«اعتماد» اهميت ژئوپليتيكي كودتا در نيجر را بررسي مي‌كند
جنگ نيابتي در كمربند كودتا
محمدرضا ستاري
چهارشنبه هفته گذشته بود كه نظاميان نيجر در اقدامي ضمن دستگيري محمد بازوم، رييس‌جمهوري اين كشور رسما اعلام كودتا كردند؛ موضوعي كه براي پنجمين‌بار در طول 50 سال گذشته در نيجر رقم خورده است. در همان ساعات اوليه كودتا، سرهنگ عبدالرحمان در جمع 9 نفر از نظاميان ديگر با قرائت بيانيه‌اي اعلام كرد كه به علت اوضاع وخيم امنيتي و حكمراني بد، بازوم از قدرت بركنار شده است.
هر چند كه در همان ابتداي كار كودتاچيان نسبت به دخالت خارجي در نيجر هشدار داده بودند، اما از همان روزهاي اول شاهد موضع‌گيري شديد امريكا، اتحاديه اروپا، برخي كشورهاي آفريقايي و به خصوص فرانسه عليه اين اقدام بوديم. تا جايي كه همزمان با گفت‌وگوي تلفني آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا با رييس‌جمهوري بركنار شده نيجر اعلام شد كه فرانسوي‌ها قصد مداخله نظامي به منظور خنثي كردن اين كودتا را دارند. هر چند كه اين موضوع به صورت رسمي از سوي دولت فرانسه اعلام نشده و كاخ اليزه در طول روزهاي گذشته تنها خواستار بازگشت محمد بازوم به قدرت شده است، اما ديروز كودتاچيان به فرماندهي ژنرال عبدالرحمان چياني كه خود را رهبر جديد كشور معرفي كرده است، اعلام كردند كه حسومي مسعودو به عنوان وزير خارجه و نخست‌وزير نيجر طي توافقي با پاريس مجوز دخالت نظامي فرانسه در اين كشور را صادر كرده است. اين موضوع از آنجا حايز اهميت است كه نيجر به عنوان مستعمره سابق فرانسه يكي از هم‌پيمانان مهم اين كشور در قاره آفريقا محسوب مي‌شود. از سوي ديگر كشور مالي به عنوان ديگر مستعمره سابق فرانسه به تازگي با تحولاتي كه در آن صورت گرفته به روسيه نزديك شده و به همين دليل نظاميان فرانسوي از اين كشور خارج و به نيجر منتقل شده‌اند.
6 كودتا در مدت 3 سال
همان‌طور كه اشاره شد، كودتا در نيجر و حتي كشورهاي همسايه آن امري غيرعادي محسوب نمي‌شود؛ به‌طوري كه اين كشور از زمان استقلالش از فرانسه در 1960 تاكنون 5 بار دستخوش كودتا شده و حتي ژنرال چياني كه اكنون رهبري كشور را برعهده گرفته در سال 2015 متهم به دست داشتن در كودتا شده است. در واقع برخي منابع غربي معتقدند كه نخستين انتخاب رييس‌جمهوري به صورت دموكراتيك با روي كار آمدن محمد بازوم صورت گرفته است؛ با اين حال شاهد بوديم كه در سال 2021 نيز يك كودتاي عليه او صورت گرفته كه درنهايت نافرجام ماند. بنابراين از آنجا كه محمد بازوم اكنون به عنوان متحد غرب در نظر گرفته مي‌شود، وقوع كودتا عليه دولتش باعث مي‌شود كه معادلات در اين كشور فقير و بحران‌زده آفريقايي بسيار پيچيده‌تر از آن چيزي رقم بخورد كه در ظاهر انتظار آن مي‌رود. به همين دليل است كه اكنون كشورهايي نظير امريكا، فرانسه، اتحاديه اروپا، برخي كشورهاي آفريقايي و حتي سازمان ملل متحد كودتا را در نيجر محكوم كرده‌اند؛ حتي حساسيت نسبت به اين اقدام تا آنجا بود كه يك روز پس از وقوع كودتا، رييس‌جمهوري بنين به شخصه به نيجر سفر كرد تا ضمن مذاكره با كودتاچيان، بتواند راه‌حلي به منظور عبور از اين بحران پيدا كند؛ بحراني كه در صورت تداوم آن نه تنها براي نيجر بلكه براي ژئوپليتيك كل منطقه و كشورهاي همسايه آن مي‌تواند تهديدي بسيار مهم محسوب شود.
اهميت ژئوپليتيكي كودتا
اين مساله از دو جنبه قابل تحليل است؛ نخست اينكه از سال 2020 تاكنون يعني ظرف مدت زماني كمتر از سه سال، اين ششمين كودتايي است كه در مناطق غربي و مركزي قاره آفريقا به وقوع مي‌پيوندد؛ به‌طوري كه از آن سال تاكنون ما شاهد وقوع دو كودتا در بوركينافاسو و مالي بوده و يك كودتا نيز در سال 2021 در گينه رقم خورده است. در همين رابطه كودتاها در مالي و بوركينافاسو باعث شده تا فرانسوي‌ها كه به بهانه مقابله با گروه‌هاي جهادي نظاميان خود را در اين كشورها مستقر كنند، ناچار شوند كه آنها را به نيجر بفرستند؛ حالا سقوط دولت در نيجر هم باعث مي‌شود كه نه تنها تحولات به صورت نگران‌كننده‌اي رقم خورده و احتمال سرايت آن به كشورهاي همسايه بالا برود، بلكه در صورت دخالت نظامي غربي‌ها به خصوص فرانسوي‌ها در نيجر، بايد منتظر تبديل برخوردهاي نيابتي به رويارويي مستقيم در غرب آفريقا باشيم.
نگاهي به نقشه نيجر اهميت ژئوپليتيكي اين مساله را به خوبي نمايان مي‌كند. كشور نيجر از جنوب با نيجريه همسايه است؛ كشوري كه با بيش از 200 ميليون جمعيت نه تنها درگير گروه تندروي بوكوحرام بوده، بلكه مدتي است كه با شورش شبه نظاميان در مناطق نفتخيز مواجه شده و عملا به صورت بي‌سر و صدا درگير يك جنگ داخلي است. نيجر همچنين در غرب و جنوب غربي نيز با مالي و بوركينافاسو همسايه است كه هر دوي اين كشورها از سال 2020 تاكنون هر كدام 2 كودتا را تجربه كرده و درگير مخاطرات امنيتي فوق‌العاده زيادي هستند. علاوه بر اين در حالي سودان اكنون سه ماه است كه درگير جنگ داخلي شده كه همسايه شمال شرقي نيجر، كشور ليبي است؛ كشوري كه بيش از ده سال است پس از سقوط قذافي با جنگ داخلي تمام عيار دست و پنجه نرم مي‌كند. لذا تكميل پازل نيجر در كمربند كودتا و ناامني آفريقا مي‌تواند آخرين ضربه‌اي باشد كه بشكه باروت در اين منطقه را منفجر كرده و اين منطقه را تبديل به ميدان جنگي بين‌المللي كند.
رمزگشايي از بازگشت پريگوژين به روسيه
در همين راستا رصد تحولات در اين مناطق نشان مي‌دهد كه نوعي جنگ نيابتي ميان بازيگران مختلف در اين كشورها جريان دارد كه يك پاي ثابت آن روسيه است. در واقع روس‌ها نه تنها در پوشش گروه واگنر در ليبي، سودان، مالي، بوركينافاسو و آفريقاي مركزي حضوري فعال دارند، بلكه برخي شواهد نشان مي‌دهد كه اكنون از ژنرال چياني و گروهش نيز حمايت مي‌كنند. حتي برخي تصاوير در شبكه‌هاي اجتماعي نشان مي‌دهد كه طرفداران كودتا در خيابان‌هاي نيجر پرچم روسيه را به دست گرفته‌اند.
علاوه بر اين در يك اقدام معنادار شاهد بوديم كه به تازگي يوگني پريگوژين رهبر گروه واگنر در پيامي صوتي كه در تلگرام منتشر شده با بيان اينكه اين گروه آمادگي دارد تا حضورش در آفريقا را گسترش دهد، از كودتا در نيجر نيز استقبال كرده و از نيروهايش خواسته تا به برقراري نظم و امنيت در اين كشور كمك كنند. به همين خاطر است كه شايد بتوان علت بازگشت دوباره پريگوژين به روسيه پس از اقدامش عليه پوتين در ماه گذشته را رمزگشايي كرد؛ جايي كه او به‌رغم اينكه گفته مي‌شد ديگر جايي در حلقه اطراف پوتين نخواهد داشت، اكنون در ماموريتي جديد براي جبران گذشته به دنبال تحكيم نفوذ روس‌ها در يكي ديگر از حيات خلوت‌هاي فرانسه در غرب آفريقاست.