فلسطين و جاي خالي ياسر عرفات
محمود فاضلي
محمد عبدالرئوف عرفات، ملقب به «ابوعمار»، رهبر ساف، اولين رييس حكومت خودگردان فلسطين در آگوست 1929 در بيت‌المقدس متولد شد. وي در جواني هنگام تحصيل در قاهره به احترام يك عرب كه توسط نظاميان انگليسي در فلسطين كشته شده بود نام «ياسر» را براي خود برگزيد. تحصيلات خود را در دانشكده مهندسي قاهره در رشته مهندسي عمران به پايان برد و در 1950 عضو كميته اجرايي جنبش ملي فلسطين شد. در 1953 رييس اين جبنش شد و اين سمت را تا 1956 حفظ كرد. در 1959 شروع به عضوگيري نيروهاي مسلح و آموزش كادرهاي شبه‌نظامي كرد و در 1964 «سازمان آزاديبخش فلسطين» را با عضويت هشت گروه چريكي مسلح تشكيل داد. افراد اين سازمان در جنگ شش روزه 1967 حضوري فعال عليه اسراييل داشتند و در جنگ «كرامه» كه در 1968 از خاك اردن عليه اسراييل به وقوع پيوست، ضربات موثري به آنان وارد ساختند. افزايش نيروهاي مسلح فلسطيني در اردن شاه حسين را نگران كرد و اين كشور در جست‌وجوي راهي براي مهار اين قدرت بود. عمليات هواپيماربايي در سپتامبر 1970 و انهدام سه فروند از هواپيماهاي ربوده شده در اردن توسط فلسطيني‌ها، زمينه انجام اين مقصود را براي دولت شاه حسين به وجود آورد. نيروهاي ارتش اردن متعاقب مصاحبه‌هاي مسوولان اسراييل و امريكا كه شاه حسين را به بي‌كفايتي در حفظ ثبات و امنيت اردن متهم كرده بودند، طي چند روز ضربات سنگيني به نيروهاي مسلح ساف وارد كردند. عرفات با ميانجيگري جمال عبدالناصر به ناچار براي حفظ جان ده‌ها هزار فلسطيني، مبارزه با اسراييل را از داخل خاك اردن متوقف كرد. عرفات در سال 1970 به موازات عمليات دفاعي و انتقام‌جويانه عليه صهيونيست‌ها، رويه «همزيستي مسالمت‌آميز» را نيز در خاورميانه و در صحنه بين‌المللي آزمود. حضور وي در مجمع عمومي سازمان ملل در 13 نوامبر 1974 و سخنراني در دفاع از صلح و همچنين شاخه زيتوني كه به دست گرفته بود، نظر مساعد اكثر هيات‌هاي شركت‌كننده را به خود جلب كرد. عرفات و سازمان فلسطيني تحت فرمان وي به عنوان تنها نماينده قانوني ملت فلسطين به رسميت شناخته و به عنوان عضو ناظر سازمان ملل پذيرفته شد. عرفات در دهه 1980 مبارزه مسلحانه را كنار گذاشت و به راه‌حل‌هاي سياسي براي بحران فلسطيني روي آورد. او با سفرهاي مكرر به كشورهاي عربي ميليون‌ها دلار براي مخارج «ساف» جمع‌آوري كرد. حوادث 1982 لبنان و لشكركشي نيروهاي اسراييل به اين كشور مقدمه خلع سلاح عمومي فلسطيني‌هاي مقيم لبنان سپس اخراج آنها از اين كشور شد و ضربه بزرگي به رهبر سازمان آزاديبخش فلسطين زد.عرفات راه خروج از انزوا را در نزديك‌تر شدن هر چه بيشتر به سياست‌هاي امريكا و اسراييل در منطقه مي‌ديد. در پي‌حوادث 1982 مركزيت سازمان را از لبنان به تونس انتقال داد و به پراكنده شدن آنها در كشورهاي غربي رضايت داد. تمايل به راه‌حل‌هاي سياسي به جايي رسيد كه عرفات در 13 سپتامبر 1993 در حضور اسحاق رابين، نخست‌وزير اسراييل و بيل كلينتون رييس‌جمهوري امريكا، اسراييل را به رسميت بشناسد.طبق پيماني كه به امضاي طرفين رسيد، مسووليت خودمختاري داخلي دو منطقه غزه و اريحاء در داخل اراضي اشغالي به عرفات واگذار شد. اين واگذاري از جمله توافق‌هاي نمايندگان «ساف» و رژيم اسراييل در قرارداد «اسلو» بود كه در 20 آگوست 1993 از سوي طرفين در نروژ به امضا رسيد. عرفات در جولاي 1995 پس از حدود سه دهه تبعيد وارد غزه و به عنوان رييس حكومت خودگردان فلسطين انتخاب شد و مجلس نمايندگان فلسطين را با شركت 88 نماينده تشكيل داد. وي در 24 اكتبر 1998 پيمان «واي‌ريو» را در امريكا و در حضور اسحاق رابين، بيل كلينتون و شاه حسين امضا كرد و در 14 دسامبر همان سال در غزه و در حضور رييس‌جمهور امريكا بندهاي ضد صهيونيستي منشور ملي ساف را لغو كرد. در 1999 عرفات عهدنامه امنيتي را با «ايهود باراك»، نخست‌وزير اسراييل امضا كرد كه به دليل افزايش خشونت از سوي صهيونيست‌ها به اجرا درنيامد. در سال 2000 عرفات در كمپ ديويد تحت فشار قرار گرفت تا در مورد ايجاد ثبات در داخل قلمرو تشكيلات فلسطين و مهار مقاومت گروه‌هاي مبارزه اسلامي در اين منطقه تعهداتي بدهد، اما اقدامات آريل شارون، نخست‌وزير وقت اسراييل در ورود به مسجد القصي و شروع قيام انتفاضه عملا مانع از اين تعهدات شد. در 2001 شارون مقر عرفات را در رام‌الله به محاصره و بسياري از ساختمان‌هاي متعلق به دولت خودگردان فلسطين را ويران كرد. در سال 2003 پس از آنكه مقامات امريكايي به عرفات گفتند كه كاهش قدرت او شرط اصلي به نتيجه رسيدن گفت‌وگوهاي صلح است او به انتخاب يك نخست‌وزير در قلمرو تشكيلات خودگردان تن داد.عرفات در اكتبر 2004 به دليل ابتلا به بيماري خوني از منطقه محاصره شده رام‌الله خارج و به بيمارستاني در حومه پاريس منتقل شد و در 21 نوامبر همين سال در 75 سالگي بر اثر خونريزي مغزي درگذشت. برخي اشخاص علت مرگ وي را حمله قلبي يا مسموميت غذايي بر اثر ماده پلونيوم يا ابتلا به ويروس ايدز عنوان كردند. جسد وي از پاريس به قاهره انتقال يافت و سپس به كرانه باختري رود اردن انتقال يافت و در شهر رام‌الله به خاك سپرده شد. به دنبال انتشار گزارش‌هايي در زمينه وجود ماده سمي پلونيوم 210 در لوازم شخصي عرفات و بنا به درخواست همسرش، در 28 نوامبر 2011 نبش قبر صورت گرفت. پس از بررسي‌هاي طولاني، در فوريه 2015 جنبش فتح اعلام كرد: «كميته ويژه تحقيق درباره قتل عرفات، قاتل وي را شناسايي كرده است و براي اطمينان از يافته‌هاي پژوهش به عمل آمده نياز به زمان دارد. اسراييل مسوول ترور است؛ ولي ما به دنبال شخصي هستيم كه مستقيما اجراي طرح ترور را بر عهده داشته است.»