ايران به عنوان نهمين عضو اصلي سازمان همكاري شانگهاي پذيرفته شد
پايان‌خوش‌انتظار 15 ساله
محمود شوري، معاون موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس) در گفت‌وگو با «اعتماد»:
نبايد انتظارات را از عضويت در سازمان همكاري شانگهاي بالا برد
گروه ديپلماسي
جمهوري اسلامي ايران روز گذشته رسما به عضويت سازمان همكاري شانگهاي درآمد. بيست و سومين اجلاس سران سازمان شانگهاي به رياست هند به فرصتي براي پايان انتظار 15ساله ايران و تبديل شدن اين كشور به نهمين عضو رسمي اين سازمان تبديل شد. آخرين مقدمات تكميل پروسه عضويت ايران در سپتامبر 2022، در نشست سران سازمان همكاري شانگهاي در سمرقند با امضاي يادداشت تعهدي براي پيوستن ايران به اين سازمان انجام شده‌بود. روز گذشته همزمان با اعطاي عضويت اصلي به جمهوري اسلامي ايران، پرچم ايران در مراسمي با حضور سفير كشورمان در كنار پرچم ۸ عضو اصلي ديگر در برابر مقر دبيرخانه اين سازمان در پكن به اهتزاز در آمد.
ايران، عضو جديد خانواده شانگهاي
ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور در سخنراني روز گذشته خود به عنوان رييس دولت نهمين عضو اصلي سازمان همكاري شانگهاي با اشاره به ظرفيت‌هاي اين سازمان گفت: اينك كه اين قاره كهن دوباره سربرآورده بايد با تكيه بر اخلاق، معنويت، عدالت، عقلانيت و احترام به كرامت انساني، بار ديگر تمدن‌ساز شود. سازمان همكاري‌هاي شانگهاي كه نماد اين «خانواده بزرگ تمدني» است اكنون در جايگاهي ايستاده كه مي‌تواند، افق‌هاي جديدي از همگرايي منطقه‌اي و همكاري‌هاي امنيت‌ساز را بنا نهد.
نارندرا مودي، نخست‌وزير هند كه ميزبان اجلاس مجازي سازمان همكاري شانگهاي (SCO) بود در حضور مجازي رهبران چين، ايران، روسيه و پاكستان با استقبال از پيوستن ايران به سازمان همكاري شانگهاي گفت: خوشحالم كه بگويم ايران به عنوان يك عضو كامل به خانواده سازمان همكاري شانگهاي مي‌پيوندد. براي رييس‌جمهور ايران، ابراهيم رييسي و مردم ايران بهترين‌ها را در اين زمينه آرزو مي‌كنم. همچنين از امضاي تفاهمنامه استقبال مي‌كنم.
شي جينپينگ، رييس‌جمهور چين نيز در سخنراني خود در اجلاس شانگهاي كه به صورت ويدئو كنفرانس انجام شد ضمن استقبال و تبريك براي عضويت رسمي ايران در اين سازمان گفت: جهان امروز دچار تحول خواهد شد، تحولاتي كه با چالش‌هاي جديدي همراه خواهد بود؛ وحدت يا تفرقه، همكاري يا منازعه، اينها سوالاتي است كه در زمانه ما مطرح خواهد شد. آرزوي مردم براي داشتن خوشبختي هدف ماست. صلح و همكاري مي‌تواند روند جاري دوران ما باشد.
ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه و امامعلي رحمان، رييس‌جمهور تاجيكستان نيز در سخنراني‌هاي خود در اجلاس شانگهاي پيوستن كامل ايران به اين سازمان بين‌المللي را تبريك گفتند.
مسير پرپيچ و خم پيوستن ايران به شانگهاي
به گزارش «اعتماد» سازمان همكاري‌هاي شانگهاي با عضويت چين، روسيه، قزاقستان، ازبكستان، تاجيكستان و قرقيزستان در سال ٢٠٠١ ميلادی و با هدف مقابله با «سه شيطان: تروريسم، جدايي‌طلبي و افراط‌گرايي» در منطقه، ايجاد شد. در ژوئن 2017 هند و پاكستان نيز به اين سازمان بين‌المللي پيوستند تا اعضاي دائم آن به 8 كشور برسد. به نوشته انستيتو واشنگتن، ايران براي اولين بار در سال 2004 درخواست حضور به عنوان عضو ناظر در اين سازمان را ثبت كرد و يك سال بعد در جولاي سال 2005 اعضاي دائم سازمان همكاري‌هاي شانگهاي در نشستي كه در آستانه برگزار مي‌شد، حضور ايران به عنوان عضو ناظر را تأييد كردند. در سال 2008 تهران درخواست كرد تا به عضو دائم سازمان همكاري‌هاي شانگهاي تبديل شود، اما كشورهاي چين، ازبكستان و قزاقستان در آن زمان نگران بودند چنين اتفاقي وضعيت بين‌المللي سازمان همكاري شانگهاي را تضعيف كند؛ چرا كه برنامه هسته‌اي ايران باعث شده بود روابط ايران و غرب متشنج شود و ايران ذيل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار بگيرد. اين نگراني موجب شد اعضاي SCO در نشست سال 2010 در تاشكند مصوب كنند كه هر كشوري مشتاق عضويت كامل در اين سازمان بين‌المللي است، نبايد مشمول تحريم‌هاي سازمان ملل متحد باشد. پس از امضاي توافق هسته‌اي ميان ايران و كشورهاي 1+5 در سال 2015 و همچنين صدور قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل متحد عليه ايران كه بر اساس آن تمامي قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران ملغي اعلام شد، شرايط متفاوتي پديد آمد و دور تازه‌اي از گفت‌وگوها براي پيوستن جمهوري اسلامي به سازمان همكاري شانگهاي آغاز شد. در فاصله 6 ساله 2015 تا 2021 عوامل متعددي باعث مي‌شد روند پذيرش عضويت دائمي ايران در شانگهاي به كندي سپري شود؛ پيوستن ساير اعضاي ناظر (هند و پاكستان) در نوبت بررسي بود، روابط ايران و تاجيكستان به دليل پذيرش اپوزيسيون اين كشور در تهران با مشكل روبرو شده بود. در نهايت روند نهايي تبديل عضويت جمهوري اسلامي ايران در سازمان همكاري شانگهاي از عضو ناظر به عضو اصلي، شهريور سال ۱۴۰۰ از بيست و يكمين نشست سران اين سازمان در دوشنبه پايتخت تاجيكستان آغاز شد. در پايان اين نشست كه ۲۶ شهريور ۱۴۰۰ برگزار شد، سران ۸ كشور عضو اصلي، نظر موافق خود را با تبديل عضويت جمهوري اسلامي ايران از عضو ناظر به عضو اصلي اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا كردند و بر اين اساس فرآيند فني تبديل عضويت ايران آغاز شد. با انجام فرآيند فني و انجام تعهدات رويه‌اي در روند تبديل عضويت ايران، «قانون الحاق دولت جمهوري اسلامي ايران به سازمان همكاري شانگهاي» در روز ۴ بهمن ۱۴۰۱ در مجلس شوراي اسلامي تصويب و در تاريخ ۱۵ بهمن به تاييد شوراي نگهبان رسيد. ابراهيم رييسي 18 بهمن ۱۴۰۱ قانون الحاق ايران به سازمان همكاري شانگهاي را براي اجرا ابلاغ كرد.
مقابله با نظم جهاني امريكا
بر اساس ترجمه خبرگزاري ايسنا، خبرگزاري رويترز در گزارشي درباره نشست روز گذشته سازمان همكاري شانگهاي و پيوستن كامل ايران به اين نهاد بين‌المللي نوشت: رهبران چين، هند، روسيه و پاكستان به دنبال ايجاد روابط نزديك‌تر و تقويت همكاري در داخل گروه سازمان همكاري شانگهاي (SCO) هستند، چراكه اين سازمان به دنبال گسترش دامنه خود و مقابله با نفوذ غرب در منطقه است. مسكو كشورهايي مانند چين، هند و ايران - جديدترين عضو سازمان همكاري شانگهاي - را به عنوان شركاي كليدي در رويارويي با ايالات متحده و مقاومت در برابر آنچه كه به عنوان تلاش‌هاي واشنگتن براي ديكته كردن نظم جهاني معرفي مي‌كند، مي‌بيند. اين نشست تقريبا دو هفته پس از آن برگزار شد كه نارندرا مودي، نخست‌وزير هند به ميزباني جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده براي يك سفر رسمي به واشنگتن رفت و دو كشور خود را «از نزديك‌ترين شركاي جهان» ناميدند. هند كه رياست سازمان همكاري شانگهاي و گروه ۲۰ را در سال جاري برعهده دارد، در شرايطي كه روابط بين كشورهاي غربي و مشاركت روسيه و چين به دليل تهاجم مسكو به اوكراين در سال گذشته و حضور قاطعانه و فزاينده پكن در جهان، پر از تنش شده است از يك مسير ديپلماتيك سخت عبور كرده است. هند از مقصر دانستن روسيه براي جنگ با اوكراين امتناع كرده و تجارت دوجانبه را تا حد زيادي با بالا بردن خريد نفت روسيه به بالاترين حد خود افزايش داده است، كه اين امر چندين پايتخت غربي را هم عصباني كرده است.
مانورهاي ديپلماتيك ايران
العربيه در گزارشي درباره عضويت رسمي ايران در شانگهاي نوشت: نشست مجازي روز سه‌شنبه سران شانگهاي، نخستين حضور همزمان شي جين پينگ، رييس‌جمهور چين و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در يك برنامه مشترك پس از شورش گروه واگنر در روسيه بود. اين رسانه عربي در ادامه با اشاره به تحولات ديپلماتيك ايران نوشت: ايران به تدريج از انزواي ديپلماتيك خارج مي‌شود، يك اتحاد نظامي كليدي با روسيه ايجاد مي‌كند كه از آن به دنبال دفاع هوايي است، روابط ديپلماتيك با عربستان سعودي را احيا مي‌كند و همچنان به توسعه برنامه هسته‌اي خود هم ادامه مي‌دهد. عضويت ايران در سازمان همكاري شانگهاي كه توسط چين تأسيس شده و يك گروه امنيتي - منطقه‌اي است نشانه ديگري از تمايل كشورها براي تعامل با تهران است.
تقويت جبهه دوستان روسيه
سي‌ان ان نيز در گزارشي درباره نشست مجازي روز گذشته سازمان همكاري شانگهاي نوشت: سازمان همكاري شانگهاي كه در سال 2001 تأسيس شد و توسط چين و روسيه گسترش يافت، شامل هند، پاكستان، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان و ازبكستان نيز مي‌شود و بخش وسيعي از اوراسيا و با احتساب دو كشور پرجمعيت جهان، حدود 40 درصد از جمعيت جهاني را تشكيل مي‌دهد. اجلاس روز سه‌شنبه همچنين فرصتي براي اين سازمان فراهم كرد تا با حضور رسمي ايران در كنار گامي به سوي استقبال از بلاروس متحد سرسخت مسكو، دامنه فعاليت خود را گسترش بدهد. هم مسكو و هم پكن اين گروه را جايگزيني براي بلوك‌هاي تحت رهبري غرب و وسيله‌اي كليدي براي عقب راندن آنچه به عنوان نظم جهاني به رهبري ايالات متحده مي‌بيند، مي‌دانند. در حالي كه بسياري از اعضا ممكن است از جهاني با قدرت جهاني پراكنده‌تر حمايت كنند، در سازمان همكاري شانگهاي اعضا بايد به منظور ارتقاي امنيت و همكاري منطقه‌اي شبكه‌اي از اقدام‌هاي مشترك را كه نيازمند نشان دادن وفاداري بسيار است، پيش ببرند. اين گروه همچنين هند و پاكستان را كه دو همسايه داراي سلاح هسته‌اي با سابقه طولاني از روابط پرتنش هستند در خود جا داده است. در اين جمع هند نيز اصطكاك خاص خود را با چين به عنوان همسايه دارد. جنگ ادامه‌دار روسيه در اوكراين، سايه‌اي طولاني بر اين دور از نشست مجازي شانگهاي انداخته به‌ويژه كه چين و هند تحت فشار غرب براي محدود كردن حمايت از مسكو يا حتي سوق دادن ولاديمير پوتين به سمت صلح هستند. سي‌ان‌ان در بخش‌هاي ديگري از اين گزارش مي‌نويسد: رويداد امسال در مقايسه با گردهمايي سال گذشته، بسيار كمرنگ بود. رويداد سال گذشته در سمرقند پايتخت ازبكستان به مدت دو روز برگزار شد و در طول آن تعدادي از جلسات حاشيه‌اي بين رهبران شركت كننده برگزار شد. هند ماه گذشته اعلام كرد كه اجلاس سران اين كشور به صورت مجازي برگزار خواهد شد، بدون اينكه دليل آن مشخص باشد. ورود ايران به اين گروه پس از امضاي يادداشت تعهدات در اجلاس سال گذشته صورت گرفت. مودي در سخنان افتتاحيه خود گفت كه بلاروس - شريك نزديك روسيه - امسال گامي مشابه به سمت عضويت كامل خواهد داشت. بلاروس كه مشتاق عضويت در سازمان همكاري شانگهاي بود، نقشي كليدي در كمك به ولاديمير پوتين براي مهار شورش واگنر برعهده داشت و گفته مي‌شود كه انتقال امن يوگني پريگوژين به بلاروس از طريق رايزني‌هاي رييس‌جمهور اين كشور با دوطرف ميسر شده است.