گروه اقتصادي
مركز آمار ايران روز گذشته گزارش تحولات شاخص قيمت مصرف‌كننده در مهر ماه سال جاري را همزمان با متوسط قيمت كالاهاي خوراكي منتخب در مناطق شهري كشور منتشر كرد. در اين دو گزارش اطلاعات مهمي از روند تورم در مهر ماه و شرايط نامساعد قيمت خوراكي‌ها و شوك قيمتي آنها در يكسال گذشته ارايه شده است.
تورم نقطه‌اي يعني تحولات شاخص قيمت مصرف‌كننده در بازه يكساله، در تابستان پس از يكسال به پايين ۴۰ درصد برگشت، اما بالاي ۳۹ درصد باقي ماند. اما در مهرماه امسال براي چهارمين ماه متوالي تورم در فاصله ۳۹ تا ۴۰ درصد قرار گرفته است. افزايش شاخص قيمت‌ها در پايان مهر امسال نسبت به مهر پارسال، ۳۹،۲ درصد برآورد شده است.آمار تازه نشان مي‌دهد كه سطح قيمت‌ها در مهر ماه نسبت به شهريور ماه با سرعت بالاتري رشد كرده است، چراكه بنا به آخرين داده‌هاي مركز آمار از شاخص قيمت مصرف‌كننده، تورم ماهانه در مهر ماه امسال 2.3 درصد برآورد شده، اين در حالي است كه تورم شهريور ماه 2 درصد بوده است.
اما در بازه «يك ماهه» قيمت كالاي خوراكي و غيرخوراكي، دو روند معكوس را طي كرده‌اند. در مهرماه، تورم خوراكي‌ها از 1.5 درصد در شهريور ماه به نيم درصد در مهر ماه رسيده است. يعني از سرعت افزايش قيمت خوراكي‌ها در مهر كاسته شده است. اما در مقابل اوضاع براي اقلام غيرخوراكي و خدمات چنين نبوده و تورم ماهانه غيرخوراكي‌ها از 2.3 درصد در شهريور به 3.3 درصد در مهر ماه رسيده است. بنابراين عمده افزايش قيمت‌ها در نخستين ماه پاييز 1402، از سمت اقلام غيرخوراكي و خدمات بوده، به گونه‌اي كه تورم غيرخوراكي‌ها بالغ بر 6 برابر تورم خوراكي‌ها بوده است.
شوك آموزش
با شروع فصل مدارس و دانشگاه‌ها، بالاترين سطح افزايش قيمت‌ها همان‌گونه كه پيش‌بيني هم مي‌شد در بخش «آموزش» رخ داده است. در مهرماه سال جاري تورم در اين بخش نزديك به 22 درصد نسبت به شهريورماه رشد كرده است. هر چند تورم ماهانه گروه‌هاي كالايي مانند مسكن، تفريح و فرهنگ يا هتل و رستوران و حتي پوشاك و كفش نيز از تورم متوسط ماهانه خانوارها بالاتر بوده است.
تورم نقطه‌اي و سالانه در مسير نزول
برخلاف اينكه در مهر ماه سرعت تورم ماهانه افزايش يافته، تورم نقطه‌به‌نقطه و تورم سالانه روندي نزولي داشته‌اند. تورم نقطه‌به‌نقطه در مهر ماه امسال 39.2 درصد برآورد شده، به عبارت ديگر خانوارهاي ايراني براي تهيه سبد مشخصي از كالا و خدمات، در مهر ماه امسال نزديك به 40 درصد بيشتر از مهر ماه سال گذشته مصرف كرده‌اند. تورم نقطه‌اي در شهريور ماه 39.5 درصد بوده است. همچنين تورم سالانه از 46.1 درصد در شهريور ماه به 45.5 درصد در مهر ماه رسيده است. به عبارت ديگر ميانگين شاخص قيمت در دوازده ماه منتهي به مهر ماه امسال نسبت به ميانگين شاخص قيمت در دوازده ماه منتهي به مهر سال گذشته، بالغ بر 45 درصد افزايش يافته است. علت نزولي شدن تورم‌ها سالانه و نقطه‌به‌نقطه، روند نزولي تورم ماهانه در ماه‌هاي قبل‌تر است، چنانچه روند صعودي تورم كه در مهر ماه به وجود آمده در ماه‌هاي آتي نيز تكرار شود، شاهد افزايش تورم نقطه و سالانه نيز تا پايان سال خواهيم بود.
شوك قيمت سالانه خوراكي‌ها
اطلاعات ديگري كه مركز آمار منتشر كرده، متوسط قيمت كالاهاي خوراكي منتخب در مناطق شهري كشور است كه در اين بخش نيز داده‌ها نشان مي‌دهد شرايط عجيب و غريبي طي يكسال اخير تجربه شده است . اين داده‌ها به خوبي نشان مي‌دهد كه قدرت خريد ساكنان مناطق شهري سال گذشته در همين ماه‌ها چگونه بوده و در يكسال اخير تا چه حد افت پيدا كرده است.
مركز آمار مي‌گويد از 53 قلم خوراكي منتخب در نقاط شهري، در مهر ماه سال جاري، 18 قلم درصد تغيير سالانه بالاتري از نرخ تورم نقطه‌اي نقاط شهري كشور داشته‌اند. اگر نگاهي به جزييات اين قيمت‌ها بيندازيم، متوجه مي‌شويم كه شوك دوبرابر شدن نرخ دلار، چگونه موجب افزايش سطح عمومي هزينه‌هاي توليد شده و طي يكسال اثر خود را روي قيمت خوراكي‌ها گذاشته است.
به‌طور مثال، قيمت اقلام پروتييني در اين يكسال با شوك قيمتي شديدي روبه‌رو شده‌اند. يك كيلو گوشت گوسفندي در مهر سال گذشته، حدود 187 هزار تومان بوده كه مهر امسال به حدود 469 هزار تومان رسيده است. يعني نزديك به 151 درصد رشد فقط در يكسال! يا قيمت يك كيلو گوشت گاو و گوساله كه سال گذشته 211 هزار تومان بوده و مهر امسال به حدود 500 هزار تومان رسيده و 132 درصد در اين يكسال رشد كرده است! يك كيلو ماهي قزل‌آلا در مهر سال گذشته چيزي حدود 102 هزار تومان بوده و حالا به نزديك 200 هزار تومان رسيده است يا حتي كنسرو ماهي تن كه يك قوطي 180 گرمي آن را مي‌شد در مهر سال گذشته حدود 35 هزار تومان خريد و الان بايد براي همان قوطي كمتر از 200 گرمي تن ماهي بيش از 72 هزار تومان هزينه كرد!
رشد ماهانه قيمت خوراكي‌ها
با اينكه در شاخص قيمت كالاي خوراكي طي مهر ماه امسال نسبت به شهريور ماه، رشد زيادي ديده نمي‌شد؛ اما در كف بازار، قيمت‌ها به رشد ماهانه‌شان ادامه داده‌اند و آمارها نيز اين موضوع را تاييد مي‌كنند. به‌طور مثال، گوشت گوسفندي 2.1 درصد و گوشت گاو يا گوساله بيش از 3 درصد نسبت به شهريورماه رشد قيمت داشته‌اند. يك كيلو برنج خارجي شهريور ماه امسال حدود 55 هزار تومان فروخته مي‌شد و مهرماه نزديك به 3 هزار تومان روي اين قيمت آمده است يا يك كيلو ماهي قزل‌آلا در پايان شهريور ماه حدود 178هزار تومان بوده و ساكنان شهرها در مهرماه براي يك كيلو از اين ماهي بيش از 190 هزار تومان پول داده‌اند. حتي اين موضوع در محصولاتي مانند دسته «لبنيات» نيز كه عمده قيمت‌هاي آن به صورت دستوري تعيين مي‌شود و به قول دولت، كارخانه‌ها حق افزايش قيمت را ندارند نيز ديده مي‌شود. مثلا يك بسته 200 گرمي خامه پاستوريزه در شهريورماه 29هزار و 600 تومان فروخته شده كه در مهر ماه اين رقم به بيش از 30هزار تومان رسيده يا يك قالب كره پاستوريزه 100 گرمي در شهريور 29 هزار تومان بوده و در مهر ماه نزديك به هزار تومان رشد قيمت پيدا كرده است. مشخص نيست اين دسته از كالاها كه عمدتا به صورت دستوري قيمت‌گذاري مي‌شوند چگونه حق افزايش قيمت در بازه يك ماهه پيدا كرده‌اند و اگر قرار به قيمت‌گذاري دستوري است چرا بالاتر از قيمت‌هاي مصوب فروخته شده‌اند؟
هجوم به سمت قارچ و حبوبات
نكته ديگر اينكه با افزايش قيمت محصولات پروتييني، شهرنشينان به سمت خريد قارچ و جايگزيني آن با گوشت قرمز و سفيد تقريبا «هجوم» برده‌اند. چرا هجوم؟ چون قيمت قارچ به شدت در بازه يك ماهه و يكساله رشد پيدا كرده است. اقتصاددانان از اين موضوع به تئوري «اثر گيفن» يا «كالاي پست» ياد كرده و در تعريف آن، جايگزيني كالاي پست با كالاي اصلي را موجب افزايش قيمت كالاي پست مي‌دانند. قارچ به عنوان يك محصول پروتييني در شهريور امسال كيلويي 104 هزار تومان فروخته شده كه در مهر ماه به 110 هزار تومان در هر كيلو رسيده. قيمت اين كالا در مهر سال گذشته، 65هزار تومان بوده و در واقع نزديك به 68 درصد فقط در يكسال رشد قيمت داشته است. قيمت يك كيلو لوبيا چيتي در مهر ماه گذشته 71 هزار تومان بوده، شهريور ماه امسال به حدود 90 هزار تومان و مهر ماه امسال به حداكثر 105هزار تومان رسيده است. قيمت يك كيلو لوبيا قرمز مهر پارسال 55هزار تومان، شهريور امسال 75 هزار تومان و مهر ماه به حداكثر 90 هزار تومان رسيده است.