تحولات زنجيره ارزش در صنعت و اقتصاد جهاني
غلامرضا عيني
امروزه شاهد تحولات عظيمي در زنجيره ارزش هستيم كه اين تحولات نه تنها شيوه‌ها و روش‌هاي تامين، نگهداري، توليد و توزيع كالا و خدمات به مشتريان را در زنجيره تغيير داده، بلكه به تاثيرات عميقي در كسب و كارها و اقتصاد جهاني منجر شده و توانسته است بر معيارهايي همچون بهبود فرآيندهاي تصميم‌گيري، كاهش زمان و هزينه‌ها، افزايش كيفيت محصولات و خدمات، افزايش رقابت‌پذيري، منعطف بودن زنجيره، مديريت بهتر ريسك و غيره تاثير بسزايي داشته باشد. اين تحولات به قدري در زنجيره ارزش تاثيرگذار بوده كه توانسته است به شكل‌دهي مجدد فعاليت‌ها، روندها و فرآيندهاي مرتبط با توليد و ارايه محصولات يا خدمات در سطح جهاني در زنجيره ارزش منجر شوند. محرك‌ها به عواملي اشاره دارند كه باعث ايجاد اين تحولات شده است. در اين راستا موارد ذيل را مي‌توان به عنوان مهم‌ترين تحولات اخير در زنجيره ارزش دانست: *تكنولوژي‌هاي نوين: يكي از مهم‌ترين تحولاتي كه در دهه‌هاي اخير در زمينه زنجيره ارزش اتفاق افتاده، ديجيتالي شدن زنجيره ارزش است كه به شدت تاثيرگذار بر صنايع و اقتصاد جهاني شده است. استفاده از فناوري‌هاي نوظهور همچون، اينترنت اشيا (IoT)، هوش مصنوعي (AI)، تحليل داده‌ها، بلاك‌چين در زنجيره ارزش كه باعث بهبود و توسعه در كل فرآيندهاي زنجيره، از تامين تا مصرف‌كننده نهايي شده كه اين خود باعث افزايش بهره‌وري در زنجيره ارزش شده است. *ساختار زنجيره ارزش: امروزه ساختار زنجيره ارزش نيز تغيير پيدا كرده است، در گذشته زنجيره ارزش به صورت خطي بود، اما اكنون به صورت شبكه‌اي، وابسته به هم و پيچيده‌تر از قبل وجود دارد. اين شبكه‌ها با مشاركت بيشتري از تامين‌كنندگان، توزيع‌كنندگان و شركاي تجاري ساخته شده است كه جريان اطلاعات، جريان مالي و جريان كالا در كل زنجيره به‌طور سريع و دقيق منتقل مي‌شود كه اصلا قابل مقايسه با زنجيره‌هاي ارزش خطي نخواهد بود. *الگوهاي عرضه و تقاضا: تغيير در الگوهاي عرضه كه ناشي از تغييرات در الگوهاي تقاضاست، تاثيرات قابل توجهي بر طراحي و فرآيندهاي زنجيره ارزش داشته است. با گسترش خريد آنلاين و افزايش توجه به تحويل سريع‌تر و تجربه مشتري بهتر، سازمان‌ها مجبور هستند الگوي عرضه خود را تغيير داده و به فراهم كردن خدمات و محصولاتي باكيفيت و با قابليت ارايه سريع متمركز شوند. اين تغييرات باعث ايجاد فرآيند زنجيره ارزش جديدي در عرضه و تقاضا به منظور پاسخگويي به نيازهاي مشتريان در زمان كوتاه‌تر و باكيفيت بهتر شده است.*پايداري و محيط زيست: بدون شك امروزه موضوع محيط زيست و پايداري آن، به يكي از مهم‌ترين اولويت‌ها در زنجيره ارزش تبديل شده است. كشورها تلاش مي‌كنند تا اثرات زيست‌محيطي خود را تا حد امكان كاهش دهند و از منابع موجود حداكثر بهره‌وري را داشته باشند. براي رسيدن به اين امر مهم كشورها به توسعه فناوري‌هاي نوين و پاك، به كارگيري انرژي‌هاي تجديدپذير و ارتقاي روش‌هاي توليد سبز توجه ويژه‌اي دارند. اين روند به عنوان يك مسير پايدار، در جهت حفظ محيط زيست و تامين منابع براي نسل‌هاي آينده بسيار حايز اهميت است. *جهاني شدن و ريسك‌هاي بين‌المللي: با افزايش روابط تجارت بين‌المللي، ريسك‌هاي مرتبط با تغييرات اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي در كشورهاي ديگر نيز افزايش يافته است. اين ريسك‌ها در كشورهاي مختلف مي‌تواند بروز تغييراتي مانند سياست‌هاي دولتي، تحريم‌هاي اقتصادي در سطح بين‌المللي و غيره شود كه جهت مديريت بهتر اين ريسك‌ها و پاسخگويي به آنها نيازمند استراتژي‌ها و فرآيندهاي كاراتري خواهد بود.
*نيازهاي مشتريان: امروزه نيازهاي مشتريان نيز تغيير كرده است، انتظارات مشتريان بر اين است كه محصولات، سرويس و خدمات منحصربه‌فرد و شخصي‌سازي شده‌اي را از شركت‌ها دريافت كنند. به عبارت ديگر، آنها به جاي يك روند استاندارد و عمومي، تجربه‌هايي را مي‌خواهند كه به شخصيت، نيازها و ترجيحات خود پاسخ دهند. اين تغيير در نيازهاي مشتريان منجر به تحولاتي در زنجيره ارزش شركت‌ها شده است. شركت‌ها براي جذب و نگهداشت مشتريان، بايد به ارايه تجربه‌هاي شخصي‌سازي شده، خدمات برتر و محصولات باكيفيت تمركز كنند. اين ممكن است منجر به تغيير در فرآيندها، فناوري‌ها و رويكردهاي بازاريابي شود تا به نياز مشتريان به صورت شخصي‌سازي شده و مناسب پاسخ داده شود. اين تغييرات در نيازهاي مشتريان تاثيرات قابل توجهي بر صنعت و اقتصاد جهاني دارد و شركت‌ها را وادار به تطبيق با اين تغييرات مي‌كند تا رقابت‌پذيري خود را حفظ كنند و افزايش دهند. *شفافيت‌سازي در زنجيره ارزش: با استفاده از تحولات ديجيتال، مشتريان مي‌توانند به‌طور سريع‌تر و دقيق‌تر به اطلاعات مربوط به محصولات، فرآيندها، شرايط قراردادها و ساير جنبه‌هاي مرتبط دست يابند. اين امر باعث افزايش اعتماد و تعامل بهتر بين طرفين و همچنين بهبود كيفيت و كارايي زنجيره ارزش مي‌شود. همچنين شفافيت بيشتر در زنجيره ارزش منجر به شناسايي و رفع مشكلات سريع‌تر، كاهش تخلفات و خطاها و بهبود عملكرد كلي سازمان مي‌شود. در نتيجه، تحول ديجيتال و افزايش شفافيت در زنجيره ارزش، به عنوان يك روند مهم در جهت بهبود عملكرد و رشد سازمان‌ها، بسيار حايز اهميت است.
پژوهشگر موسسه مطالعات
و پژوهش‌هاي بازرگاني