عزت‌الله ضرغامی از ساماندهي سرويسهاي بهداشتي برای توریست‌ها خبر داد
وضعيت غيربهداشتي سرويسهاي بهداشتي
گروه اجتماعي
وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي كه همين دو ماه پيش گفته بود «قبل از اينكه براي مردم اجمالا كنسرت، حجاب و محدوديت‌هاي اينجوري مطرح شود، فعلا سرويس بهداشتي اولويت اول مردم است» بار ديگر و همين هفته پيش در يك توييت از عزم جدي خود براي بهبود و ساماندهي شرايط سرويسهاي بهداشتي در ايران گفت و تاكيد كرد كه شخصا در «جلسه ستاد ساماندهي سرويسهاي بهداشتي» حضور پيدا كرده است. اگرچه اين اظهارات «عزت‌الله ضرغامي» كمي حاشيه‌برانگيز است اما كمتر كارشناسي پيدا مي‌شود كه با محتواي اين سخنان يعني شرايط بحراني سرويسهاي بهداشتي عمومي در ايران مخالفت داشته باشد و شهروندان و گردشگران هم بارها نگراني و نارضايتي خود از اين وضعيت را اعلام كردند. ماجرا البته مختص به ايران نيست و اين نياز و حق شهروندي حالا يك روز جهاني هم دارد؛ معضل دسترسي نداشتن شهروندان به سرويس بهداشتي در دنيا، تا جايي پيش رفته كه سازمان ملل متحد هم وارد ماجرا شد و حدود ۲۲ سال پيش «سازمان جهاني توالت» را تشكيل داد. اين سازمان در نخستين اقدام خود، ۱۹نوامبر مصادف با ۲۹ آبان را به نام روز جهاني «توالت» نامگذاري كرد تا توجه دولت‌ها به اين موضوع را بيشتر كند. در ايران اگرچه در برهه‌هايي و به دليل برخي قراردادها درباره هزينه نگهداري سرويسهاي بهداشتي مكان‌هاي خاص اين موضوع خبرساز شد اما از سال‌ها پيش مسوولان به دنبال راهي براي چاره‌جويي در اين زمينه بوده‌اند و شوراي شهر تهران در ارديبهشت ۸۳ و در قالب مصوبه‌اي راهكارهايي را براي حل معضل سرويس بهداشتي در پايتخت ايران ارايه كرد. شوراي تهران در آن سال شهرداري را به اقداماتي مانند بازسازي و ساخت سرويسهاي بهداشتي، بهره‌گيري از سرويسهاي بهداشتي پاركينگ‌ها، پاساژها و مجتمع‌هاي تجاري با هماهنگي مالك براي استفاده عموم ملزم كرد و بررسي بودجه‌هاي حوزه شهري كلان‌شهرهاي كشور هم نشان مي‌دهد كه تقريبا هر سال هزينه‌اي براي احداث سرويسهاي تازه لحاظ مي‌شود اما همچنان سرانه سرويسهاي بهداشتي كلان‌شهرها و جاده‌هاي ايران كمتر از استاندارد است. پيش از ضرغامي و در دوران رياست احمدي‌نژاد بر دولت هم اين موضوع سرويسهاي بهداشتي خبرساز شده بود و مديران وقت سازمان ميراث فرهنگي وعده احداث دست‌كم يك هزار سرويس بهداشتي داده بودند. گزارش پيش‌رو نگاهي به اين بحث و پيشينه آن در دو دهه گذشته است.
عزم ضرغامي درباره سرويسهاي بهداشتي
«جلسه ستاد ساماندهي سرويسهاي بهداشتي در حضور خودم برگزار شد. كارهاي خوبي انجام شده و در حال انجام است. مساجد و امامزاده‌هاي بين‌راهي، فرصت‌هاي خوبي هستند. مساجد اهل سنت در طول روز باز و سرويس‌هاي‌شان، تميز است. بسياري از مساجد شيعه، فقط موقع نماز باز است؛ اين خوب نيست!» اين نوشته تازه «عزت‌الله» ضرغامي وزير ميراث فرهنگي در صفحه شخصي خود در شبكه اجتماعي ايكس (توييتر پيشين) است. او البته پيش‌تر و حدود دو ماه پيش هم به اين موضوع پرداخته بود. ضرغامي اواسط تير در اين باره به ايلنا گفته بود كه اولويت اول مردم در شرايط كنوني حجاب يا كنسرت نيست بلكه سرويس بهداشتي است: «من فكر مي‌كنم قبل از اينكه براي مردم اجمالا كنسرت، حجاب و محدوديت‌هاي اينجوري مطرح شود، فعلا سرويس بهداشتي اولويت اول مردم است. يعني مردم مي‌گويند آقا شما كه نمي‌توانيد سرويس بهداشتي را درست كنيد، بقيه حرف‌هاي‌تان هم مثل اين است.» ضرغامي اين توضيح را در پاسخ به اين پرسش كه باتوجه به شروع فصل تابستان و تراكم سفرهاي تابستاني اين مساله مطرح مي‌شود كه شايد مراكز گردشگري به دلايلي همچون حجاب با مسائلي مانند پلمب و بسته شدن روبه‌رو شوند، راهكار وزارت گردشگري در اين خصوص چيست، مطرح كرده بود و در ادامه گفته بود: «اگر واقعيت را بخواهيد در شرايط فعلي يكي از مهم‌ترين مشكلاتي كه در حوزه گردشگري وجود دارد را مناسب نبودن سرويسهاي بهداشتي بين‌راهي مي‌دانم و اين از همه‌چيز مهم‌تر است. چون در دولت اين گزارش را داده‌ام، عرض مي‌كنم هنگامي كه مردم سوار ماشين مي‌شوند و در جاده راه مي‌افتند و مي‌بينند سرويسهاي بهداشتي مناسب براي آنها نيست هرچه ما به اينها بگوييم؛ سد افتتاح كرديم، پروژه‌هاي بزرگ افتتاح كرديم، كارخانه‌هاي بزرگ افتتاح شده است، مردم مي‌گويند بسيار خب اجمالا همين سرويسهاي بهداشتي را در مسير درست كنيد. من در صفحات شخصي خودم هم به سرويسهاي بهداشتي مناسبي كه وجود دارد رفتم، بازديد كردم و هم از جاهايي كه وضعيت‌شان افتضاح بوده است، تصوير گذاشته‌ام. اينها هيچ‌كدام مستقيما به وزارت ميراث هم مربوط نمي‌شود و من مي‌توانم شانه خالي كنم و بگويم دستگاه‌هاي ديگر بايد بيايند و انجام وظيفه كنند اما احساس مي‌كنم براي آينده گردشگري نمي‌توان به اينها بي‌توجه بود.» او از اين توضيحات به اين جمع‌بندي رسيد كه «در جلسات مشترك استاندارها با هيات دولت به‌طور جدي روي اين مساله تاكيد كردم. آقاي مخبر هم با نظر كاملا مثبت دستورات لازم را به سازمان برنامه دادند، خوشبختانه آقاي منظور هم هماهنگي بسيار خوبي داشت. ما بايد بسيج شويم و سرويسهاي بهداشتي فعلي را يك‌مقدار آماده‌سازي كنيم، زيرا آماده نيستند.»
وعده مشايي و بقايي
براي ساخت سرويسهاي بهداشتي محقق شد؟
ماجراي توجه به معضل سرويس بهداشتي به خصوص در جاده‌ها اما پيشينه طولاني دارد و در دولت محمود احمدي‌نژاد به يكي از برنامه‌ها در حوزه گردشگري تبديل شده بود. در آن زمان كه اسفنديار رحيم‌مشايي و حميد بقايي، هركدام مدتي رياست سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري را برعهده داشتند، پرونده ساخت يكهزار سرويس بهداشتي در هر ۲۵ كيلومتر از راه‌هاي كشور را باز كردند و بابت آن از دولت وقت، مصوبه‌اي به اعتبار ۶۰ ميليارد تومان گرفتند و اما آن‌طور كه خبرگزاري‌ها در پايان همان دوره نوشتند «دست آخر در پايان كار دولت، حدود ۱۰۰ سرويس بهداشتي تحويل دادند.» چندسال پس از اين برنامه و اختصاص بودجه، روزنامه اعتماد در گزارشي به بررسي ميزان اجرايي‌شدن آن پرداخت و در گزارشي نوشت كه «روياي اسفنديار رحيم مشايي براي ساخت ۱۰۰۰ سرويس بهداشتي كه به گفته خودش «فوق‌العاده پاكيزه خواهند بود كه حتي اگر عسل روي زمين آنها ريخته شود، از خوردن آن منصرف نشويم»، اكنون به قول مسوولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري حكم جنازه بازمانده از دولت نهم و دهم را دارد كه البته در جمع و جور كردن آن مانده است، چرا كه پس از گذشت ۵ سال از پايان دولت احمدي‌نژاد، اين سازمان با وجود آنكه بارها اعلام كرده پروژه سرويسهاي بهداشتي بودجه و اعتبار قابل توجهي را در دوران خود گرفته، هنوز گزارش شفافي درباره آن نداده است و تنها چند آمار ناهمخوان ارايه كرده و در معيوب بودن آن نيز معترف شده است كه برخي از اين سرويس‌ها را بعد از گذشت اين همه سال بايد تخريب كند، چون در ناكجاآباد ساخته شده‌اند و بعضي از آنها مشكل تصرف عدواني پيدا كرده‌اند و شمار دزدي وسايل از برخي ديگر هم به حدي است كه ديگر از دور مصرف خارج شده‌اند.» پس از اين دوره اما بار ديگر و در سال‌هاي مختلف مساله سرويسهاي بهداشتي برجسته شد و در سال‌هاي مختلف مديران ميراث فرهنگي و شوراهاي كلان‌شهرهاي كشور بار ديگر به اين موضوع پرداختند و چندين بار هم بودجه‌هاي كلان تعريف كردند. يكي از اين موارد شوراي شهر تهران است كه در ادامه و به عنوان مثالي از وضعيت كلان‌شهرهاي ايران به آمار سرويسهاي بهداشتي اين شهر و فاصله وضعيت پايتخت ايران با ميانگين جهاني و استاندارد تعريف‌شده پرداخته مي‌شود.
بودجه چهارصد ميليارد توماني سرويسهاي بهداشتي پايتخت
براي بررسي شرايط سرويسهاي بهداشتي پايتخت ايران و بودجه‌اي كه صرف آن مي‌شود، بررسي بودجه مصوب همين امسال شايد راهگشا باشد؛ بر اساس متن بودجه تصويب شده سال ۱۴۰۲ تهران از سوي شوراي اين شهر، در اين سال عدد لحاظ شده براي شماره ۳۰۹۰۰ كه معمولا به همين بحث سرويس بهداشتي اختصاص دارد، حدود ۴۰۰ ميليارد تومان است؛ عنوان دقيق اين رديف از بودجه پايتخت ايران «توسعه و نگهداري زيرساخت و تاسيسات شهري» است و بودجه لحاظ شده براي آن هم به‌طور دقيق ۳۸۹ ميليارد تومان است. اين رديف البته جزييات و زيرمجموعه‌هايي هم دارد كه به‌طور دقيق‌تر عبارت «سرويس بهداشتي» در آنها تعريف و لحاظ شده است. «احداث، تجهيز و بهسازي سرويس بهداشتي و آبخوري» يكي از زيرعنوان‌هاست كه بودجه آن هم ۴۰ميليارد و ۷۰۰ ميليون تومان است. جهت بررسي دقيق‌تر اين بودجه، نگاهي به اعداد لحاظ شده در سال‌هاي گذشته مفيد است؛ به عنوان مثال پنج سال پيش و در سال ۹۷ هم چنين رديف بودجه‌اي وجود داشت. در اين سال شورا تصويب كرده بود كه شهرداري براي «احداث سرويسهاي بهداشتي عمومي»، ۷ميليارد و 214ميليون تومان و براي «تعمير و تجهيز آبخور‌‌ها و سرويسهاي بهداشتي عمومي در معابر» هم ۷ميليارد و 44ميليون تومان هزينه كند. در همين سال يك قرارداد در سامانه تازه ايجاد شده «شفافيت» شهر تهران خبرساز شده بود و آن هم هزينه نگهداري از سرويس بهداشتي حرم امام خميني بود. در آن سال خبر قرارداد يكونيم ميليارد توماني شهرداري با شركتي خصوصي براي نظافت سرويس بهداشتي اين آرامگاه كار را به جايي رساند كه شورا و شهرداري هم مجبور به واكنش شدند و درباره آن توضيحاتي ارايه كردند. در بررسي بودجه آن سال شهرداري تهران بندي با عنوان «راهبري و نگهداري صحن مطهر امام خميني (ره)» ديده مي‌شود كه بودجه لحاظ شده براي آن 4 ونيم ميليارد بود و به نظر مي‌آيد قراردادهايي مثل يكونيم ميليارد تومان براي نگهداري سرويسهاي بهداشتي حرم امام كه همان سال خبرساز شده بود، به همين بند مربوط است. اين بودجه‌ها اما تاكنون نتوانسته سرانه سرويس بهداشتي پايتخت ايران را به شرايط استاندارد برساند؛ تعداد سرويسهاي بهداشتي در پايتخت ايران و تا سال ۹۰، حدود ۲۰۰ چشمه بوده اما همان سال ۹۷، برزين ضرعامي، رييس وقت رييس سازمان زيباسازي به نگارنده اين گزارش گفته بود كه تعداد سرويسهاي بهداشتي عمومي تهران به بيش از ۱۰هزار چشمه رسيده است. اگرچه در يك دهه گذشته هر سال بودجه‌هاي ميلياردي اختصاصي براي ساخت و تجهيز سرويسهاي بهداشتي در اين شهر لحاظ شده، اما همچنان فاصله با شرايط استاندارد زياد است؛ براساس استانداردهاي تعريف شده سازمان جهاني «توالت»، بايد به ازاي هر 1100 مرد، يك چشمه توالت مهيا باشد كه البته اين نسبت براي زنان متفاوت و يك چشمه براي هر 550 زن است. با در نظر گرفتن جمعيت بيش از ۸ميليوني تهران كه روزانه و به صورت شناور تا دوبرابر هم افزايش پيدا مي‌كند، همچنان وضع پايتخت ايران با شرايط استاندارد از لحاظ تعداد سرويس بهداشتي فاصله دارد؛ فاصله‌اي كه بودجه نزديك به ۴۰۰ ميليارد توماني امسال هم بعيد است بتواند آن را از بين ببرد.