تهران به خريداران مختلف از جمله چين نفت مي‌فروشد
ترفند تخفيف براي بالا بردن فروش نفت
بر اساس گزارش شركت‌هاي رصدكننده محموله‌هاي نفتي در سراسر دنيا، توليد و صادرات نفت ايران در ماه آگوست با وجود ادامه تحريم‌هاي امريكا افزايش يافته است، زيرا تهران به خريداران مختلف از جمله چين نفت مي‌فروشد.
بر اساس گزارشي كه رويترز منتشر كرده، طبق برآورد يكي از موسساتي كه محموله‌هاي نفتي را رصد و عملكرد آنها را ارزيابي مي‌كند، صادرات نفت خام و ميعانات گازي ايران از ابتدا تا بيست و هفتم ماه آگوست ۱.۹۲ ميليون بشكه در روز بوده است. بر اساس ارقام اين شركت، صادرات نفت در ماه آگوست بالاترين نرخ ماهانه در امسال ميلادي بوده است.
يكي ديگر از شركت‌هاي رديابي نفتكش‌ها گفت: صادرات نفت خام ايران در ماه آگوست بيش از ۱.۵ ميليون بشكه در روز بوده است. شركت كپلر، انتظار دارد ميانگين صادرات نفت خام ايران در ماه آگوست به حدود ۱.۲ ميليون بشكه در روز برسد كه از بالاترين ميزان ۱.۵۴ ميليون بشكه در روز از سال ۲۰۱۸ كه در ماه مه به ثبت رسيده بود، كمتر است، اين شركت اغلب ارقام خود را اصلاح مي‌كند.
برخي تحليلگران عقيده دارند افزايش فروش نفت ايران به‌رغم تحريم‌هاي امريكا به اين دليل است كه امريكا با هدف عرضه كافي نفت به بازار فشار چنداني به ايران وارد نمي‌كند.
اين ميزان رشد صادرات نفتي ايران در حالي اتفاق مي‌افتد كه اوپك پلاس، شامل اوپك، روسيه و سايرين، توليد خود را براي حمايت از بازار نفت كاهش مي‌دهد، جايي كه انتظارات مبني بر اينكه ضعف اقتصادي باعث كاهش تقاضا مي‌شود بر قيمت‌ها تاثير گذاشته است.
آمار رسمي براي صادرات نفت ايران وجود ندارد و شركت‌هاي رديابي نفتكش‌ها از داده‌هاي ماهواره‌ها و بارگيري بندرها براي نظارت بر جريان‌ها جابه‌جايي نفت استفاده مي‌كنند. اما از ميان اظهارنظرها و برخي برآوردها مي‌توان به نتايج جالب توجهي رسيد.
به تازگي رييس سازمان برنامه و بودجه گفته است كه «دولت در پنج ماهه ابتدايي سال جاري توانسته ۵۰ درصد از درآمد نفتي قانون بودجه را با بشكه‌اي 65 دلار محقق كند.» اين آمار به چه معناست و ميزان تخفيف‌هايي كه ايران براي خريداران نفت در نظر گرفته چقدر است؟
در صورت صحت داده‌هاي اعلام شده از سوي داود منظور، رييس سازمان برنامه و بودجه، دولت در پنج ماهه ابتدايي سال ۱۴۰۲، احتمالا حدود 700 هزار بشكه نفت در روز فروخته است؛ اما «ترفند تخفيف» فروش نفت موجب شده تا ميزان فروش نفت بالا برود. در واقع، دولت سيزدهم قيمت فروش نفت را فداي حجم صادرات آن كرده است؛ به‌طوري كه در خوشبينانه‌ترين حالت نفت ايران در بازارهاي جهاني با ۳۰ درصد تخفيف به فروش مي‌رسد. «اكوايران» كه اين «سناريو» را بررسي كرده، مي‌نويسد: طبق پيش‌بيني‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس 12 ميليارد دلار از درآمد فروش نفت در سال ۱۴۰۲ با نرخ ارز 28 هزار و 500 تومان صرف خريد كالاهاي اساسي مي‌شود و باقيمانده آن از كل رقم ۴۰۹ همتي بودجه كه براي فروش نفت در نظر گرفته شده معادل يك ميليارد و 700 ميليون دلار است كه با نرخ ارز 38 هزار تومان براي مصارف ديگر هزينه خواهد شد.
طبق قانون بايد 42 درصد از درآمدهاي نفتي ايران در سال 1402، به صندوق توسعه ملي واريز شده و 14.5 درصد نيز متعلق به شركت ملي نفت است. بنابراين عايدي دولت از مجموع فروش امسال نفت، تنها معادل 43.5 درصد از درآمدهاي نفتي است كه در بودجه برآورد شده است.
طبق ارقام بودجه، برآورد درآمد امسال دولت از صادرات نفت، حدودا 409 هزار ميليارد بوده كه برابر با 13 ميليارد و 700 ميليون دلار است. (مجموع 12 ميليارد دلار با احتساب دلار 28 هزار و 500 توماني و 1.7 ميليارد دلار با احتساب دلار 38 هزار توماني)
از آنجا كه رقم درج شده در بودجه، 43.5 درصداز كل درآمدهاي نفتي ايران بوده كه سهم دولت است، محاسبات نشان مي‌دهد احتمالا ارزش كل صادرات نفتي ايران طبق پيش‌بيني‌ها براي دوازده ماه سال 1402، برابر با 31 ميليارد و 500 ميليون دلار باشد.
در نتيجه طبق برآوردهاي بودجه، بايد در ۵ ماه ابتدايي امسال (يعني پنج دوازدهم كل سال) درآمد نفتي ايران در حدود ۱۳ ميليارد و ۱۰۰ ميليون دلار محقق مي‌شده كه طبق گفته داود منظور، تنها ۶.۵ ميليارد دلار آن عملي شده است؛ يعني همان 50 درصد اعلام شده از سوي رييس سازمان برنامه و بودجه.
حال اگر نرخ دلار صادراتي نفت را بشكه‌اي ۶۰ دلار در نظر بگيريم، در خوشبينانه‌ترين حالت، به صورت ميانگين ۷۰۰ هزار بشكه نفت ايران در روز به فروش رسيده است و اگر قيمت فروش نفت را بشكه‌اي ۶۵ دلار در نظر بگيريم، ايران در 5 ماه نخست امسال، به صورت ميانگين حدود ۶۵۰ هزار بشكه نفت در روز فروخته است.
يعني اگر تمام ارقام اعلام شده از سوي رييس سازمان برنامه و بودجه صحت داشته باشد، بايد ميزان بشكه صادراتي ايران حدودا 650 هزار بشكه مي‌بود.
اين در حالي است كه طبق گفته‌هاي رسانه‌هاي بلومبرگ و موسسه كپلر، ايران در ماه‌هاي اخير ركورد فروش نفت در سال‌هاي اخير را زده است. اين رسانه‌ها ادعا مي‌كنند ايران روزانه بيش از ۲ ميليون بشكه صادرات نفت داشته است. حتي در جاي ديگر داود منظور در بيان فروش نفت در تاريخ 23 مرداد ماه امسال با حضور در صحن علني مجلس خبر داد بر اساس اعلام وزارت نفت، اكنون ميزان صادرات نفت از ۱.۴ ميليون بشكه عبور كرده است.
اگر طبق ادعاي اين رسانه‌ها و گفته‌هاي داود منظور، قيمت فروش نفت با نرخ ۶۰ دلار را در نظر بگيريم ايران بايد تنها در ۵ ماه اخير ۱۸ ميليارد و ۶۰۰ ميليون دلار درآمد نفتي مي‌داشته. حال سوال اينجاست اين عدم تقارن اطلاعات به چه دليل ممكن است ايجاد شده باشد؟
دو سناريو براي اين اتفاق مي‌توان در نظر گرفت: اولين سناريو عدم تحقق پول نفت فروش رفته در اين بازه زماني است. به عبارت ديگر درآمد نفتي كه فروخته شده هنوز به ايران داده نشده است. احتمال اين سناريو به دليل اظهارات مقامات رسمي كمتر قابل اتكاست، زيرا داود منظور از مجلس شوراي اسلامي به دليل بيش‌برآوردي درآمدها در بودجه گله كرده است. در حالي كه اگر نفت با نرخ دلار گفته شده ايشان فروش رفته باشد در نهايت اين درآمد محقق مي‌شود و دليلي بر اظهار بيش‌برآوردي نرخ دلار در بودجه نيست.
دومين سناريو اين است كه ايران نفت خود را بسيار پايين‌تر از ۶۰ دلار فروخته است و اين موضوع سبب شده دولت در ۵ ماهه ابتدايي سال جاري نتوانسته ۵۰ درصد درآمدهاي نفتي را محقق كند. چنانچه طبق گزارش‌هاي بلومبرگ و رويترز ايران حداقل ۱۰ تا ۱۲ دلار روي هر بشكه نفت اقدام به تخفيف دادن در بازارهاي اصلي خود كرده است، دليل اين اقدام نيز قيمت نفتي است كه روسيه به دليل از دست دادن بازارهاي غربي به چين و بازارهاي شرق آسيا پيشنهاد مي‌دهد. در همين رابطه گفته شده روسيه نفت خود را در بازارهاي قديمي ايران با نرخ ۶۰ دلار عرضه كرده و ايران براي از دست ندادن بازارهاي خود تخفيف‌هاي قيمتي حداقل ۱۰ تا ۱۲ دلاري در اين بازارها داده است. لذا مي‌توان گفت اظهارات داود منظوردرباره فروش نفت در نرخ ۶۰ تا ۶۵ دلار دقيق نبوده و احتمالا ايران هر بشكه نفت خود را با بيش از ۱۲ دلار تخفيف در بازارهاي شرقي عرضه مي‌كند.
براي سناريوي دوم سه حالت مي‌توان در نظر گرفت: اگر نفت فروش رفته در ۵ ماه ابتدايي سال جاري ميانگين ۲ ميليون بشكه در روز باشد طبق محاسبات ايران نفت خود را با قيمت ۲۱ دلار و اگر ميانگين فروش نفت (طبق گفته‌هاي منظور) ۱.۴ ميليون بشكه در روز بوده باشد؛ قيمت نفت فروخته شده ۳۰ دلار بوده است. در صورتي كه حالت سوم را فروش ميانگين يك ميليون بشكه در روز در نظر بگيريم در خوشبينانه‌ترين حالت دولت سيزدهم نفت خود را ميانگين با نرخ ۴۲ دلار به فروش رسانده است. به عبارت ديگر در خوشبينانه‌ترين حالت ۲۰ دلار معادل ۳۰ درصد تخفيف روي هر بشكه نفت به مشتريان نفت ايران داده شده است.