني در مواضع رياض است. به گزارش پايگاه خبري اكسيوس، روز پنجشنبه پس از پايان سفر بلينكن به عربستان وزير خارجه ايالات متحده با بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل تماس گرفته و با او درباره طيف گسترده‌اي از موضوعات شامل موضوع تلاش‌ها براي عادي‌سازي روابط عربستان و اسراييل گفت‌وگو كرده است.
بن‌سلمان، دولت بايدن را تهديد كرده بود
همزمان با سفر بلينكن به عربستان، روزنامه واشنگتن‌پست در ادامه گزارش‌ها از اسناد محرمانه افشا شده از طريق شبكه اجتماعي ديسكورد، گزارشي را منتشر كرد كه نشان مي‌دهد محمد بن سلمان وليعهد عربستان، رييس‌جمهور ايالات متحده را تهديد كرده بود در صورتي كه امريكا بخواهد براي كاهش توليد نفت از عربستان انتقام بگيرد، رياض نيز به‌طور جدي روابط خود را با ايالات متحده تغيير داده و هزينه‌هاي اقتصادي سنگيني را بر امريكا تحميل خواهد كرد. بر اساس اين گزارش، بن سلمان در موضع‌گيري‌هاي علني به‌طور مودبانه از اقدام عربستان دفاع كرده بود اما در گفت‌وگوهاي خصوصي زبان به تهديد گشود و تاكيد كرد كه او «ديگر هيچ معامله‌اي با امريكا نخواهد كرد» و وعده داد «تبعات اقتصادي قابل توجهي» را بر واشنگتن تحميل كند. واشنگتن‌پست نوشته مشخص نيست اين تهديد مستقيما از سوي عربستاني‌ها به مقام‌هاي امريكايي گفته شده يا حاصل شنود سرويس‌هاي اطلاعاتي ايالات متحده بوده است. شوراي امنيت ملي ايالات متحده اعلام كرده است كه از مطرح شدن اين تهديد از جانب عربستان سعودي آگاه نبود.
واكنش فيصل بن فرحان به اظهارات بلينكن درباره عادي‌سازي روابط عربستان و اسراييل نشان داد دست‌كم تاكنون توافقي در اين زمينه ميان عربستان و ايالات متحده شكل نگرفته است. او اظهار كرد: «كاملا روشن است كه ما باور داريم عادي‌سازي در راستاي منافع منطقه است و منافع زيادي به همه مي‌رساند. با اين حال، بدون يافتن راهي به سوي صلح براي مردم فلسطين، بدون رسيدگي به اين چالش، هر نوع عادي‌سازي منافع محدودي خواهد داشت»
همزمان با سفر بلينكن به عربستان، روزنامه واشنگتن‌پست در ادامه گزارش‌ها از اسناد محرمانه افشاشده از طريق شبكه اجتماعي ديسكورد، گزارشي را منتشر كرد كه نشان مي‌دهد محمد بن سلمان وليعهد عربستان، رييس‌جمهور ايالات متحده را تهديد كرده بود در صورتي كه امريكا بخواهد براي كاهش توليد نفت از عربستان انتقام بگيرد، رياض نيز به‌طور جدي روابط خود را با ايالات متحده تغيير داده و هزينه‌هاي اقتصادي سنگيني را بر امريكا تحميل خواهد كرد.
استقبال از توافق ايران و عربستان در بيانيه پاياني نشست رياض
آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا و همتايانش از كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس روز چهارشنبه ٧ ژوئن ۲۰۲۳ در رياض، پايتخت عربستان سعودي تشكيل جلسه دادند. وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس و وزير خارجه امريكا در پايان نشست رياض، با انتشار بيانيه‌اي مشترك از تصميم ايران و عربستان سعودي براي ازسرگيري روابط استقبال كردند. به نوشته الجزيره در بيانيه مشتركي كه در پايان نشست صادر شد، آمده است: ما بر اهميت تلاش‌هاي مشترك عملي براي كاهش تنش در منطقه تاكيد و از تصميم عربستان سعودي و ايران براي ازسرگيري روابط ديپلماتيك استقبال مي‌كنيم. در اين بيانيه آمده است: «ما حمايت خود را از معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي اعلام مي‌كنيم و بار ديگر ايران را به همكاري كامل با آژانس انرژي اتمي فرا مي‌خوانيم». وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري و امريكا درباره سوريه نيز اعلام كردند: «ما بر دستيابي به يك راه‌حل سياسي براي بحران سوريه به گونه‌اي كه وحدت و حاكميت اين كشور حفظ شود، متعهديم». درباره سودان، در اين بيانيه تاكيد شد كه راهكار نظامي، به پايان درگيري‌ها در سودان نمي‌انجامد. در ادامه اين بيانيه آمده است: «ما از حاكميت، استقلال، وحدت و سلامت اراضي يمن حمايت مي‌كنيم». نشست وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري و آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا از روز گذشته در رياض آغاز شد. در اين نشست همكاري بين دو طرف در زمينه‌هاي مختلف سياسي، اقتصادي و تجاري علاوه بر اوضاع سياسي منطقه و مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي داراي اهميت مشترك بررسي شد. بلينكن روز گذشته در جريان اين نشست گفت كه امريكا همچنان به شركاي خود در منطقه پايبند است، در منطقه حضور دارد تا بگويد كه با آنها شريك است. وزير خارجه امريكا درباره بحران يمن گفت كه كشورش براي دستيابي به راه‌حلي براي درگيري در يمن براي ثبات منطقه تلاش مي‌كند. وي درخصوص سوريه نيز اشاره كرد كه امريكا بر ايجاد راه‌حل سياسي در سوريه براي حفظ يكپارچگي و حاكميت سوريه و پاسخ به آرمان‌هاي ملت سوريه تاكيد دارد.