گروكشي غذايي

گروه جهان

هفته گذشته بود كه همزمان با حمله اوكراين به پل كريمه، روس‌ها اعلام كردند كه توافقنامه صادرات غلات اوكراين از درياي سياه را تمديد نمي‌كنند. البته روس‌ها در ابتدا تاكيد داشتند كه اين موضوع ربطي به ماجراي پل كريمه نداشته و از آنجا كه موعد توافق به سر رسيده و ساير كشورها به تعهدات خود پايبند نبوده‌اند، لزومي به تمديد اين توافقنامه مهم نمي‌بينند.

با اين حال شاهد بوديم كه روز جمعه براي چهارمين روز متوالي حملات روسيه به بندر اودسا و پايانه‌هاي غلات اوكراين ادامه داشته و مسكو چنين اقدامي را پاسخي به حملات اوكراين به پل كريمه عنوان كرده است. در واقع روس‌ها مدعي هستند كه اوكرايني‌ها از مسيرهاي امن در چارچوب توافق صادرات غلات، سوءاستفاده كرده و از اين طريق به مواضع نيروهاي روسيه حمله مي‌كنند. به همين دليل هم هست كه مسكو صراحتا عنوان كرده تمامي كشتي‌هايي كه به سمت اوكراين در حال حركت هستند به‌زعم آنها حامل سلاح بوده و هدف قرار خواهند گرفت. البته از سوي مقابل مقامات اوكرايني‌ نيز تهديد كرده‌اند در قبال شناورهايي كه به سمت روسيه در حال حركت باشند، اقدام متقابل انجام مي‌دهند.

زنگ خطر گرسنگي در جهان
در همين رابطه در حالي كه قرار است شوراي امنيت سازمان ملل نسبت به خروج روسيه از توافق غلات نشستي تشكيل دهد، سازمان ملل و انجمن‌هاي حقوق بشري هشدار داده‌اند كه چنين اقدامي مي‌تواند علاوه بر افزايش قيمت مواد خوراكي به بحران غذايي در بخشي از جهان تبديل شود. امري كه به‌طور قطع افراد ساكن در كشورهاي فقير و كمتر توسعه يافته به خصوص در آفريقا و خاورميانه را در معرض گرسنگي شديد قرار خواهد داد. هر چند كه در اين ميان دولت روسيه تاكيد كرده كه نگراني‌هاي كشورهاي آفريقايي درباره صدور غلات از اوكراين را درك مي‌كند، اما رزماري دي‌كارلو، معاون دبيركل سازمان ملل به شوراي امنيت اين سازمان اعلام كرده كه چهارمين روز حمله روسيه به بنادر اوكراين و به ويژه از بين رفتن غلات و مواد خوراكي در اين بنادر تاثير بسيار منفي بر امنيت غذايي در جهان خواهد داشت. حتي معاون ديگر دبيركل سازمان ملل نيز در اين خصوص تصريح كرده كه تعليق توافق صدور غلات به صورت مستقيم 362 ميليون نفر در جهان را در معرض گرسنگي قرار مي‌دهد، چراكه اين توافق تامين 32 ميليون تن محصولات غذايي براي كشورهاي در حال توسعه و فقير جهان را تضمين مي‌كرد.

نااميدي اردوغان
گفتني است دقيقا يك‌سال قبل يعني 31 تير ماه پارسال، قرارداد كريدور غلات با ميانجيگري تركيه و سازمان ملل به منظور كاهش اثرات جنگ اوكراين بر امنيت و قيمت غذايي امضا شد؛ قراردادي كه در بحبوحه تورم جهاني منعقد شده و پس از 6 ماه در سه دوره متوالي دو ماه تمديد شد.
در اين ميان در شرايطي كه سازمان ملل اعلام كرده كه به دنبال تضمين ارسال غلات و كودهاي شيميايي روسيه و اوكراين است، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه كه انعقاد قرارداد سال گذشته به ابتكار او صورت گرفته در واكنش به تعليق اين توافق از سوي روسيه گفته بود كه قرارداد صادرات غلات ديگر به تاريخ پيوسته است. اين سيگنال مهم نشان مي‌دهد كه به احتمال فراوان بحث تمديد اين توافق بسيار مشكل‌تر از آن چيزي باشد كه تصور مي‌كنيم؛ موضوعي كه در شرايط كنوني جهاني نه تنها به ناامني غذايي و گرسنگي دامن مي‌زند، بلكه مي‌تواند به جهش قيمت مواد و محصولات غذايي و كشاورزي نيز منجر شود.
اين موضوع علاوه بر بحران غذايي، داراي پيامدهاي امنيتي نيز خواهد بود، چراكه بروز گرسنگي در كشورهاي خاورميانه و آفريقايي همزمان با تبعات انساني، ممكن است به شورش‌ها، نزاع‌هاي محلي و حتي جنگ داخلي در اين كشورها نيز منتهي شود. در اين راستا تركيه ابراز اميدواري كرده كه بتواند در گفت‌وگو با مقامات روس، نظر آنها نسبت به تصميم اخيرشان را عوض كند، چراكه طبق اعلام صورت گرفته قرار است ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه ماه آينده به تركيه سفر كرده و ميهمان رجب طيب اردوغان باشد. با اين حال با توجه به جهت‌گيري‌هاي اخير تركيه كه منجر به نارضايتي شديد روس‌ها شده، بعيد به نظر مي‌رسد كه مسكو به سادگي از اين گروكشي غذايي صرف‌نظر كند.
به خصوص اينكه شاهد بوديم، دو هفته قبل تركيه سرانجام با عضويت سوئد در ناتو موافقت كرده و اين امر يك تهديد استراتژيك عليه مسكو محسوب مي‌شود. از سوي ديگر اردوغان كه قبل از نشست ناتو در ليتواني ميزبان ولودمير زلنسكي، رييس‌جمهوري اوكراين بوده، نه تنها به صراحت گفت كه اكنون اوكراين شايسته پيوستن به ناتو است، بلكه برخلاف توافق قبلي با روسيه، برخي فرماندهان گروه آزوف كه قرار بود تا پايان جنگ در تركيه در بازداشت به سر ببرند را نيز آزاد و با زلنسكي راهي اوكراين كرد؛ امري كه يك ژنرال ارشد روس آن را خنجر از پشت ناميده و اعلام كرد كه اقدامات اخير آنكارا نشان مي‌دهد كه تركيه در حال تبديل شدن به يك كشور غير دوست است.

يك تير و دو نشان
همچنين برخي كارشناسان معتقدند با توجه به خللي كه تعليق قرارداد غلات در زنجيره تامين غذايي ايجاد مي‌كند، روسيه نهايت سعي خود را خواهد كرد كه از اين اهرم به منظور امتيازگيري استفاده كند. در واقع در شرايطي كه افق جنگ اوكراين نامعلوم بوده و تحولات آن بسيار پرشتاب رقم مي‌خورد، روسيه به منظور كاستن از بار فشارهاي بين‌المللي، تمام تلاش خود را به منظور كاستن از اين قضيه خواهد كرد. آن هم در شرايطي كه به نظر مي‌رسد مقوله اهرم انرژي روسيه كه گمان مي‌كردند منجر به بحراني فزاينده در اروپا خواهد شد، حالا رنگ و بوي خود را از دست داده است. به همين دليل بحث صادرات غلات از دو جنبه براي مسكو اهميت مي‌يابد. نخست اينكه از اين طريق كارتي به منظور چانه‌زني و افزايش فشار بر كشورهاي غربي و سازمان ملل را حفظ كرده و از سوي ديگر با در معرض تهديد قرار گرفتن كشورهاي فقير، انتقادات آنها از غرب به واسطه حمايت از اوكراين در جنگ را نيز افزايش داده و از اين مسير در كشورهاي جنوب اقدام به ياركشي مي‌كند.