اشتباه ديپلماتيك بايدن
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده با طرح اظهارنظري غيرضروري درباره رييس‌جمهور چين دستاوردهاي سفر آنتوني بلينكن، وزير خارجه خود به پكن را به خطر انداخته است
محمدحسين لطف‌الهي
در حالي كه وزارت امور خارجه چين روز پنجشنبه سفير امريكا در پكن را احضار كرده بود، جو بايدن، رييس‌جمهوري ايالات متحده تاكيد دارد «ديكتاتور» خواندن شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين از جانب او، ضربه‌اي به روابط واشنگتن و پكن وارد نمي‌كند و تبعاتي براي امريكا نخواهد داشت.
بايدن روز پنجشنبه در نشست خبري مشترك با نارندرا مودي، نخست‌وزير هند كه در كاخ سفيد برگزار شد در پاسخ به سوالي در رابطه با آسيب‌زا بودن اظهارنظر او درباره رييس‌جمهور چين گفت: «من فكر نمي‌كنم اين مساله تبعاتي واقعي در پي داشته باشد.» رييس‌جمهور امريكا همچنين افزود كه «در آينده نزديك» با شي جين پينگ ديدار خواهد كرد.
يك روز پيش از اين اظهارنظر بايدن در دفاع از عملكرد خود، سفارت چين در بيانيه‌اي اعلام كرده بود كه شي فنگ، سفير چين در ايالات متحده «اعتراض شديد» دولت چين را به اطلاع مقام‌هاي ارشد كاخ سفيد و وزارت خارجه امريكا رسانده است. در اين بيانيه، سفارت چين ضمن «غلط، پوچ و غيرمسوولانه» خواندن اظهارات بايدن، هشدار داده است كه «دولت چين هيچ‌گونه اظهارنظر تحريك‌آميز سياسي عليه رهبر ارشد اين كشور را نخواهد پذيرفت و قاطعانه پاسخ خواهد داد.»
رييس‌جمهور امريكا روز سه‌شنبه در يك برنامه انتخاباتي در كاليفرنيا كه براي جمع‌آوري كمك‌هاي مالي برگزار مي‌شد، گفته بود رييس‌جمهور چين به دليل ناآگاهي از ماجراي بالن‌ها شرمسار شده بود: «دليل اينكه شي جين‌پينگ از ساقط شدن بالن‌هاي چيني بسيار ناراحت شده بود، اين بود كه نمي‌دانست اين بالن‌ها به امريكا فرستاده شده‌اند. اين براي ديكتاتورها مايه شرمساري است؛ زماني كه نمي‌دانند چه اتفاقي افتاده و زماني كه قرار نبوده اوضاع به اين منوال پيش برود.»
سفارت چين در ايالات متحده در بيانيه خود نوشته است: اظهارات رييس‌جمهور امريكا «به‌طور جدي با واقعيت در تضاد است، آداب ديپلماتيك را نقض مي‌كند و شأن سياسي چين را زيرپا مي‌گذارد. ما از طرف امريكايي خواسته‌ايم اقدامات لازم را انجام دهد و جلوي تاثيرگذاري منفي آن را بگيرد. در غير اين صورت بايد تبعات آن را بپذيرد.»
اظهارات بايدن تنها چند روز پس از آن مطرح شد كه آنتوني بلينكن به پكن سفر كرد و ديدارهايي با وزير خارجه و رييس‌جمهور چين داشت. به گفته بلينكن، در اين سفر پيشرفت‌هايي حاصل شد و دو كشور «بر سر موضوعاتي مشخص به توافق دست يافتند.» وزير خارجه امريكا دستاوردهاي سفر به چين را «بسيار خوب» توصيف كرده و گفته بود چين و امريكا در بازگرداندن آرامش و ثبات به روابط دوجانبه گام برمي‌دارند.
با اين وجود، واكنش دولت چين در روز چهارشنبه نشان مي‌دهد كه اظهارات بايدن روي روابط دوجانبه امريكا و چين و همچنين دستاوردهاي سفر بلينكن تاثيرگذار بوده است. در بيانيه روز چهارشنبه سفارت چين آمده است: «برخلاف تعهدات طرف امريكايي و در مسير تضعيف اعتماد مشترك، اين اظهارات تاثيري بسيار منفي داشت.»
وزارت خارجه امريكا تلاش كرده تا تاثير اظهارات بايدن را كمرنگ جلوه دهد. ودانت پاتل، معاون سخنگوي وزارت امور خارجه ايالات متحده در اين باره گفته است: «جاي تعجبي وجود ندارد كه ما با جمهوري خلق چين تفاوت‌ها و اختلاف‌نظرهايي داشته باشيم و رييس‌جمهور معتقد است ديپلماسي شامل اقداماتي نظير سفر اخير وزير خارجه بهترين روش براي مديريت تنش‌ها، رفع سوءتفاهم‌ها و جلوگيري از بروز اشتباهات محاسباتي در مسير تامين منافع ايالات متحده است.» او ادامه داد: «البته اين بدان معنا نيست كه ما در مورد اختلافات‌مان صريح نخواهيم بود. ما مشتاقانه منتظر ادامه تعامل در مورد تعدادي از مسائل هستيم، زيرا اين موضوع به روابط پيچيده‌اي كه با جمهوري خلق چين داريم، مربوط مي‌شود.»
اما واكنش چيني‌ها به همين جا محدود نشد. روز پنجشنبه شبكه خبري وب‌سايت هيل گزارش داد كه نيكلاس برنز، سفير ايالات متحده در چين به وزارت امور خارجه اين كشور احضار شده و چيني‌ها اعتراض رسمي خود را به او ابلاغ كرده‌اند.
از زمان سفر نانسي پلوسي، رييس وقت مجلس نمايندگان ايالات متحده به تايوان در آگوست 2022 دولت چين تعدادي از كانال‌هاي همكاري با واشنگتن را مسدود كرده بود. اين تنش‌ها در نوامبر 2022 پس از ديدار جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده با شي جين پينگ، رييس‌جمهور چين در حاشيه نشست گروه 20 در اندونزي تا حدي كاهش يافت و دوطرف متعهد به ارتقاي همكاري‌ها شدند، اما پس از ساقط كردن بالن‌هاي چيني از سوي ايالات متحده روابط پكن و واشنگتن رو به سردي گراييد. در پي اين اتفاق، آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه ايالات متحده سفر از پيش برنامه‌ريزي شده خود به چين را لغو كرد و پكن هم تصميم گرفت درخواست امريكايي‌ها براي گفت‌وگوي تلفني ميان لويد آستين و وي فنگه وزراي دفاع دو كشور را رد كند.
صحبت‌هاي بايدن بار ديگر اميدها به كاهش تنش ميان پكن و ايالات متحده و همكاري اين دو قدرت جهاني را كاهش داده است.
شي جين‌پينگ روز دوشنبه در ديدار با وزير امور خارجه ايالات متحده تصريح كرده بود كه واشنگتن بايد به چين احترام بگذارد و به منافع و حقوق مشروع و قانوني اين كشور خدشه وارد نكند. شي تصريح كرد كه چين و ايالات متحده در شماري از موضوعات در جريان ديدار با بلينكن پيشرفت‌هايي حاصل كرده‌اند. رييس‌جمهور چين در جريان اين ديدار به بلينكن سياست‌هاي امريكا را يادآوري كرد و گفت: «هيچ يك از طرفين نبايد اراده و خواست خود را به ديگري تحميل و طرف مقابل را از حق قانوني پيشرفت و توسعه محروم كند.» شي جين پينگ سپس ادامه داد: «چين به ايالات متحده و منافع اين كشور احترام مي‌گذارد و به دنبال به چالش كشيدن اين كشور يا جايگزين شدن آن نيست.» وي سپس با اشاره به اين موارد تصريح كرد: «پكن و واشنگتن مي‌توانند بر بسياري از مشكلات فائق آيند و راه‌هايي را براي توافق بر اساس احترام متقابل، همزيستي مسالمت‌آميز و همكاري مفيد پيدا كنند.» او در اين خصوص توضيح داد: «آينده و سرنوشت بشريت به اين بستگي دارد كه چين و ايالات متحده بتوانند همزيستي مناسبي با يكديگر داشته باشند.»
تحليلگران پيش‌بيني مي‌كنند اظهارات بايدن، بي‌اعتمادي را در طرف چيني تشديد كرده و باعث مي‌شود ايالات متحده در دستيابي به اهدافي كه در ماه‌هاي اخير به دنبال آن بوده نظير ايجاد يك كانال ارتباطي نظامي با چين ناكام بماند. يكي از جدي‌ترين موضوعاتي كه چين در سفر بلينكن به پكن نپذيرفت احياي ارتباط مستقيم ارتش‌هاي امريكا و چين بود. به گزارش يورونيوز، لويد آستين، وزير دفاع و جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا در چند ماه گذشته بارها از چين خواسته‌اند تا كانال‌هاي ارتباطي نظامي با ايالات متحده را از سر بگيرد. چين تماس‌هاي منظم خود را با ارتش امريكا در آگوست سال گذشته پس از آنكه پلوسي، رييس مجلس نمايندگان امريكا وارد تايوان شد، به حالت تعليق درآورد. چين معتقد است اين اقدام سرپيچي از پكن و به چالش كشيدن اصل حاكميت پكن بوده است. چين مي‌گويد: ساير كشورها بايد از مبادلات رسمي با تايوان كه چين آن را قلمروي خود مي‌داند، خودداري كنند. اما اين مشكل حتي قبل از اين ديدار پلوسي هم وجود داشت. امريكا مي‌گويد: چين از سال ۲۰۲۱ به بيش از ده‌ها درخواست وزارت دفاع براي گفت‌وگو در سطوح بالا پاسخ نداده يا درخواست‌ها را رد كرده است. امريكا همراه بسياري كشورهاي ديگر از وقوع يك درگيري احتمالي ارتش اين كشور با چين كه ممكن است از كنترل خارج شود، واهمه دارند.
در اوايل ژوئن، ايالات متحده ويديويي را منتشر كرد كه نشان مي‌داد در تنگه تايوان، تماس نزديك با ناوشكن چيني رخ مي‌دهد به‌طوري كه آنها مجبور مي‌شوند براي جلوگيري از برخورد، سرعت خود را كاهش دهند. چند روز قبل هم، ارتش امريكا از اقدامات ناامن‌كننده و تهاجمي جنگنده‌هاي چيني در يك مانور شكايت كرد. ايالات متحده اين مانور را «تهاجمي غيرضروري» توصيف كرده است. واشنگتن مي‌خواهد از حادثه‌اي مشابه آنچه در سال ۲۰۰۱ رخ داد، جلوگيري كند. در اين حادثه، يك هواپيماي نيروي دريايي امريكا و يك جت رهگيري چيني در نزديكي جزيره هاينان چين با هم برخورد كردند كه منجر به مرگ خلبان چيني و فرود اضطراري هواپيماي امريكايي در هاينان بدون مجوز چين شد. چين امتناع خود از راه‌اندازي مجدد ارتباطات نظامي را به تحريم‌هاي اعمال شده از سوي واشنگتن نسبت داده است. احتمالا اين مساله به تحريم عليه «لي شانگ فو»، وزير دفاع اين كشور اشاره دارد. تحريم وزير دفاع چين، يك بسته بزرگ از اقداماتي عليه روسيه بوده است. البته اين تحريم قبل از حمله روسيه به اوكراين در سال ۲۰۱۸ اعمال شده است. دليلش هم مشاركت آقاي لي در خريد هواپيماي جنگي و موشك‌هاي ضدهوايي چين از مسكو بوده است.