3 نكته درباره برنامه عجيب دولت براي كاهش مصرف برنج

مشاور معاون امور زراعت وزير جهاد كشاورزي از برنامه‌ريزي براي «كاهش» سرانه مصرف برنج تا 8 سال آينده خبر داده است. سهراب سهرابي عنوان كرده كه اين برنامه‌ريزي در راستاي «تدوين سند امنيت غذايي كشور» انجام شده و در آن قرار است سرانه مصرف برنج كشور از 35 كيلوگرم به 29 كيلوگرم برسد. او همچنين عنوان كرده كه در اين خصوص «ماكاروني» مي تواند جايگزين خوبي براي «برنج» باشد. سهرابي بيان كرده كه بايد به سمت «خودكفايي» در تامين گندم هم برويم و به توليد شش تن گندم آبي و دو تن گندم ديم در افق ۱۴۱۰ در هر هكتار برسيم. اين مقام وزارت جهادكشاورزي توضيحي درباره دليل چنين اقدامي ارايه نكرده و فقط مي‌توان حدسياتي در اين باره زد. ضمن اينكه اين اتفاق در بازه‌اي 5 تا 8 ساله، تبعات مختلفي نيز بر سبد غذايي و ساختار تجارت خارجي ايران خواهد گذاشت. 
نكته اول اينكه، همين الان هم به واسطه گراني شديد برنج، بخش بزرگي از خانوارها به سمت كالاي «جايگزين» كه همان ماكاروني يا سيب‌زميني باشد كشيده شده‌اند. «اعتماد» در گزارشي كه 21 آبان ماه سال گذشته منتشر كرد، با عدد و رقم اين فضاي هجوم خانوارها به سمت «كالاي پست» به جاي كالاي اصلي را در خوراكي‌ها به تصوير كشيد. در آن گزارش قيد شده بود كه قيمت يك كيلو برنج ايراني در ارديبهشت 1401 حدود ۸۲ هزار تومان بوده كه در مهرماه همان سال به ۱۱۵ هزار تومان رسيد. اين به معناي افزايش ۴۰ درصدي قيمت يك كيلو برنج ايراني و همزمان به معناي از «دسترس خارج شدن برنج ايراني براي بسياري از مصرف‌كنندگان» هم هست. افزايش قيمت برنج داخلي منجر به رشد قيمت برنج خارجي شد؛ به نحوي كه قيمت يك كيلو برنج خارجي از ۳۳ هزار تومان در ارديبهشت ماه 1401 به ۴۰ هزار تومان در مهرماه رسيد. 
آمارهايي كه سال گذشته منتشر شده بود نشان مي‌داد يك بسته نيم‌كيلويي ماكاروني در آبان‌ماه 1400 بالغ بر ۷۴۰۰ تومان بوده كه در ارديبهشت ماه - همزمان با جراحي اقتصادي دولت آقاي رييسي - به ۱۱ هزار تومان افزايش پيدا كرد. اما سيل تقاضا به سمت اين كالا به دليل نبود قدرت خريد برنج، موجب شد تا قيمت اين يك بسته نيم‌كيلويي ماكاروني در مهر ماه 1401 به ۱۷.۵ هزار تومان برسد. يعني ۱۰ هزار تومان افزايش قيمت در يكسال. سيب‌زميني به عنوان ديگر منبع كربوهيدراتي در بازار خوراكي‌ها به همين سرنوشت دچار شد و از ۷۴۰۰ تومان در آبان ۱۴۰۰ به ۲۰ هزار تومان در آبان ۱۴۰۱ افزايش قيمت پيدا كرد. رشدي نزديك به ۱۵۰ درصد كه حاصل هجوم تقاضا به كالاي پست بود.  از آن زمان تاكنون آمار تازه‌اي از قيمت كالاهاي اساسي منتشر نشده تا بتوان به تصوير روشن‌تري در اين باره دست پيدا كرد. اما رسول مژده شفق، مشاور انجمن صنفي كارخانجات ماكاروني شانزدهم آذرماه 1401 گفته بود كه «افزايش قيمت‌ ساير اقلام خوراكي مانند گوشت، مرغ و برنج باعث مي‌شود كه مردم سبد غذايي خود را تغيير بدهند و ماكاروني را جايگزين كنند؛ به نظر مي‌رسد از اواخر مهر و اواسط آبان ميزان مصرف افزايش پيدا ‌كرده باشد.»
نكته دوم اينكه به نظر مي‌رسد اين برنامه‌ريزي وزارت جهادكشاورزي براي تغيير كاربري اراضي شمال كشور از شاليزار به گندمزار است تا عملكرد گندم آبي كشور افزايش پيدا كرده يا آنطور كه خود مقام مسوول در وزارتخانه گفته به 6 تن در هر هكتار برسد. فارغ از آنكه اين اتفاق پيامدهاي جمعيتي و اقتصادي بزرگي براي شمال ايران به عنوان مركز توليد برنج خواهد داشت؛ ممكن است در اجرا به مشكل خورده و موجب هجوم دلالان به شمال ايران و خريد و فروش اراضي شاليكاري به قيمت‌هاي مختلف و بروز شوك‌هاي قيمتي شود كه بخش زيادي از آن در ساخت و ساز و تغيير كاربري اراضي خود را نشان خواهد داد.
اما نكته آخر اينكه، آيا چنين برنامه‌اي، دست واردكنندگان برنج را براي پر كردن بازار پرتقاضا با برنج خارجي باز نمي‌گذارد؟ در شرايطي كه همين الان هم بخش بزرگي از درآمدهاي ارزي صرف واردات كالاي اساسي و نهاده‌هاي دام و طيور مي‌شود؛ آيا اين اتفاق، چراغ سبز ديگري براي واردكنندگان نزديك به بخش‌هاي دولتي نيست كه با احياي دوباره وزارت بازرگاني، مترصد واردات برنج هستند؟