جوابيه مركز پژوهش‌هاي مجلس به گزارش «اعتماد» در خصوص «گزارش نظارتي قانون پيشگيري و مقابله با تقلب در تهيه آثار علمي»
گروه اجتماعي| به دنبال انتشار گزارش «انبوه پايان‌نامه‌هاي كپي شده و تقلبي» كه روز 22 خرداد در صفحه 10 روزنامه «اعتماد» منتشر شد، مركز پژوهش‌هاي مجلس جوابيه‌اي براي روزنامه ارسال كرد.
در متن كامل اين جوابيه آمده است: «در پي انتشار گزارشي با عنوان انبوه پايان‌نامه‌هاي كپي شده و تقلبي در صفحه نخست و ۱۰ روزنامه اعتماد شماره ۵۵۰۵ مورخ ۲۲ خرداد‌ماه ۱۴۰۲، ضروري است تا نكات زير جهت تنوير اذهان و افكار عمومي و مخاطبان محترم اطلاع‌رساني شود و انتظار مي‌رود تا اين جوابيه طبق ماده ۲۳ قانون مطبوعات در همان صفحه آن روزنامه مندرج و منتشر شود؛
روزنامه اعتماد در متني كه تحت عنوان «گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس از وضعيت اجراي قانون مقابله با تقلب در آثار علمي» مورخ دوشنبه 22/۰۳/۱۴۰۲ منتشر نموده است استنباط‌ها و برداشت‌هاي غيردقيق و گاها غلط از گزارش مركز پژوهش‌ها داشته است و در مواردي به گونه‌اي از عبارات و جملاتي استفاده كرده كه معناي مختلفي را به ذهن متبادر مي‌سازد. اين در حالي است كه گزارش حاوي نكات ظريف و دقيقي است كه بايد در متن روزنامه لحاظ مي‌شده است. در ادامه جملات و عباراتي كه در متن روزنامه با بي‌دقتي نگارش شده، آمده است؛
در سطر نخست مطلب روزنامه آمده است طي سال‌هاي ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ بيش از ۲۹ درصد پايان‌نامه‌ها و رساله‌ها در مقطع دكترا و ۴۶ درصد در مقطع كارشناسي ارشد به روش كپي‌برداري و تقلب تهيه شده است. اين درحالي است كه در گزارش مركز و درخصوص اين دسته از پارساها (پايان‌نامه‌ها و رساله‌ها) به هيچ‌وجه از كلمه تقلب استفاده نشده بلكه از كلماتي مانند «مشابهت» و «غيرقابل پذيرش» استفاده شده است. همچنين، عبارت «غيرقابل پذيرش» به مفهوم تهيه متقلبانه پارساها نيست بلكه به اين مفهوم است كه بخشي و نه تمام اثر مورد نظر مشابه متني ديگر بوده است كه در اين گزارش آثاري كه بالاي ۳۰درصد مشابهت داشته‌اند غير قابل پذيرش تلقي شده‌اند و به محققان براي انجام اصلاحات برگشت داده مي‌شود؛ بنابراين نمي‌توان اين درصد از پارساها را نهايي شده در نظر گرفت.
در متن روزنامه از قول گزارش مركز پژوهش‌ها آمده است به استناد نتايج بررسي‌ها و آمار رسمي اعلام كردند در سال ۱۴۰۱ بيش از ۴۱ درصد پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي تاليف و تدوين شده در مقاطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكترا در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي، كپي‌برداري از متن مشابه بوده و از مرحله ارايه و ثبت حذف شده است. درحالي كه در صفحه ۷ گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس چنين آمده است «به‌طور كلي سهم پارساهاي پايان‌نامه‌هاي كارشناسي ارشد و رساله‌هاي دكترا غيرقابل پذيرش (بيش از ۳۰درصد مشابهت) در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۴۰۰ افزايشي بوده و از حدود ۴۵ درصد به ۴۷ درصد رسيد. اين سهم پس از سال ۱۳۹۹ روند كاهشي داشته و به حدود 41درصد در سال ۱۴۰۱ رسيده كه اميدوار‌كننده است. به اين ترتيب عباراتي نظير «غيرقابل پذيرش» و «بيش از ۳۰درصد مشابهت» در متن روزنامه اعتماد سانسور شده است. درحالي كه اين روزنامه بايد اين‌گونه مي‌نوشت كه بيش از ۴۱ درصد پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي تاليف و تدوين شده در مقاطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكترا در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي داراي مشابهت بالاي ۳۰ درصد و غيرقابل پذيرش بوده‌اند.»
در متن اين روزنامه به نقل از گزارش مركز آمده است: «و در سطوح بالاتر آموزشي و در دانشگاه‌هاي وابسته به وزارت بهداشت هم تخلف‌ها و تقلب‌هاي علمي، فراواني قابل‌توجهي داشته». درحالي كه چنين جمله‌اي در گزارش مركز وجود ندارد و بايد از متن منتشر شده توسط روزنامه اعتماد حذف شود. در متن اين روزنامه به نقل از گزارش مركز آمده است: «نويسندگان گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس تاكيد دارند كه نتيجه اين بي‌رغبتي كه البته متوجه قصور دستگاه‌هاي مسوول در حوزه تحصيلات تكميلي است به تشويق برخي دانشجويان به كپي‌برداري از ساير آثار علمي يا خريد مقاله و رساله و پايان‌نامه منجر شده است.» درحالي متن گزارش مركز بدين صورت بوده است (عدم وجود زيرساخت‌هاي علمي و پژوهشي مناسب مانند عدم دسترسي به برخي تجهيزات آزمايشگاهي پيشرفته در برخي از دانشگاه‌ها با ساير موسسات آموزشي و پژوهشي زحمت و هزينه زيادي را بر دانشجو تحميل مي‌كند. براي مثال از يك‌سو بسياري از دانشگاه‌ها به ميكروسكوپ‌هاي الكتروني دسترسي ندارند و از سوي ديگر استفاده از اين دستگاه‌ها هزينه‌بر است. لذا برخي از اين دانشجويان براي فرار از اين شرايط اقدام به كپي‌برداري از ساير آثار علمی یا سفارش به ديگري براي تهيه اثر مي‌كند).
روابط عمومي مركز پژوهش‌هاي مجلس شورای اسلامی
توضيح «اعتماد» : اين اولين‌بار نيست كه به استناد گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس، گزارشي در روزنامه اعتماد منتشر مي‌شود اما پاسخ همكاران اين مركز به گزارش روزنامه اعتماد كاملا تازگي دارد، چراكه با اطلاق‌ها و انتظارات عجيب در اين پاسخ مواجه شده‌ايم. در پاسخ به مركز پژوهش‌هاي مجلس اين نكته را متذكر مي‌شويم كه همكاران اين مركز در گزارش خود عملكرد وزارتخانه‌هاي علوم و بهداشت در اجراي قانون مقابله با تقلب در آثار علمي را هم نقد كرده بودند كه روزنامه «اعتماد» به اين بخش نپرداخته و جزييات ديگري از گزارش را مبنا قرار داده است. نكته ديگر اين است كه طبق قانون مطبوعات، هيچ رسانه‌اي؛ چه مكتوب و چه الكترونيك، وظيفه‌اي براي تامين منويات نويسندگان يك گزارش كارشناسي ندارد، چون اين دست گزارش‌ها كه به انتشار عمومي مي‌رسد، حاوي نكات و جزيياتي است كه به سوژه گزارش تبديل مي‌شود و در واقع، منبعي از اطلاعات اوليه و خام به شمار مي‌آيد. هيچ رسانه‌اي تا زماني كه نقل‌قول مستقيم و مشخص از گزارش پايه نداشته باشد وظيفه‌اي براي نقل عين كلمات ندارد اگرچه كه موظف است با رعايت اصول نگارش، كلمات مشابهي استفاده كند طوري كه به ضد تعبير و مفهوم گزارش پايه منجر نشود كه در گزارش روزنامه «اعتماد» هم دقيقا همين اتفاق افتاده اما به نظر مي‌رسد همكاران مركز پژوهش‌هاي مجلس، از كلمات و اطلاق‌هاي گزارشگر «اعتماد» خوش‌شان نيامده است به طور مشخص و مصداقي؛ در گزارش مركز پژوهش‌ها، بارها واژه «مشابهت» استفاده شده درحالي كه بايد ابتدا تعريف «مشابهتي» كه به غير قابل پذيرش شدن يك پايان‌نامه يا رساله منجر شده، روشن شود چون واضح است كه غيرقابل پذيرش شدن يك اثر علمي، فقط به دليل ايرادات نگارشي نبوده و استفاده «سهوي» از كلمات مشابه نبوده و رخدادهاي دهه اخير و افشاي تقلب و تخلفات علمي برخي پژوهشگران در تدوين آثاري كه براي دريافت مدرك تحصيلي يا انتشار در مجلات خارجي ارسال كرده‌اند، نشان داد كه «مشابهت» در آثار علمي دقيقا معادل كپي‌برداري از محتواي ساير آثار بوده و به همين دليل اثر غيرقابل پذيرش شده است. هيچ رسانه‌اي موظف به انتشار تالمات و ابراز احساسات مندرج در گزارش پايه نيست و بنابراين، القاي اميدواري همكاران مركز پژوهش‌هاي مجلس به دليل تغييرات مثبت و كاهش تخلفات علمي در سال 1401 نسبت به سال‌هاي پيش از آن، وظيفه رسانه نيست. متهم كردن روزنامه اعتماد به «سانسور» يك اطلاق غيرحرفه‌اي است، چراكه نه فقط روزنامه «اعتماد»، ساير رسانه‌هاي داراي مجوز هم طبق قانون مطبوعات و همچنين اصول نگارش حرفه‌اي در رسانه اين اجازه را دارند كه در نقل غيرمستقيم و استنادي، معني و مفهوم گزارش پايه را با عبارات و كلمات مشابه و مطابق رسم‌الخط رسانه اطلاع‌رساني كنند مگر اينكه جمله‌ها با نقل مستقيم و داخل گيومه قرار بگيرد درحالي كه در گزارش روزنامه اعتماد، جز پاراگراف آخر، هيچ نقل مستقيم از گزارش مركز پژوهش‌ها نيست و در باقي جملات، بارها كلماتي كه حكايت از استناد گزارشگر به گزارش پايه دارد تكرار شده است. به نظر مي‌رسد همكاران محترم مركز پژوهش‌هاي مجلس به تازگي متوجه شده‌اند كه نثر و جمله‌اي خلاف نگارش و نگرش خود را نمي‌پسندند و مصرند كه همان مفاهيم و تعبيرات به كار رفته در گزارش‌هاي‌شان در رسانه‌ها منعكس شود كه البته چنين خواسته‌اي آن‌هم از سوي يك مركز پژوهشي و تحقيقاتي جامع‌نگر كاملا تازگي دارد. در پايان ذكر اين نكته ضروري است كه اخلاق حرفه‌اي و رسانه‌اي حكم مي‌كند جوابيه يك نهاد دولتي يا غيردولتي به يك رسانه، تا پيش از انتشار در همان رسانه در هيچ رسانه ديگري منتشر و منعكس نشود.