محسن برهاني- سفر نادر پوتين به خاورميانه و ميزباني‌اش از ابراهيم رييسي در مسكو، گمانه‌زني‌ها در باب چرايي فعل و انفعال‌هاي اخير روسيه را افزايش داد. بالاخص به واسطه همصدايي قابل تامل كرملين با حماس كه موجبات واگرايي رابطه مسكو و تل‌آويو شد. گروهي بر اين باورند كه پوتين تلاش دارد از بحران و پس‌لرزه‌هاي جنگ غزه بهره‌مند شود و با لحاظ كردن خشم و نگراني‌هاي امنيتي ايران و بازيگران عرب از مواضع غرب، زمينه را براي همگرايي تازه در راستاي منافع خود هموار كند. در همين راستا روزنامه اعتماد با حشمت‌الله فلاحت‌پيشه، تحليلگر مسائل بين‌الملل و عضو پيشين كميسيون امنيت مجلس گفت‌وگويي داشته است. فلاحت‌پيشه بر اين باور است كه پوتين از يك طرف به دنبال انحراف افكار عمومي از جنگ اوكراين است و از منظري ديگر تلاش دارد تا در عصر نوين جهاني، صف‌آرايي تازه‌اي را تعريف كند.
سفر آقاي رييسي به مسكو در ميانه دو جنگ، غزه و اوكراين انجام شد، با لحاظ كردن مواضع ايران و روسيه، اين سفر در اين بازه زماني را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
سفر آقاي رييسي از قبل برنامه‌ريزي نشده بود با اين همه محور اصلي رايزني‌هاي رهبران دو كشور نخست جنگ غزه بود و ديگري فرسايشي شدن جنگ در اوكراين. از منظري ديگر بايد گفت كه اين سفر در شرايطي انجام شد كه ما به واسطه تحولات اخير شاهد ساختار جديد در عرصه جهاني خواهيم بود. تقريبا تمام كشورها بودجه نظامي خود را افزايش خواهند داد و اتحادهاي نظامي جايگزين اتحادهاي تجاري و سودمحور پيشين خواهد شد.
مراد شما اين است كه جهان و به‌طور مشخص خاورميانه در آستانه نبردي فراگير قرار دارد؟
به‌طور طبيعي ايران و روسيه كه بخش عمده‌اي از صف‌آرايي‌هاي نظامي- امنيتي جهاني عليه اين دو بازيگر تعريف شده، مجبور شدند تا همكاري‌هاي خود را به‌ويژه در حوزه نظامي گسترش دهند. در دنياي امروز بسياري از خوشبيني‌هاي گذشته از بين رفته است؛ گرچه كه اين خوشبيني‌ها در گذشته، مخصوصا زمان ترامپ به واسطه برخي وقايع تلخ كمرنگ شده بود، ولي در شرايط كنوني كه نيز دولت دموكرات بايدن نيز از رويكرد سلفش پيروي مي‌كند، همان دولتي كه با پيروي از شعارهاي آرمان‌گرايانه زمان كلينتون و اوباما به سر كار آمده، اما در كنار اسراييل قرار گرفته است و شاهد كشتار خاموش مردم فلسطين است. چنين گزاره‌اي زمينه‌ساز تقويت ساختار آنارشي و بي‌نظمي جهان و بي‌ثباتي شده است.
بر اساس داده‌هاي شما، مي‌توان تصور كرد كه در ساختار جديد جهاني شاهد ظهور ائتلاف‌هاي تازه امنيتي- نظامي خواهيم بود؟
خير، بسان گذشته امكان بلوك‌بندي‌هايي مثل ورشو عليه غرب وجود ندارد؛ در نتيجه كشورها به سمت نوعي همكاري‌هاي دوجانبه حركت مي‌كنند و به نظر من بعد همكاري نظامي ايران و روسيه در همين قالب قابل تبيين است و مهم‌ترين بخش سفر آقاي رييسي به مسكو در همين راستا انجام شد. نوع برخورد پوتين هم در اين جلسه نشان داد كه او به خوبي مي‌داند كه به راحتي نمي‌تواند از كمينگاه غرب خارج شود و نياز به اين نوع همكاري‌ها دارد.
با توجه به اين گزاره است كه فرموديد ممكن است پوتين در سفر به خاورميانه به دنبال تعريف نوعي صف‌آرايي در برابر غرب باشد؟
پوتين در حال حاضر به سمت كشورهايي مي‌رود كه مورد بي‌اعتنايي يا تحقير امريكا و غرب قرار گرفته‌اند.
كشورهاي عربستان و امارات هم در اين گروه جاي دارند؟
اين دو كشور و هر كشور مسلمان ديگر امروز به واسطه جنگ در غزه با فشار افكار عمومي جهان اسلام مواجهند. پوتين تلاش دارد تا از وضعيت بازيگران عرب به نفع خود استفاده كند. از همين رو مي‌خواهد با كشورهاي مسلمان نوعي همكاري تازه را بازتعريف كند. البته كه پوتين از اختلاف مواضع ايران و امارات و عربستان آگاه است؛ ولي امروزه كه در عصر نو واقع‌گرايي و نو منطقه‌گرايي قرار داريم، كشورها به دنبال مدارا و تحديد اختلافات هستند و به زمينه‌هاي مشترك موجود توجه مي‌كنند.
پيش از اين نيز نوعي تقابل و رقابت ميان روسيه و غرب وجود داشت؟ هرچند امروز تشديد شده است؟
بعد از سياست همكاري همه‌جانبه غرب با روسيه و عضويت روسيه در طرح مشاركت براي صلح ناتو، بازيگران غرب و امريكا به حدي براي مسكو جا باز كردند كه اين كشور به گروه هفت پيوست و تبديل به گروه هشت شد و در حوزه‌هاي مختلف به‌ويژه در حوزه انرژي همكاري‌هاي متعددي شكل گرفت، اما امروز معادلات تغيير كرده است.
آن‌گونه كه اشاره كرديد، روسيه درصدد است تا همكاري‌هايش را با ايران و بازيگران عرب احيا كند، با اين همه فارغ از همصدايي‌ها، ما شاهد اختلاف‌نظرها و رقابت‌هاي پنهان ميان ايران و اعراب و همزمان ميان خود كشورهاي عربي هستيم، در چنين شرايطي طرح مسكو اجرايي خواهد شد؟
ما از يك ائتلاف حرف نمي‌زنيم ما از همكاري صحبت مي‌كنيم، حتي همكاري‌هايي كه به صورت موضوعي شكل مي‌گيرد، مثل موضوع اوكراين و فلسطين. در عصر نو واقع‌گرايي سطح توقعات كشورها هم متفاوت است، بازيگران سعي دارند اختلاف‌هاي‌شان را كمرنگ كنند. به‌طور مثال در ارتباط با بحران فلسطين، ايران مواضع خود را تا حدي تحديد و در بستر مسائل اشتراكي به سمت همكاري بيشتر حركت كرد. اما در باب آنچه شما اشاره كرديد، نقش عوامل آشوب‌ساز در اين روابط قابل تامل است، مثل موضوع جزاير ايراني و اختلافات در مورد ميدان آرش، در اين زمينه من معتقدم تهديد طرف‌هاي مقابل به اندازه‌اي جدي است كه امكان محدودسازي تنش‌ها به نفع منافع مشترك وجود ندارد.
با توجه به رويكرد دوگانه عربستان و امارات در ارتباط با جهان غرب و شرق همكاري‌هاي اين دو بازيگر با روسيه تا چه حدي نمادين است؟
براي كشورهايي مثل عربستان و امارات هم همين‌طور است. اين دو بازيگر مسير توسعه تجاري را در پيش گرفتند و مي‌خواهند تا كشور خود را از تلاطمات سياسي و امنيتي دور كرده و صرفا به امنيت داخلي خود توجه كنند كه در مساله فلسطين هم اين رويكرد آنها مشهود بود. عربستان كاملا نگاهي ملي دارد و تلاش مي‌كند دور از تنش باشد. در مورد امارات هم شاهد بوديم كه رهبران ابوظبي در اوج تنش‌ها در نشست زيست‌محيطي چه سنگ تمامي براي رييس‌جمهور اسراييل گذاشتند.اين همان رويكرد دوگانه است. نبايد انتظار داشت كه سياست اين كشورها به ايران نزديك باشد. براي ايران موضوع جغرافياي سياسي خاورميانه، خروج امريكا از منطقه و دفاع از محور مقاومت اولويت اصلي است. طبيعتا رويكرد ايران با سياست عربستان و امارات متفاوت است، دو بازيگري كه به دنبال گوشه امني در منطقه مي‌گردند تا طرح‌هاي اقتصادي خود را جلو ببرند و فقط به دنبال امنيت خود در ميان بحران‌هاي منطقه هستند. لذا مي‌بينيم كه مهم‌ترين پيش‌شرط عربستان براي به رسميت شناختن رژيم صهيونيستي رفتن زير ماده پنج ناتو است؛ يعني اگر اقدامي عليه آرامكو صورت بگيرد ناتو به دفاع از عربستان برخيزد.
محور اصلي همكاري ايران و روسيه در چه حوزه‌اي قابل تبيين است؟
مهم‌ترين بعد همكاري ايران و روسيه در دو حوزه است، يك همكاري نظامي و استفاده از دستاوردهاي نظامي روسيه، ديگري، همكاري در زمينه مسائل تحريمي؛ يعني نفت.امروز اين دو كشور ديگر نبايد رقيب باشند، چراكه تنش ميان اين دو به نفع امريكاست. رقابت بر سر فروش نفت با هر تخفيف ممكن، هم به قيمت نفت كمك كرده و هم بازار نفت را اشباع كرده است. اگر ايران و روسيه بازارهاي تحريمي‌ها را مديريت مي‌كردند فشار زيادي بر غرب اعمال مي‌شد.
با توجه به اتهامات غرب عليه ايران در مورد همكاري ادعايي نظامي و پهپادي، سفر آقاي رييسي تا چه اندازه به اين ادعاها دامن مي‌زند؟
موضوع پهپاد، موضوعي ادعايي است.روس‌ها كارخانه‌اي در داغستان براي ساخت پهپاد راه‌اندازي كردند. در مورد موشك‌هاي بالستيك هم توافق جديدي صورت نگرفته است. حال ايران بايد به دنبال دستاوردهاي نظامي روسيه باشد و با توجه به بي‌نظمي و آنارشي كه شكل گرفته ديگر نمي‌شود ايران و روسيه را با اتهام همكاري نظامي به چالش كشيد. ديگر موضوعات جهاني از جنگ اوكراين فراتر رفته و نوعي بي‌نظمي بين‌المللي شكل گرفته و ايران و روسيه خود را براي اين شرايط جديد آماده خواهند كرد. مخصوصا كه امريكا و غرب نسبت به بند «غروب» كارشكني كردند و از ۲۷ مهر ماه كه عملا تحريم موشكي ايران پايان يافته، اعلام كردند كه اين بخش برجام را نقض مي‌كنند.