بازي دوگانه اردوغان
سينان سيدي ٭
ترجمه: سروش عبدالواجد
تركيه تحت رهبري اردوغان به وضوح نشان داده تا چه حد در مسير شكست اخلاقي حركت كرده است.
پس از حملات حماس در 7 اكتبر و واكنش خونين اسراييل به آن، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، به يكي از منتقدين سرسخت اسراييل مبدل شد. او با لحن شديد، حملات اسراييل به نوار غزه را نسل‌كشي فلسطيني‌ها توسط اسراييل ناميد، اما سوال اينجاست، به جز لفاظي، اردوغان چه اقداماتي عملي را براي حمايت از مردم فلسطين انجام داده است؟
به دستور اردوغان، تركيه آماده مي‌شود از اسراييل در ديوان كيفري بين‌المللي شكايت نمايد. همچنان، شركت هواپيمايي تركيش اعلام نموده است كه ارايه محصولات كوكاكولا را در مسيرهاي داخلي متوقف خواهد كرد. در عين حال، شخصيت‌هاي مختلف دولتي از مردم خواسته‌اند تا استارباكس، برگر كينگ و مك‌دونالد را تحريم كنند، زيرا همه اين برندهاي امريكايي از اسراييل در جنگ حمايت مي‌كنند. اين اقدامات، در مقايسه با مجازات مستقيم اسراييل توسط تركيه، بسيار كوچك و بي‌معني به نظر مي‌رسد؛ چون اردوغان، از انجام هرگونه اقدام اساسي كه از نظر اقتصادي اسراييل را هدف قرار دهد، بيش از حد مي‌ترسد.
در حال حاضر، حجم كل تجارت تركيه با اسراييل بيش از 7 ميليارد دلار در سال است. اگر اين حجم را در بازه زماني بيست و پنج ساله نگاه كنيم، خواهيم ديد كه دامنه تجارت ميان دو بازيگر هر سال در حال رشد بوده است. تركيه اقلام متنوع را سالانه به اسراييل صادر مي‌كند كه شامل يك ميليار دلار آهن و فولاد، حدود 560 ميليون دلار وسايل نقليه و 360 ميليون ماشين‌آلات، مي‌شود. در كل، بخش خصوصي تركيه ارتباط اقتصادي قوي با همتايان اسراييلي خود دارد.
حقيقتا، اردوغان در مورد تحريم اقتصادي اسراييل جدي نيست. لفاظي‌هاي مكرر و نمايشي ضداسراييلي او، به احتمال زياد در حد لفاظي باقي مي‌ماند. در حال حاضر، خطوط هوايي تركيه پروازهاي خود را بين استانبول و تل‌آويو از 7 اكتبر متوقف كرده است، مهم است كه بدانيم در گذشته به طور ميانگين هشتاد پرواز هفتگي ميان دو بازيگر انجام مي‌شد، در آينده نزديك با كاهش تنش‌ها از سر گرفته خواهد شد تا دسترسي مسافران تجاري و همچنين تعداد زيادي از گردشگران اسراييلي كه سالانه از تركيه بازديد مي‌كنند، ادامه يابد.
در تركيه، نمي‌توان از رويكرد اردوغان يا ملي‌گرايان تندرو در قبال اسراييل متعجب شد، آنها در گفتار، همان‌طور كه اردوغان در تظاهرات حمايت از حماس نشان داد، از بد و بيراه گفتن به اسراييل لذت مي‌برند اما در عمل كوتاه مي‌آيند. تركيه هرگز نمي‌خواهد كه به خاطر فلسطيني‌ها روابط اقتصادي خود را با اسراييل قطع نمايد. چرا اين‌طور است؟ توضيح آن نسبتا آسان است.
دولت تركيه، بدترين ركورد اقتصادي را در تاريخ خود تجربه مي‌كند. تورم، بيكاري و سطح فقر بسيار بالاست. اكثر مردم از وضعيت اجتماعي و اقتصادي خود ناراحت هستند. در سال 2016، نرخ تورم 6 در صد بود و اكنون اين رقم به 126درصد، رسيده است. در همان سال، ارزش يك دلار، 3.5 لير بود و اكنون يك دلار 29 لير مي‌شود. همين‌طور، در سال 2016، كارگري كه دستمزد كمتري را دريافت مي‌كرد، مي‌توانست بين چهل تا چهل و پنج كيلوگرم گوشت در ماه بخرد، در مقابل همان فرد مي‌تواند امروز بين بيست و هشت تا سي كيلوگرم گوشت بخرد. اين آمار نشان مي‌دهد كه شرايط اقتصادي در تركيه بسيار نابسامان است.
به طور خلاصه، سخنراني‌هاي اردوغان صرفا براي حواس‌پرتي مفيد است. او تلاش مي‌كند توجه افكار عمومي را از وضعيت وخيم اقتصادي در داخل تركيه منحرف نمايد. ممكن است لفاظي‌هاي او در حمايت از حماس، در كوتاه‌مدت به او كمك كند تا در انتخابات محلي آتي كشور در سال 2024 موفق شود، به ويژه در شهرهاي بزرگي مانند استانبول و آنكارا.
با اين وجود، آنكارا نيازي به تحريم اسراييل، براي ادامه حمايت از حماس ندارد. تركيه در سال 2011 مستقيما از حماس دعوت نمود تا در تركيه دفتر باز نمايد و اين كشور از دفاتر حماس در تركيه حفاظت مي‌كند. حماس در سال 2012، از سوي تركيه 300 ميليون دلار دريافت كرد. در بسياري موارد اردوغان آشكارا با رهبران ارشد حماس ملاقات مي‌كند و آخرين مورد در جولاي 2023، ميزبان اسماعيل هنيه از رهبران ارشد حماس بود. در سال 2020، اسماعيل هنيه رسما شهروندي تركيه را به دست آورد. سپس، صالح العاروي معاون اسماعيل هنيه نيز گذرنامه تركيه را دريافت كرد.
به هر حال، اردوغان قصد ندارد روابط تجاري اساسي تركيه با اسراييل را براي حمايت از فلسطيني‌ها، برهم زند. ظاهرا، براي حمايت از حماس تلاش مي‌كند كه اسراييل را در افكار عمومي علني تحقير نمايد. اين خود يك پارادوكس بزرگ است؛ اگر تركيه واقعا قصد حمايت از حماس و فلسطيني‌ها را دارد، بايد براي تجارت و كسب و كار با اسراييل شركاي جايگزين پيدا كند. همچنان، متحدان اردوغان رفتار دوگانه اردوغان را در قبال منازعه اسراييل و فلسطين محكوم كنند. در سراسر جهان اسلام، هيچ رهبري در موضوع خود نسبت به جنگ اخير حماس و اسراييل به اندازه اردوغان، از سياست يك بام و دو هوا پيروي نكرده است. در حقيقت، جنگ حماس و اسراييل به وضوح نشان داد كه تركيه تحت رهبري رجب طيب اردوغان تا چه حد در مسير شكست اخلاقي، حركت كرده است.
٭ استاديار مطالعات امنيتي در دانشگاه جرج‌تاون