در دومين همايش علمي انديشه‌ها و آراي آيت‌الله منتظري مطرح شد
ارتباط ميان فقه و حقوق بشر
چهره‌هايي چون ميراحمدي، حبيب‌الله پيمان، محمدحسن ضيايي‌فر، محمد حكيم‌پور، حجت‌الاسلام بهرام شجاعي، حجت‌الاسلام هادي قابل، ارتباط فقه و حقوق بشر از منظر آيت‌الله منتظري را بررسي كردند
گروه سياسي| ارتباط ميان فقه و حقوق بشر از جمله مناسباتي است كه در دوران جديد بحث‌ها و تبادل نظرهاي فراواني در خصوص آن مطرح شده است؛ گروهي از تحليلگران اساس يك چنين ارتباطي را زير سوال برده و با تكيه به برخي‌آراي خاص در نظريات اسلامي، اين نوع ارتباط را زير سوال مي‌برند و آن را انكار مي‌كنند. اما گروه ديگري از فعالان حوزه انديشه و نظريه‌پردازان و فقها نيز وجود دارند كه با تكيه بر آراي انديشمندان اسلامي و متون ديني، حلقه ارتباطي تنگاتنگي ميان حقوق بشر و فقه اسلامي استخراج مي‌كنند. ارتباطي كه با تكيه بر آن مي‌توان مفهوم حقوق بشر در جامعه اسلامي و حاكميت‌هاي مبتني بر فقه تشريح و تعريف كرد. بر اين اساس و در راستاي پاسخگويي به اين مسائل، دومين همايش علمي انديشه‌ها و آراي آيت‌الله منتظري با موضوع حقوق بشر و فقه، پنجشنبه ۳۰ آذر۱۴۹۲ و مقارن با سالگرد درگذشت آيت‌الله منتظري (۲۹ آذر) در تهران توسط عده‌اي از شاگردان ايشان برگزار شد.
در اين نشست كه جمعي از شخصيت‌هاي علمي و فرهنگي حضور داشتند، چهره‌هايي چون مير احمدي، حبيب‌الله پيمان، محمدحسن ضيايي‌فر، محمد حكيم‌پور، حجت‌الاسلام بهرام شجاعي، حجت‌الاسلام هادي قابل طي سخناني ابعاد و زواياي گوناگون بحث را مورد ارزيابي قرار دادند. قبل از آغاز نشست، عمادالدين باقي دبير علمي همايش ضمن خير مقدم، گزارش كوتاهي از چگونگي برگزاري اين همايش و موانع و مشكلات موجود بر سر راه طراحي و تشكيل اين نشست و نشست قبلي ارايه داد. پس از آن ميراحمدي از شاگردان آيت‌الله منتظري بحثي كوتاه درباره فقه و حقوق بشر، ارائه كرد. ميراحمدي با اشاره كوتاه به سير تاريخي و خاستگاه موضوع فقه و حقوق بشر از مرحوم نجم‌آبادي، محمود محمد طه، النعيم، فضل الرّحمان، عبدالرّزاق تا مطهري و... منتظري به عنوان عالماني در مسائل زمان خود و ضرورت توجه به تحول و روزآمدن شدن ياد كرد، سپس به چند رويكرد اشاره كرده و در ادامه به راه‌حل مرحوم آيت‌الله منتظري با خاستگاهي كلامي و درون فقهي پرداخته و سخناني از ايشان را شاهد آوردند. ميراحمدي همچنين به يك لغزش مهم در تبديل هر استنباط فقهي به قانون و خطر تبديل مصلحت گرايي به اقتدارگرايي نيز اشاره كرد و افزود: شرط قانون شدن هر قانوني، خواست و پذيرش مردم است.
وي گفت: درست است كه اعلاميه جهاني حقوق بشر و ميثاقين و كنوانسيون‌هاي ذيل آن تقريبا مورد قبول عامه ملل قرار گرفته، اما در عمل و اجرا بسياري از داعيه‌داران آن را اجرا نمي‌كنند! همان‌گونه كه در ماجراي غزه شاهد آن هستيم. اين ايراد را هم نبايد براي رد اعلاميه حقوق بشر مطرح كنيم كه داعيه داران خود به آن عمل نمي‌كنند. مگر ما به آنچه اسلام و ائمه شيعه گفته و دستور داده‌اند عمل مي‌كنيم. !ميراحمدي در ادامه افزود: مرحوم آيت‌الله منتظري در گفته‌ها و فتواهاي خود استنادي به اعلاميه جهاني حقوق بشر ندارند، بلكه فراتر از آن را مورد توجه قرارداده‌اند و آن حقوق انسان بما هو انسان است و نگاه ايشان محدود به اعلاميه جهاني حقوق بشر نبوده و فراتر از آن است.
نگاهي فراگير به حقوق بشر
سخنران بعدي محمدحسن ضيايي‌فر، دبير كميسيون حقوق بشر اسلامي بردند. ايشان در تطبيق نظرات آيت‌الله منتظري با موازين بين المللي حقوق بشر درباره امكان يا امتناع حقوق بشر اسلامي سخن گفت و ديدگاه آيت‌الله منتظري را در اين زمينه مورد بررسي قرار داد و افزود: عنوان حقوق بشر اسلامي عنوان نارسايي است زيرا اگر از اين عنوان بشر اسلامي را مدنظر داشته باشيم، مي‌شود حقوق مسلمانان نه حقوق همه انسان‌ها، اگر مقصود ما حقوق اسلامي در مورد بشر است كه باز هم نارساست چون بسياري از بزرگان قائل به حقوق در اسلام نيستند، بلكه قائل به تكليف و دستورند. ضيايي‌فر گفت: مرحوم آيت‌الله منتظري نگاه‌شان به حقوق بشر و حقوق انسان فراتر از تكليف و با نگاهي غير از نگاه رايج ميان علماي حوزه و اقران خودشان هست. ما در رابطه با كنوانسيون‌هاي حقوق بشر مثل حقوق زنان با بيش از چهل تن از علما و مجتهدان و مراجع حوزه صحبت كرديم و سوالاتي را خدمت‌شان مطرح كرديم، پاسخ‌هاي جالبي گرفتيم، اما پاسخ‌هاي مرحوم آيت‌الله منتظري بسيار كاربردي‌تر و انساني‌تر بود. سپس جزييات اين استفتا و پاسخ را بيان كرد.
سخنران بعدي اين همايش حبيب‌الله پيمان بود كه با يادآوري خاطراتي از زندان قبل از پيروزي انقلاب با مرحوم آيت‌الله منتظري و ارتباطات پس از پيروزي انقلاب با ايشان، اظهار داشت: نگاه ما به دين و برداشت ما از قرآن و سيره عملي رسول خدا و اهل بيت (ع) با واقعيت دين كه نگاهي فراديني و انساني داشته، تفاوت داشت. پيامبر كه به مدينه آمدند با همه مردم اعم از مسلمان، يهودي، مسيحي و حتي مشركان گفت‌وگو و مشورت مي‌كرد. نمي‌فرمود اول مسلمان شويد تا بعد من با شما مشورت كنم. ما بايد به قرآن و سيره رسول خدا و اهل‌بيت (ع) با نگاه واقعي كه خواست خدا و رسول است برگرديم.
چهارمين سخنران محمد حكيم‌پور با عنوان پرتوهاي قرآني در الهيات حقوق بشري منتظري گفت: مرحوم آيت‌الله منتظري يك الهيات سياسي حكومتي داشت و يك الهيات حقوق بشري و انساني. به نظر من بين اين دو الهيات تعارض وجود دارد. وي نقدهاي خود را به الهيات سياسي آيت‌الله منتظري در زمينه حكومت ديني مطرح كرد و گفت گرچه ايشان از نظريه خود در دهه شصت به نظريه نظارت فقيه رسيدند ولي نظارت فقيه هم واجد اشكالاتي است. وي پس از ذكر اين اشكالات از ديدگاه خود افزود اما الهيات حقوق بشري آيت‌الله منتظري خيلي متعالي و پيشرو بود و او از راه الهيات حقوق بشري‌اش به جامعه بازمي‌كرد و جامعه به او نياز دارد.
سپس حجت‌الاسلام بهرام شجاعي با اشاره به سخنان آقاي حكيم‌پور به نقل از كتاب مباني فقهي و آثار بعدي آيت‌الله منتظري گفت ايشان معتقد بود هيچ كس بر هيچ كس ولايت ندارد و فقيه هم فاقد ولايت است مگر اينكه مردم در انتخابات بخواهند فقيهي را در چارچوب يك قرارداد برگزينند. آقاي شجاعي سپس ۱۷ اصل بنيادي نظريه سياسي و فقهي آيت‌الله منتظري را نقل كرد و افزود اين اصول كه از كتاب مباني فقهي حكومت اسلامي استخراج شده و در مقدمه نظام‌الحكم آمده به نظر و تاييد خود مرحوم آيت‌الله منتظري رسيده است، وي سپس به به بيان اين اصول هفده گانه و توضيح كوتاهي درباره برخي از آنها پرداخت.
در پايان حجت‌الاسلام والمسلمين هادي قابل به عنوان سخنان اختتاميه، گزارشي درباره موانع و مشكلات ايجاد شده فراروي برگزاري نشست‌هاي علمي درباره نقد و بررسي آراي آيت‌الله منتظري ارائه كرد و به طور مشخص ماجراي ممانعت از برگزاري نشست سال گذشته با عنوان «آيت‌الله منتظري و نهج البلاغه» را در قم و مشهد ذكر كرد.
به عنوان ميان برنامه، دكتر سعيد عرفاني نويسنده و استاد دانشگاه، شعر «اي نامت از دل و جان در همه جا به هر زبان جاري است» را با صدايي دلنشين خواند. همچنين در نشست پنجشنبه ۳۰ آذر ۱۴۰۲ سه‌گانه‌اي با عنوان «شريعتنامه منتظري» (فقيه انسانگرا)، سياستنامه منتظري (فقيه دور‌انديش) و روايتنامه منتظري (داستان مستندهايي درباره آيت‌الله منتظري) كه به تازگي گردآوري شده‌اند و در اصل به صورت pdf عرضه مي‌شود در شمارگان محدودي در اختيار حاضران قرار گرفت.