يك كارشناس و معاون سازمان محيط زيست از پديده رو به افزايش قاچاق حيات‌وحش ايران مي‌گويند
كوچ اجباري پرندگان شكاري از ایران
حسن اكبري معاون سازمان محيط‌زيست: به تنهايي توان مقابله با قاچاق حيوانات را نداریم
محمد معصوميان
ابوالفضل شعباني، فرمانده يگان حفاظت محيط‌زيست خراسان رضوي به تازگي از بازداشت 250 قاچاقچي در اين استان طي سه ماهه گذشته خبر داد. در بازار سياه اين قاچاقچيان حيات‌وحش 2 راس خرس سياه بلوچي كشف شد كه از سمت خراسان جنوبي و سيستان و بلوچستان وارد خراسان رضوي شده بود؛ گونه‌اي مهم در اقليم ايران كه در خطر انقراض قرار دارند. اهميت اين خبر از آن جهت است كه مرزهاي شرقي و جنوب شرقي ايران يكي از مهم‌ترين مبادي قاچاق حيوانات وحشي هستند. آن‌طور كه سپهر سليمي فعال محيط زيست به «اعتماد» مي‌گويد يكي از مهم‌ترين دلايل بالا رفتن قاچاق حيوان كه اين روزها هم زياد خبرهاي آن به چشم مي‌خورد مرزهاي شرقي و غربي ايران است: «متاسفانه ما در منطقه‌اي هستيم كه از طرفي در مرزهاي جنوبي كشورهاي متمولي وجود دارند كه خواهان حيوانات مختلف هستند و در شرق و غرب هم كشورهايي هستند كه عملا نظارت درستي بر مرزهاي آنها نيست و دچار نابساماني داخلي هستند و براي همين شرايط قاچاق از مرزهاي شرقي و غربي مساعد شده است. الان شاهد اين هستيم كه ميمون‌هاي «رزوس» به راحتي از پاكستان و هندوستان وارد ايران مي‌شوند.»
قاچاق حيوانات وحشي مختص ايران نيست و يكي از پردرآمدترين انواع قاچاق در جهان است. تجارتي كه گفته مي‌شود چهارمين تجارت سازمان‌يافته سياه در دنيا بعد از مواد مخدر، اسلحه و قاچاق انسان است. قاچاقچيان ايران هم از اين بازار سياه بي‌نصيب نيستند و سودهاي سرشاري عايدشان مي‌شود. وقتي پاي پول‌هاي كلان در ميان باشد سازمان‌يافتگي هم به وجود خواهد آمد. سازماني از انسان‌هايي كه مي‌خواهند به هر طريقي به پول دست پيدا كنند و دست به روش‌هاي پيچيده‌اي مي‌زنند. البته قاچاق حيوانات تنها به قاچاق حيوانات زنده وحشي محدود نيست و هر نوع از خريد و فروش اعضاي بدن و لاشه آنها براي اهداف مختلف را مي‌توان در اين طبقه‌بندي جا داد. خريد و فروش پوست يوزپلنگ يا آن‌طور كه به تازگي در آخرين مورد تصادف يوز ايراني با اتومبيل در جاده ميامي شاهد بوديم بريدن دم اين حيوان، هم از رفتارهاي رايج قاچاقچيان است.
آن‌طور كه سپهر سليمي فعال محيط زيست مي‌گويد مجموعه‌اي از عوامل باعث به وجود آمدن اين شرايط شده است كه در درجه اول مي‌توان به نبود نظارت اشاره كرد: «قاچاق حيوانات وحشي با چنين گستردگي و سازمان‌يافتگي به نظر مي‌رسد عملا رها شده است. متولي اين وضعيت هم سازمان محيط زيست است و اين سازمان هم يا توان مقابله با اين نوع قاچاق را ندارد يا انگيزه‌اي ندارد يا اينكه ممكن است دست‌هايي در كار باشد كه به نظر مي‌آيد از قاچاق منتفع مي‌شوند. براي مبارزه با چنين پديده‌اي بايد نظارت و مبارزه خيلي قوي باشد.» سليمي با اشاره به انواع قاچاق حيوانات از پرندگان وحشي و مهاجر مي‌گويد از خزندگان يا حتي ماهياني كه به آكواريوم‌هايي در همين سطح شهر تهران تبعيد مي‌شوند: « اخيرا 2 يوز در توران پيدا شدند و گفته مي‌شد چوپان‌ها آنها را پيدا كردند و مادر آنها كشته شده اما واقعيت معلوم نيست، شايد يوزهايي بودند كه قرار بود قاچاق بشوند.» وقتي براي گونه‌هاي در معرض خطر اين وضعيت را داريم براي بقيه گونه‌ها ديگر وضعيت معلوم است: «متاسفانه مي‌شنويم خيلي از ماهيان آب شور كه در آكواريوم‌فروشي‌ها هستند و به فروش مي‌رسند از ماهياني هستند كه از خليج‌فارس دزديده شدند. اين مساله كاملا در باغ‌هاي پرندگان هم صدق مي‌كند. متخصصان اين پرندگان معتقد هستند عملا اين باغ‌ها از پرندگان دزديده شده از طبيعت ايران پر مي‌شود و براي همين است براي آنها اهميت قائل نيستند و اگر مردند دنبال پرندگان ديگر مي‌روند.»
اين وضعيت در مورد پرندگان شكاري هم وجود دارد كه بازار خوبي در كشورهاي حاشيه خليج‌فارس دارند و با قيمت بسيار بالايي به فروش مي‌رسند؛ پرندگاني كه از طبيعت ايران دزديده و قاچاق مي‌شوند. وقتي صحبت از قاچاق حيات وحش مي‌كنيم بايد به يكسري از حيوانات هم اشاره كنيم كه وارد ايران مي‌شوند. سليمي مي‌گويد: «در اين بازار از يك طرف با سود بالا طرف هستيم و از طرفي نبود نظارت‌ها باعث اين وضعيت شده. اين سودها هم اين‌چنين است كه گاهي وقتي يك حيوان دزديده مي‌شود تا وقتي كه فروخته بشود براي دست‌هاي مختلفي كه آنها را جابه‌جا مي‌كنند سود سرشاري دارد. مثلا براي پرندگان شكاري گاهي سود تا چند صد ميليون مي‌رسد. اين سود بالا باعث مي‌شود بسياري طمع كنند و وارد اين بيزينس بشوند.» او پديد آمدن اين وضعيت را به بد شدن شرايط اقتصادي هم گره مي‌زند: «بسياري از حيوانات در روند شكار و حمل‌و‌نقل هم آسيب مي‌بينند و گاهي از بين مي‌روند اما براي كساني كه در اين بازار هستند حتي مرگ اين حيوانات هم تاثيرگذار نيست و آنها با فروش يك قطعه پرنده زنده مي‌توانند سود بالايي داشته باشند.»
سليمي سهولت خريد و فروش حيوانات و حشي در شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي را ديگر دليل استقبال از اين بازار مي‌داند و مي‌گويد: «تا وقتي قوانين بازدارنده نباشد يا براي كساني كه دستگير مي‌شوند مجازات كافي در نظر گرفته نشود افراد بيشتري براي ورود ترغيب می‌شوند و اين چرخه ادامه پيدا می كند. خود باغ‌وحش‌ها از مراكز اصلي قاچاق حيات‌وحش هستند؛ اين چيزي است كه پليس اينترپل و دفتر مقابله با مواد مخدر و جرايم سازمان ملل عنوان كرده است كه باغ وحش‌ها يكي از مقاصد قاچاق حيات وحش هستند. اگر برويد در باغ‌وحش‌های ایران بپرسيد كه از دو شيري كه داريد توله‌هاي آنها كجا هستند عملا مي‌بينيد هيچ پاسخي به شما نمي‌دهند. خود سازمان حفاظت از محيط زيست چند سال پيش اعلام كرد كه حدود 105 شير در باغ وحش ايران زندگي مي‌كنند. شما اگر تصور كنيد نيمي از آنها ماده باشد و سالي 6 توله به دنيا بيايند عملا 100 توله شير به دنيا مي‌آيد. هيچ‌وقتي هيچ آماري نيست. مشخص است خيلي از حيوانات سر از باغ وحش‌هاي خصوصي در مي‌آورند يا قاچاق مي‌شوند يا به علت نگهداري بد مي‌ميرند.»
او يكي ديگر از دلايل ترويج باغ‌وحش‌هاي خانگي را تبليغات آنها در صداوسيما يا سريال‌هاي شبكه خانگي مي‌داند. تبليغاتي كه گاهي از ناآگاهي يا از دست‌هاي پشت پرده‌اي بيرون مي‌آيند كه با نشان دادن فرد ثروتمندي با حيوانات وحشي در خانه تصوير جديدي از اين اقشار خلق مي‌كنند: «اين يك صنعت بزرگ است و ابزارهاي مختلف براي تبليغ دارد. بعيد نيست كساني كه در قاچاق حيوانات دست دارند با تهيه‌كنندگان برنامه‌اي حالا به هر شكلي ارتباط بگيرند و از آنها بخواهند براي نشان دادن فرد ثروتمند از عقاب يا شير استفاده كند. متاسفانه كلينيك‌هاي دامپزشكي هم از اين قضيه مستثني نيستند. ما مي‌بينيم در بعضي صفحات كلينيك‌هاي حيوانات هم از حيوانات وحشي عكس و ويديو مي‌گذارند. مثلا مي‌خواهند بگويند، ببينيد چقدر قشنگ هستند. يا فيلم از درمان آنها مي‌گذارند و اين باعث مي‌شود كساني كه دغدغه حيات وحش ندارند جذب بشوند و كسي كه اراده بكند در ايران مي‌تواند به راحتي در شبكه‌هاي اجتماعي و مجازي اين حيوانات را پيدا كند. شما هشتگ هر حيواني را سرچ كنيد اگر پول داشته باشيد، مي‌توانيد به راحتي بخريد.» او با انتقاد از صداوسيما كه وظيفه آموزش رايگان دارد از تبليغاتي مي‌گويد كه براي گربه و سگ مي‌كند در حالي كه حيوانات به مراتب كم‌خطرتري هستند اما از نگهداري كروكوديل و شير در خانه نقدي نيست. سليمي معتقد است در اروپا و امريكا روند نگهداري حيوانات و حشي در خانه رو به كاهش است اما در ايران روند صعودي را طي مي‌كند.
اما نگهداري اين حيوانات در خانه هم مي‌تواند دردسرهاي زيادي براي خانواده و خود حيات و حش ايجاد كند: «اگر حيوانات در روند قاچاق سالم بمانند به خانه كه مي‌رسند تازه ابتداي بدبختي آنها است. براي نگهداري اين حيوانات گاهي آب و هواي كشور ما مناسب نيست. طبعا افرادي كه اين حيوانات را مي‌خرند اطلاعاتي از نگهداري آنها ندارند، غذاي آنها بسيار گران است و دانش عمومي در دامپزشكي‌ها هم براي درمان آنها كافي نيست.» حالا در اين شرايط بسياري از افراد اين حيوانات را رهاسازي مي‌كنند كه بعد از اين رهاسازي دو سرنوشت در برابر آنها است: «شايد نتوانند با شرايط زيست در ايران وفق پيدا كنند و بميرند يا ممكن است به عنوان گونه‌هايي مهاجم باشند يا به خاطر اينكه بومي ايران نيستند شرايط اكولوژيك زيستگاه را از بين ببرند. لاكپشت‌هاي گوش قرمز كه خريد فروش مي‌شود يا ماهي پيرانا كه گوشتخوار و خطرناك است بومي امريكاي جنوبي است كه به‌راحتي در ايران و حتي در سفره‌هاي هفت‌سين پيدا مي‌شوند. آنها به‌راحتي مي‌توانند وارد فضاي طبيعي ايران بشوند و براي حيوانات ديگر در محيط‌زيست ايران آسيب‌زا بشوند. راكون‌ها كه اخيرا در شمال شاهد حضور آنها هستيم گونه مهاجم هستند. بومي ايران نيستند و دشمن طبيعي ندارند و مي‌توانند آسيب‌زننده باشند.»
حسن اكبري معاون سازمان محيط‌زيست ايران هم به تازگي در جمع خبرنگاران از گونه‌هاي زيستي بسياري گفت كه در تهران به وفور خريد و فروش مي‌شوند؛ گونه‌هايي كه خريدو فروش آنها غيرمجاز است. اكبري از مرزهاي شرقي و جنوب شرقي كشور مي‌گويد كه از آنجا حيوانات وارد مي‌شوند و در كشور توزيع و خريد و فروش مي‌شوند. او يكي از مشكلات را اصنافي مي‌داند كه به راحتي به پرنده فروشي مجوز كار مي‌دهند. اكبري مي‌گويد: «ما در برخي شهرها به خصوص در تهران مشكل حادي در اين زمينه داريم. متاسفانه سازمان محيط زيست به تنهايي توان مقابله با اينها را ندارد. از طرفي خروج حيات وحش و پرندگان شكاري از كشور را داريم به خصوص هوبره را به سمت كشورهاي حاشيه خليج‌فارس داريم. كشورهاي همسايه متاسفانه خيلي در زمينه برخورد با قاچاقچيان همكاري مناسبي نداشتند و البته آنچنان رايزني هم در اين زمينه با آنها نداشتيم.»
او از گونه‌هايي مانند بالابان و شاهين مي‌گويد كه به واسطه همين قاچاق شدن در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند: «هوبره متاسفانه از كشور ما خارج مي‌شود و به سمت كشورهاي عربي مي‌رود، همين‌طور قاچاق گونه‌هايي را كه در باغ‌وحش‌ها تكثير مي‌شوند، به سمت غرب و عراق داريم. در ده سال گذشته 700 قطعه هوبره توسط محيط زيست كشف شده حتما چندين برابر اين از كشور خارج شده است. اين پرنده در معرض خطر انقراض است و برآورد ما اين است كه جمعيت اين پرنده در كشور چيزي حدود 3 تا 5 هزار قطعه باشد و از اين جمعيت فقط 700 قطعه كشف شده حتما چندين برابر اين خارج شده است. در مورد پرندگان شكاري طي 10 سال گذشته چندصد قطعه بالابان هم توسط محيط زيست كشف شده كه حتما چندين برابر آن از كشور خارج شده است.»