چرخش قدرت اقتصادي امريكا در خاورميانه
داوود ميدري
هفته‌نامه اكونوميست در تاريخ ۱۸ آبان ۱۴۰۲ يادداشتي در مورد نقش قدرت اقتصادي امريكا در مساله فلسطين و اسراييل دارد كه به تحليل قدرت اقتصادي امريكا مي‌پردازد. عنوان فرعي اين يادداشت اين است: «چگونه قدرت نفوذ امريكا در سه دهه گذشته در منطقه خاورميانه كاهش يافت». در اينجا اين يادداشت (900 كلمه‌اي) به شكلي بازنويسي شده است كه پيام آن راحت‌تر منتقل شود. مساله مهم اين است كه از ابتداي جنگ اسراييل و فلسطين دولت‌هاي تركيه، مصر، لبنان و اردن با امريكا همراهي نكردند. انتظار مي‌رفت مانند گذشته مصر در پذيرش پناهنده‌ها كمك كند و اردن و لبنان همكاري بيشتري با امريكا داشته باشند، اما اين انتظار تحقق نيافت.
علاوه بر عدم تحقق اين انتظار برخورد اردوغان با وزير امور خارجه امريكا مساله مهمي است. در سفر نخست آنتوني بلينكن به منطقه رسانه‌هاي مختلف برخورد اردوغان با بلينكن را سرد خواندند، اما در سفر دوم اساسا اردوغان او را نپذيرفت. عكس اين يادداشت در اكونوميست تصويري از وزير امور خارجه امريكا در فرودگاه كه خسته و مستاصل است. چرا تركيه با نماينده دولت امريكا اين‌گونه برخورد مي‌كند؟ آنتوني بلينكن براي جلب همراهي كشورهاي منطقه بسيار فعال بوده و دو بار در اين مدت كوتاه به منطقه سفر كرده است. با وجود همه رايزني‌ها سفرهاي او ناكام مانده است.
كشورهاي منطقه با مشكلات متعدد اقتصادي روبه‌رو هستند. نرخ تورم در لبنان 100 درصد است، نرخ بيكاري در اردن به 25 درصد رسيده است. بحران ارزي مصر و سقوط ارزش جنيه مصر در سال 2022 نيز موجب مشكلات اقتصادي از جمله عدم توان بازپرداخت بدهي‌ها را داشته است.
در اين وضعيت دولت‌هاي منطقه هراس دارند كه شرايط بد اقتصادي با نارضايتي سياسي همراه شود و با بحران اجتماعي و سياسي روبه‌رو شوند.
بخش خصوصي غربي نيز قبلا در كشورهاي منطقه حضور بيشتري داشت. بخش مهمي از سرمايه‌گذاري خارجي در اين منطقه متعلق به امريكا و اروپا بود، اما اين وضعيت ديگر وجود ندارد.
شكست امريكا در افغانستان و عراق نيز علت ديگر عدم همراهي كشورهاي منطقه است. امريكا هم در تسلط به شرايط نظامي و سياسي و هم در بازسازي عراق ناكام مانده است.
ضعف سياست خارجي امريكا شاهد ديگري نيز دارد. امريكا نه تنها ايران را براي يك دهه تحريم كرده است، بلكه در قبال تركيه نيز از اين ابزار استفاده مي‌كند. تحريم به نوعي شكست در مذاكره و اعلان جنگ اقتصادي است.
علت عدم همراهي اين كشورها با امريكا چيست؟
از نظر اكونوميست علت، نزول توان اقتصادي امريكا در منطقه خاورميانه است. در دهه 1990 و قبل از آن امريكا وام‌دهنده اصلي به مصر و اردن بود، اما ديگر اين‌گونه نيست. امريكا با ابزار اقتصادي كشورهاي خاورميانه را ترغيب مي‌كرد كه با سياست‌هاي خارجي او همراهي كنند. كمك امريكا به لبنان در سال جاري تنها 92 ميليون دلار بود كه آن هم در قالب كمك‌هاي مستقيم به مردم و برنامه خرد صورت گرفته است كه قاعدتا قدرت زيادي در چانه‌زني با دولت لبنان محسوب نمي‌شود.