امريكا براي دومين‌بار به يونسكو بازمي‌گردد
عقب‌نشيني واشنگتن از اشتباه تكراري
محمدحسين لطف‌الهي
يونسكو، سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد اعلام كرده است كه ايالات‌متحده قصد دارد ضمن عضويت مجدد در اين سازمان، تمامي بدهي‌هاي پيشين خود را بپردازد و به مناقشه‌اي كه بيش از يك دهه بر سر پذيرش عضويت فلسطين در يونسكو به وجود آمده بود پايان دهد.
به گفته مقام‌هاي امريكايي انگيزه دولت ايالات‌متحده براي اتخاذ اين تصميم، نگراني از افزايش روزافزون نفوذ چين و استفاده پكن از فضاي خالي به وجود آمده ناشي از نبود امريكا عنوان شده است. مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند اين نفوذ مي‌تواند تاثير زيادي روي سياست‌گذاري‌هاي يونسكو به ويژه در حوزه‌هاي حساسي نظير فناوري و هوش مصنوعي داشته باشد.
روزنامه گاردين گزارش داده است كه ريچارد ورما، معاون وزير امور خارجه ايالات‌متحده در امور مديريت و منابع هفته گذشته در نامه‌اي به اودري آزوله، مديركل يونسكو اعلام كرده است كه امريكا خواهان بازگشت به اين سازمان فرهنگي است. براساس اين گزارش، تصميم امريكا براي بازگشت كه احتمالا به معناي افزايش قابل توجه بودجه مالي يونسكو خواهد بود با استقبال ساير اعضا روبه‌رو شده و دولت امريكا پيش‌بيني مي‌كند كه ماه آينده در راي‌گيري براي بازگشت ايالات‌متحده به يونسكو 193 راي موافق
به دست آورد.
پكن با وجود اختلاف‌هايش با واشنگتن اعلام كرد كه با بازگشت امريكا به يونسكو مخالفت نخواهد كرد. به گفته سفير چين در يونسكو، كشورش آماده همكاري با همه كشورهاي عضو اين سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ازجمله امريكا خواهد بود. روسيه و ايران، ديگر اعضاي يونسكو كه واشنگتن با آنها روابط پرتنشي دارد تاكنون درخصوص بازگشت امريكا به اين سازمان موضعي نگرفته‌اند.
در نامه ورما آمده كه دولت امريكا حق عضويت سال ۲۰۲۳ خود را به اضافه ۱۰ ميليون دلار پاداش براي آموزش در زمينه هولوكاست، حفظ ميراث فرهنگي در اوكراين، ايمني خبرنگاران و آموزش علم و فناوري در آفريقا پرداخت خواهد كرد و پرداخت تدريجي به يونسكو را نيز تا تسويه كامل بدهي ۶۱۹ ميليون دلاري خود در بودجه‌بندي سالانه‌اش لحاظ خواهد كرد.
تحليلگران معتقدند با بازگشت ايالات‌متحده به يونسكو و پرداخت بدهي 600 ميليون دلاري از سوي اين كشور، توان مالي يونسكو براي پيشبرد پروژه‌هايي نظير برنامه ميراث جهاني، مقابله با تغييرات اقليمي و آموزش خواندن و نوشتن به دختران و زنان به طور چشمگيري افزايش خواهد يافت. امريكا تا پيش از سال 2011 به تنهايي حدود ۲۲درصد از بودجه يونسكو را تامين مي‌كرد. در حال حاضر بودجه سالانه يونسكو 534 ميليون دلار است.
ايالات‌متحده و اسراييل در سال 2011، زماني كه اعضاي يونسكو راي به پذيرش عضويت فلسطين در اين نهاد سازمان ملل متحد دادند پرداخت پول به يونسكو را متوقف كردند. دو سال بعد، در سال 2013 واشنگتن و تل‌آويو حق راي خود را در يونسكو از دست دادند. بحران ميان دولت ايالات‌متحده و يونسكو در سال‌هاي بعد شديدتر شد. دولت ايالات‌متحده به رياست‌جمهوري دونالد ترامپ در اكتبر ۲۰۱۷ (مهر ۹۶) اعلان خروج از يونسكو را ثبت كرد و متعاقب آن، اسراييل هم همين مسير را دنبال كرد.
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه وقت ايران پس از خروج ايالات‌متحده و اسراييل از يونسكو در توييتر نوشته بود: «بعد از برجام، نفتا (توافق تجارت آزاد امريكاي شمالي)، پيمان مشاركت فراآتلانتيك (اروپا-امريكا) و معاهده آب و هوايي پاريس و...، رژيم ترامپ به همراه رژيم اسراييل امروز رسما از يونسكو خارج شدند. آيا چيز ديگري باقي مانده است كه دولت ترامپ و رژيم نوچه او از آن خارج شوند؟! شايد هر دو با هم از سياره زمين؟»
يونسكو به دليل موضع گرفتن در مورد وضعيت فلسطيني‌هاي شرق اورشليم، نامگذاري اماكن يهودي به عنوان ميراث فرهنگي فلسطيني‌ها و همچنين دادن اجازه عضويت كامل به فلسطين در سال ۲۰۱۱ به عنوان كشوري مستقل، مورد انتقاد حاميان اسراييل قرار داشت.
ريچارد ورما در نامه خود «تلاش‌هاي يونسكو براي اعمال اصلاحات مديريتي و كاستن از ميزان تمركز روي بحث‌هاي سياسي به ويژه پيرامون خاورميانه» را يكي از دلايل تصميم ايالات‌متحده براي بازگشت به يونسكو اعلام كرده است. اين درحالي است كه به نظر مي‌رسد بيش از آنكه يونسكو از مواضع خود عقب‌نشيني كرده باشد اين امريكا بوده كه از تلاش براي تحميل برخي خواسته‌ها به اين نهاد دست برداشته است. به گزارش آسوشيتدپرس، هفته گذشته يك هيات از واشنگتن عازم پاريس شده بودند تا نسخه اصلي اين نامه را به مقام‌هاي ارشد يونسكو تحويل دهند.
به نوشته اين خبرگزاري، اودري آزوله كه در انتخابات سال 2017 از سوي اعضاي يونسكو به عنوان دبيركل انتخاب شده بود طي سال‌هاي اخير جلسات متعددي را براي رسيدگي به موضوع خروج امريكا از يونسكو برگزار كرد و تلاش زيادي انجام داد تا امكان بازگشتن ايالات‌متحده به اين سازمان فراهم آيد. آزوله شهروند فرانسه است و تباري يهودي و مراكشي دارد. او پيش از اين، وزير فرهنگ فرانسه بود.
دبيركل يونسكو روز دوشنبه نيز در واكنش به تصميم امريكا براي بازگشت به يونسكو اعلام كرد: «اين نتيجه 5 سال تلاش، تنش‌زدايي و ارتقاي توان ساختاري يونسكو در مواجهه به چالش‌ها بود.»
رسانه‌هاي امريكايي مي‌گويند اودري آزوله در ماه‌هاي اخير ديدارهايي با تعدادي از دموكرات‌ها و جمهوري‌خواهان ارشد در واشنگتن داشته تا اطمينان حاصل كند بازگشت ايالات‌متحده به يونسكو يك بازگشت موقت نيست و با تغيير دولت يا پيروزي جمهوري‌خواهان در انتخابات رياست‌جمهوري ايالات‌متحده بار ديگر براي خروج از يونسكو اقدام نخواهد كرد.
ايالات‌متحده پيش‌تر يك‌بار در سال 1984 در دوره رياست‌جمهوري رونالد ريگان از يونسكو خارج شده بود. در آن زمان دليل اعلامي دولت ريگان براي خروج از يونسكو «سوءمديريت»، «فساد» و «اولويت دادن به منافع اتحاد جماهير شوروي» عنوان شد. نزديك به دو دهه بعد، در سال 2003 ميلادي درحالي كه جرج دبليو بوش رياست‌جمهوري امريكا را برعهده داشت ايالات‌متحده به يونسكو بازگشت.
آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا در ماه مارس گفته بود كه در غياب كشورش در يونسكو، چين امكان فعاليت و اثرگذاري بيشتري روي موضوع‌هاي مختلف ازجمله هوش مصنوعي پيدا خواهد كرد. او در ادامه گفته بود: «من واقعا معتقدم كه بايد به يونسكو برگرديم، نه براي هديه دادن به اين سازمان، بلكه به اين دليل كه اتفاقاتي كه در يونسكو مي‌افتد، اهميت دارند.» جان باس دستيار وزير امور خارجه امريكا در امور مديريت هم در همان ماه گفته بود كه غيبت ايالات‌متحده در يونسكو موقعيت چين را تقويت كرده است و از آنجا كه نقش يونسكو در تنظيم و شكل‌دهي استانداردها براي آموزش فناوري و علم در سراسر جهان كليدي است، «اگر واقعا در مورد رقابت با چين در عصر ديجيتال جدي هستيم، ديگر نمي‌توانيم غيبت كنيم.»
دولت ايالات‌متحده به رياست‌جمهوري دونالد ترامپ در اكتبر ۲۰۱۷ (مهر ۹۶) اعلان خروج از يونسكو را ثبت كرد و متعاقب آن، اسراييل هم همين مسير را دنبال كرد.
رسانه‌هاي امريكايي مي‌گويند اودري آزوله، دبيركل يونسكو در ماه‌هاي اخير ديدارهايي با تعدادي از دموكرات‌ها و جمهوري‌خواهان ارشد در واشنگتن داشته تا اطمينان حاصل كند بازگشت ايالات‌متحده به يونسكو يك بازگشت موقت نيست و با تغيير دولت يا پيروزي جمهوري‌خواهان در انتخابات رياست‌جمهوري ايالات‌متحده بار ديگر براي خروج از يونسكو اقدام نخواهد كرد.
ايالات‌متحده پيش‌تر يك‌بار در سال 1984 در دوره رياست‌جمهوري رونالد ريگان از يونسكو خارج شده بود. در آن زمان دليل اعلامي دولت ريگان براي خروج از يونسكو «سوءمديريت»، «فساد» و «اولويت دادن به منافع اتحاد جماهير شوروي» عنوان شد. نزديك به دو دهه بعد، در سال 2003 ميلادي درحالي كه جرج دبليو بوش رياست‌جمهوري امريكا را برعهده داشت ايالات‌متحده به يونسكو بازگشت.