«مهدي نيكوكار» متولد سال ۱۳۸۴ در اسفراين از استان خراسان شمالي، بي‌شك يكي از پديده‌هاي امسال كنكور سراسري ايران است؛ رتبه يك علوم انساني كل كشور از شهري كوچك در منطقه سه و از خانواده‌اي كم‌برخوردار. پدرش كارگر است و مادرش خانهدار و هر دو هم بدون تحصيلات دانشگاهي. مهدي اما از چندسال پيش از كنكور، برنامه كار بزرگي در سر داشت و آن‌طور كه خودش مي‌گويد با تلاش هدفمند نخست اطرافيان را وادار كرد كه بايد رتبه‌اش تك‌رقمي شود و بعد هم اين هدف را به سرانجام رساند. او هم در اين گفت‌وگو به پرسش‌هايي كمي متفاوت از درس و كنكور پاسخ مي‌دهد.
آقاي نيكوكار! كمتر پيش مي‌آيد كه فردي از منطقه سه رتبه تك‌رقمي كل كشور شود اما شما رتبه يك شديد. براي آغاز گفت‌وگو كمي از خودتان و اين يك سال بگوييد؟
ممنون. من در مدرسه تيزهوشان شهيد بهشتي اسفراين استان خراسان شمالي درس خواندم كه تقريبا هر ۲۰ سال يك بار پيش مي‌آيد كه كسي از اين شهر رتبه تك‌رقمي شود و به قول شما زياد معمول نيست. درباره مدرسه هم بگويم كه سطح علمي مدرسه ما نسبت به ساير مدارس شهر برتري خاصي ندارد اما به نظرم كادر مديريتي حمايت خوبي از دانش‌آموزان داشتند و براي من شرايط هم خوب بود. منظور اينكه مدرسه ما كادر پشتيباني داشت. مدير ما آقاي بهنام‌فرد هر كمكي كه مي‌توانستند انجام دادند. مثلا در سال دوازدهم خيلي به من سخت‌گيري نكردند كه مدرسه بروم و كمك كردند كه سه ماه مدرسه نروم. درباره شهريه هم خيلي كمك و همراهي داشتند.
به شهريه اشاره كرديد؛ شغل پدر و مادر و وضعيت مالي خانواده چگونه است؟
پدرم كارگر است (كارگر فصلي كه معمولا زمستان امكان كار ندارد و طبيعتا بيمه هم ندارد) تحصيلاتش هم تا راهنمايي است. مادرم هم در حد راهنمايي تحصيلات دارد و خانهدار است. چهار فرزند هستيم كه من آخرين فرزند هستم.
با اين توضيحات به گمانم اهميت رتبه شما بيشتر هم شد. از اين جهت باارزش‌تر كه در اين سال‌ها شرايط مالي و ميزان هزينه‌كرد خانواده‌ها بر موفقيت كنكور اثر بيشتري پيدا كرده است اما شما در خانواده‌اي از طبقه فرودست آن‌هم از منطقه سه، رتبه يك كنكور علوم انساني شديد. از ابتدايي خيلي درس‌خوان بوديد؟ معدل نهايي شما چند بود؟
معدل نهايي من ۷۳/19بود كه فكر مي‌كنم معدل خوبي است و تاثير مثبت بر رتبه كنكورم داشته است. درباره شرايط درسي‌ام، از همان ابتدايي علاقه به درس داشتم ولي آن‌قدر جدي نبودم ولي براي متوسطه اول و خيلي جدي‌تر شدم و معدلم هميشه خوب بود. دبيرستان هم كلا نگرشم كنكوري شد و از همان سال اول با نگاه كنكوري درس مي‌خواندم و هدفم هم رتبه تك‌رقمي بود. همه كادر مدرسه و دبيران اين انتظار را از من داشتند و بقيه شاگردها هم همين را مي‌گفتند. به نظرم با توجه به شرايط خانواده‌ام و ارزشي كه خودم براي علم قائلم، مطمئن بودم كه درس خواندن بهترين راه پيشرفت من بوده است.
با اين اوصاف اين رتبه را بيشتر اثر تلاش مي‌دانيد يا اثر استعداد و با ضريب هوشي بالا؟
من هم به كيفيت و هم كميت درس‌خواندن توجه داشتم. سعي مي‌كردم مطالب را عميق و با نگاه‌هاي متفاوت بخوانم. به نظرم برتري نه به هوش است و نه استعداد و هر كه بيشتر تلاش كند موفق‌تر مي‌شد. نمي‌توانم بگويم هوش و استعداد بي‌تاثير است ولي تلاش هدفمند و با برنامه‌ريزي حتما تاثيرگذار است.
ولي اگر بحث فقط تلاش باشد احتمالا كساني بيشتر از شما تلاش كرده‌باشند؛ اين‌طور نيست؟ اينكه فردي از اسفراين رتبه يك شود، احتمالا فقط تلاش نباشد.
واقعيت اين است كه من از همان ابتداي تحصيلم موانعي پيش راهم بود ولي چيزي كه باعث موفقيتم شد، الگوهايي است كه با وجود موانع فراوان موفق شدند و نام خود را در تاريخ ثبت كردند كه موارد هم زياد است و فقط كافي است زندگينامه‌ها را بخوانيم. مثلا استيو جابز، بيل‌گيتس و مواردي از اين دست. مورد ديگر هم وقتي كه ما به موفقيت‌مان باور و ايمان داشته باشيم هيچ مانعي نمي‌تواند سر راه ما قرار گيرد.
در اين سالي كه درگير كنكور بوديد، موضوعي هم بود كه شما را نگران كند؟ چيزي كه فكر كنيد ممكن است مانع از به نتيجه‌رسيدن تلاش شما شود؟
فضاي مجازي و حاشيه‌هايش براي من كمي مشكل ساخت. مثلا استفاده زياد از آن و كليپ‌هاي مختلف كه مي‌توانست لذت‌بخش باشد و زمان آدم را مي‌خورد اما من طوري برنامه‌ريزي كردم كه در روز حداكثر يك ساعت باشد. البته تجربه‌اش را هم داشتم كه كل روز را به فضاي مجازي اختصاص دهم اما بعد تغييرش دادم.
بحثم البته بيشتر نگراني‌هاي بيروني و موارد خارج از اراده شما است؛ مثلا ترس از تقلب احتمالي در كنكور؟ از اين جهت به اين مورد اشاره كردم كه در صحبت يكي ديگر از رتبه‌هاي تك‌رقمي به آن اشاره شده بود.
خب طبيعتا اينكه معدل نهايي و درس‌هاي نهايي تاثيرگذار شده بود نگرانم مي‌كرد چون اولين سالي بود كه نهايي‌ها تاثيرگذار بود (تاثير قطعي معدل را مي‌گويم) و من نمي‌دانستم تاثيرشان چگونه خواهد بود و اينكه بله نگراني درباره تقلب هم داشتم. خودم توي امتحانات نهايي هم ديدم كه تقلب مي‌شود اما به نظرم خود كنكور امن‌تر از امتحانات نهايي است و امسال حداقل سوال‌هاي كنكور لو نرفت.
كمي به مسائل اجتماعي بپردازيم؛ اين سالي كه دغدغه شما و احتمالا بسياري از هم‌نسلان شما كنكور بود، جامعه ايران روزهاي پرالتهابي را پشت سر گذاشت، از نگاه شما ماجرا چه بود و چقدر اين روند را دنبال مي‌كرديد؟
البته من اغلب اوقات خانه بودم و از اين فضا هم دور بودم. فكر كنم آبان يا مهر بود كه اين موارد پيش آمد اما من خيلي دنبال نمي‌كردم و در حد فضاي مجازي مي‌ديدم و چيزهايي مي‌شنيدم. مي‌دانم كه بحث‌هايي درباره حجاب و مسائل اجتماعي شده بود كه نمي‌خواهم خيلي وارد اين بحث بشوم.
فكر مي‌كنيد ۱۰ سال ديگر كجا باشيد؟ شفاف‌تر اينكه در اين لحظه ترجيح مي‌دهيد كه سال ۱۴۱۲ چه شرايطي داشته باشيد؟
اگر خدا بخواهد مي‌خواهم تا آن زمان دكتراي حقوق و ادبيات را با هم بگيرم و شخصيت برجسته ادبي و حقوقي بشوم تا آن موقع.
اين‌روزها در ايران زياد درباره مهاجرت صحبت مي‌شود. شما برنامه مهاجرت هم داريد؟
بايد ببينم چه شرايطي پيش مي‌آيد و در آينده شرايط كشور چطور پيش خواهد رفت. بستگي دارد چه اتفاقاتي رخ دهد و هر وقت شرايط پيش آمد درباره‌اش فكر مي‌كنم. بايد ببينم آيا تحصيلات من در كشورهاي خارجي بهتر پيش مي‌رود يا نه و همه‌چيز بستگي به شرايط كشور دارد.
با معيارهاي رسمي كشور هم كه نگاه كنيم، شما الان فردي نخبه محسوب مي‌شويد؛ از نگاه شما مهم‌ترين مساله و مشكل امروز ايران چيست؟
بزرگ‌ترين مشكل كشور ما اين است كه برخی از افراد به عنوان مسوول انتخاب می‌شوند كه ممکن است شايستگي آن مسووليت را نداشته باشند كه اين هم مربوط به مردم مي‌شود و هم كشور؛ بالاخره هم مردم انتخاب مي‌كنند . من فكر مي‌كنم اين موضوع ريشه مشكلات و مسائل است.
گفتيد مي‌خواهيد حقوق و ادبيات دانشگاه تهران بخوانيد؛ چه تصوري از دانشگاه داريد؟
بله. ما در مدرسه دانش‌آموز بوديم و به اصطلاح دانش را به ما مي‌آموختند اما در دانشگاه قرار است و اميدوارم برعكس باشد و خودمان دنبال علم باشيم. بايد با يك عطش و تشنگي دنبال دانش برويم. يك چيز ديگر اينكه ما وقتي از مدرسه وارد دانشگاه مي‌شويم بايد نگرش‌مان علمي‌تر شود و درگير كنكور و آزمون نباشيم و درگير علم واقعي شويم. بايد دنبال ماهيت علم باشيم.
اگر موافق هستيد، مهم‌ترين كتاب‌هايي را كه در يك سال گذشته خوانديد يا فيلم‌هايي كه ديديد و بر زندگي خودت موثر بود، به خوانندگان معرفي كنيد.
يكي از كتاب‌هاي تاثيرگذار كتاب «۱۹۸۴» جورج اورول است. كتاب ديگر هم «صور خيال» اثر استاد شفيعي كدكني، يك فيلم علمي را هم زياد دوست داشتم به اسم ميان‌ستاره‌اي (inter stellar) كه خيلي روي من تاثير گذاشت.