صنايع بزرگ در شهريور ماه چه شرايطي را پشت سر گذاشتند؟
افت توليد و فروش بنگاه‌هاي توليدي در بازه يكساله
گروه اقتصادي
نگاهي به داده‌هاي موجود از شاخص توليد، فروش و قيمت صنايع بورسي در شهريورماه امسال نشان مي‌دهد كه با عبور از تابستان و چالش بزرگ قطعي برق كه ميزان توليد بنگاه‌هاي توليدي را پايين آورده بود؛ شرايط نسبت به مرداد ماه بهتر شده و شاخص‌ها رشد كرده‌اند؛ اما نزول شاخص‌ها از بازه ماهانه به دوره يكساله تغيير جهت داده‌اند. در واقع اگرچه بنگاه‌هاي بزرگ توليدي كه بخش بزرگي از اقتصاد ايران را مي‌چرخانند، در شهريور ماه شاخص توليد و فروش خود را نسبت به مرداد ماه بهبود داده‌اند؛ اما همچنان فاصله زيادي با شاخص‌هاي توليد و فروش خود در سال گذشته دارند. در نگاه كلي شاخص توليد شركت‌هاي صنعتي بورسي نسبت به ماه مشابه سال قبل با كاهش ٣/٨ درصدي و نسبت به ماه قبل با افزايش ٥ درصدي مواجه شده است. شاخص توليد صنعت در شهريور ماه، 5 درصد نسبت به مرداد ماه رشد كرده، اما اين شاخص نسبت به شهريور سال گذشته نزديك به 15 درصد كاهش پيدا كرده است. ضمن اينكه شاخص فروش بخش صنعت هم بيش از 10 درصد نسبت به شهريور ماه سال گذشته كاهش دارد. از ١٥ رشته فعاليت صنعتي بورسي ٧ رشته فعاليت افزايش در شاخص توليد و ٨ رشته فعاليت كاهش در شاخص توليد را تجربه كرده‌اند. فعاليت‌هاي «سيمان»، «تجهيزات برقي » و «دارو» بيشترين سهم را در افزايش شاخص توليد و رشته فعاليت‌هاي «محصولات فلزي جز ماشين‌آلات و تجهيزات»، «خودرو و قطعات» و «چوب و كاغذ» بيشترين سهم را در كاهش شاخص توليد داشته‌اند. پيش از اين نيز نتايج طرح شامخ اتاق بازرگاني ايران نشان مي‌داد شامخ صنعت در شهريورماه با ثبت عدد 50.62 نسبت به ماه قبل بهبود پيدا كرده و در محدوده مرزي 50 قرار گرفت. هر چند مقدار شاخص در مقايسه با شهريورماه سال‌هاي گذشته كمتر گزارش شده، اما روند 11 صنعت منتخب نشان مي‌دهد كه روند اين صنايع هم نسبت به مرداد ماه كمي بهبود داشته، هر چند كاهش ميزان سفارشات جديد مشتريان و موجودي مواد اوليه خريداري همچنان اين واحد‌ها را با خود درگير كرده است. شاخص توليد، فروش و قيمت صنايع بورسي با استفاده از داده‌هاي ماهيانه شركت‌هاي صنعتي بورسي پذيرفته شده در بورس محاسبه مي‌شود كه اطلاعات خود را به صورت شفاف در سامانه «كدال» منتشر مي‌كنند. در تهيه اين شاخص‌ها از اطلاعات ماهيانه 316 شركت بورسي استفاده مي‌شود و علاوه بر اندازه‌گيري تغييرات ميزان توليد، فروش و قيمت در بخش صنعت، در محاسبات ملي نيز نقش مهمي ايفا مي‌كنند و برآوردي از تغييرات ماهيانه ارزش افزوده ايجاد شده را در صنايع مختلف و به دنبال آن در كل اقتصاد منعكس مي‌كنند. اهميت شاخص توليد شركت‌هاي صنعتي بورسي از آنجاست كه بازخورد شوك‌هاي وارده به اقتصاد ايران و واكنش سياستگذاران بايد در تواتر كمتر از فصل مورد رصد قرار گيرد. اين در حالي است كه آمار رسمي بخش حقيقي اقتصاد به صورت «فصلي» و با «تاخير» منتشر مي‌شود. از اين رو، پايش توليد شركت‌هاي صنعتي بورسي، نمايي كليدي در تحليل‌هاي خرد و كلان اقتصادي و يكي از اركان تصميم‌گيري در حوزه اقتصاد ارايه مي‌كند.
تورم توليد بالا رفت
به نظر مي‌رسد يكي از دلايلي كه موجب شده تا شاخص توليد شركت‌هاي صنعتي بورسي در شهريور ماه امسال و طي بازه‌اي يكساله بالا برود؛ افزايش هزينه‌هاي توليد يا آن‌گونه كه اين شاخص تعريف كرده «قيمت فعاليت‌هاي صنعتي» باشد. در شـهريور ماه امسال نرخ رشـد ماهيانه قيمت فعاليت‌هاي صـنعتي بورسـي 2.1 درصد رشد را ثبت كرده اسـت، همچنين رشـد نقطه به نقطه اين شاخص با افزايش 4.1 درصدي نسـبت به ماه قبل، به حدود 25 درصد رسيده اسـت. اما در بازه ميانگين (12 ماه منتهي به شهريور امسال نسبت به 12 ماه منتهي به شهريور سال گذشته) شاخص قيمت توليد شركت‌هاي صنعتي بورسي كاهش داشته و به حدود 28 درصد رسيده است.
نكته ديگر اينكه با وجود رشد شاخص توليد در تابستان امسال توسط بنگاه‌هاي بزرگ توليدي به ميزان 1.4 درصد، شاخص فروش آنها در تابستان نزديك به دو درصد كاهش پيدا كرده است كه اين موضوع را مي‌توان به كاهش قدرت خريد در سطح جامعه مرتبط دانست.
اثرپذيري از حذف ارز ترجيحي
سه فعاليت «خودرو و قطعات»، «شيميايي جز دارو» و «فلزات پايه» اهميت بالايي در صنايع بزرگ بورسي دارند. اما دو فعاليت «غذايي و آشاميدني» و «دارو» به دليل اثرپذيري از حذف ارز ترجيحي در واردات نهاده‌هاي توليد، ضربه بزرگ‌تري ديده‌اند. در بخش «خودرو و قطعات» شاخص توليد شركت‌هاي بزرگ فعال در اين حوزه نسبت به شهريور پارسال 14.5 درصد كاهش پيدا كرده است. اين اتفاق موجب شده تا شاخص فروش اين بخش نيز نسبت به شهريور پارسال 23.2 درصد افت كند. تمام زيربخش‌هاي اين رشته فعاليت در شهريورماه امسال نسبت به سال گذشته، در شاخص توليد و فروش افت كرده‌اند. در فعاليت‌هاي «شيميايي جز دارو» روند عجيبي حاكم شده است. شاخص توليد در اين فعاليت‌ها، نسبت به شهريور ماه سال گذشته رشد كرده، اما نسبت به مرداد ماه نزديك به 4 درصد پايين‌تر بوده است. اما در بخش فروش و در دو بازه سالانه و ماهانه، شاخص افت كرده است. شاخص توليد تمام زيربخش‌ها كاهش يافته و دو زيربخش «خوراك پالايشگاه‌ها» و «كود» كاهش شديدي را داشته است. بخش مهم ديگري كه به‌طور مستقيم مرتبط با مردم است، دو رشته فعاليت «غذايي و آشاميدني» و «دارو» است. با اينكه در بازه‌اي يك ماه، شاخص توليد در اين فعاليت‌ها 7.7 درصد رشد كرده، اما به دليل بالا رفتن هزينه توليد، در بازه يكساله با افت 8.6 درصدي مواجه شده است. نكته جالب‌تر اينكه، شاخص فروش شركت‌هاي صنعتي اين حوزه نيز در هر دو بازه ماهانه و سالانه كاهشي شده است. به‌طور ويژه، شاخص توليد و فروش محصولات «روغني» يا «كيك و بيسكويت» و «لبنيات» در بازه سالانه كاهش پيدا كرده است. فعاليت بنگاه‌هاي بزرگ توليدكننده دارو نيز تحت تاثير افزايش هزينه‌هاي توليد و به احتمال زياد نبود ارز با مشكلاتي مواجه شده و شاخص توليد در اين فعاليت‌ها، نسبت به مرداد ماه 5.2 درصد كاهش پيدا كرده است.