محسن برهاني | «نيكلاي پاتروشف كه براي چندين دهه متحد اصلي رهبر روسيه محسوب مي‌شود، جريان ترور رييس گروه شورشي واگنر را برعهده داشت.» اين عبارتي است كه نشريه وال استريت ژورنال با انتشار گزارشي ادعايي بدان پرداخته؛ گزارشي كه كرملين آن را تكذيب كرده است. وال استريت ژورنال مدعي است: در اواخر ماه آگوست، يوگني پريگوژين، فرمانده واگنر به همراه ۹ نفر ديگر از فرودگاه مسكو راهي سنتپترزبورگ شدند. با وجود اينكه پرواز تاخير داشت، اما هيچ كس متوجه مواد منفجره زير بال هواپيما نشد. اين پرواز درنهايت پريد و بعد از ۳۰ دقيقه به ارتفاع ۲۸ هزار پايي رسيد كه بال هواپيما از هم جدا شد و به صورت مارپيچي سقوط كرد و تمامي ۱۰ نفر نيز كشته شدند. بنا به ادعاي وال استريت ژورنال به نقل از مقامات اطلاعاتي غربي و يك افسر اطلاعاتي سابق روسيه، برنامه ترور اين فرمانده از دو ماه قبل‌تر ريخته شده بود كه توسط قديمي‌ترين و مورد اعتمادترين نيروي ولاديمير پوتين يعني نيكلاي پاتروشف اجرا شد. كرملين شراكت در قتل پريگوژين را رد كرده است. پوتين نيز نزديك‌ترين روايت به رسانه‌هاي رسمي را ارايه كرد و گفت كه يك نارنجك دستي در هواپيما منفجر شده است.
به ادعاي وال استريت ژورنال، ساعاتي پس از اين حادثه، يك اروپايي كه به دنبال جمع‌آوري اطلاعات بود و كانال ارتباطي با كرملين داشت، از مقامات پرسيد كه چه اتفاقي افتاده است و يك مقام كرملين قاطعانه پاسخ داد: او بايد حذف مي‌شد.
فرصت‌طلبي پاتروشف
پاتروشف براي مدت طولاني به پوتين هشدار داده بود كه اتكاي مسكو به واگنر در اوكراين به پريگوژين نفوذ سياسي و نظامي زيادي مي‌دهد و به تهديدي براي كرملين تبديل خواهد شد.
پريگوژين با ده‌ها هزار سرباز و عمليات‌هاي پرسود متعدد، مقادير زيادي طلا، الوار و الماس در آفريقا و نقاط ديگر جمع‌آوري كرده و يك امپراتوري چند ميليارد دلاري را در خارج از كشور بنا كرده بود، اما در روسيه و در ميدان نبرد اوكراين، تنش‌هاي او با مقامات ارشد ارتش بر سر تسليحات و تداركات، او را در مسير درگيري با كرملين قرار داد.
به ادعاي وال استريت ژورنال، هنگامي كه شورش آشكار پريگوژين عليه فرماندهان نظامي روسيه و راهپيمايي مسلحانه واگنر به مسكو آغاز شد، پاتروشف وارد عمل شد تا بزرگ‌ترين چالش دو دهه گذشته پوتين را حل كرده و پريگوژين را براي هميشه حذف كند.
جانشين بالقوه پوتين
پوتين از طريق قدرت رسانه‌هاي تحت كنترل دولت و ابتكارات خود، چهره حاكمي تنها و مصمم از خود به تصوير كشيده كه به رقابت با دشمن غربي پرداخته و آنها را به چالش كشيده است، اما در واقعيت، او توسط بروكراسي گسترده دولتش در قدرت مانده كه در دوران تشديد خصومت با غرب و افزايش اختلافات داخلي بر سر جنگ اوكراين هم ثبات خود را حفظ كرده است، اما كنترل اهرم‌هاي اين سيستم پاتروشف است. او با فهم سياست‌هاي پوتين و اجراي دستورات او به اوج رسيده است. در طول رياست پوتين، او نفوذ امنيتي روسيه را گسترش داده تا جايي كه اخيرا پسرش نيز به عنوان وزير كشاورزي منصوب شده است.
برخي از او به عنوان جانشين بالقوه پوتين نيز ياد مي‌كنند. پاتروشف با مديريت شورش پريگوژين به پوتين كمك كرد تا آراي انتخابات رياست‌جمهوري سال آينده را از آن خود كند.
درباره طراح ترور!
همكاران سابق پاتروشف او را به عنوان يك بروكرات هوشيار توصيف مي‌كنند كه مانند پوتين، با ديدگاه رسانه‌ها در مورد وقايع روز دنيا كاري ندارد و به گزارش‌هاي سرويس‌هاي امنيتي روسيه متكي است. او نيز مانند پوتين در دهه ۱۹۷۰ به سرويس‌هاي جاسوسي ملحق شد و در زمان فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، زماني كه همه افسران به سمت مشاغل پرسودتر رفتند، در اين سرويس ماندگار شد.
پاتروشف ۷۲ ساله، روسيه را درگير يك مبارزه با ايالات‌متحده مي‌بيند كه به گفته او آنها مي‌خواهند نفت و مواد معدني روسيه را بدزدند. به ادعاي وال استريت ژورنال، او تئوري‌هاي توطئه را با سخنراني‌ها و مصاحبه‌هاي خود تركيب مي‌كند. اوايل امسال، او به يك روزنامه روسي گفت كه ايالات‌متحده در حال توطئه براي تصرف روسيه است، زيرا فوران آتشفشاني عظيم در وايومينگ به زودي آنجا را غير قابل سكونت خواهد كرد. وال استريت ژورنال مدعي است، رهبري او در فصول تاريك كرملين با عواقب مرگبار مخالفين پوتين توام شده است، در ماجراي شورش واگنر نيز مقامات امريكايي بلافاصله پس از مرگ پريگوژين گفتند كه ارزيابي‌هاي اوليه نشان‌دهنده يك نقشه ترور بوده است. در عكس‌هاي او و پوتين، پاتروشف چهره‌اي در پس‌زمينه است كه با يك كت و شلوار تيره توجهات را به خود جلب مي‌كند. او هر روز با ليموزين اوروس روسي به محل خود مي‌رود.
دفتر كار او نيز در مجتمع رياست‌جمهوري اسپارتان نام دارد و فقط چند قدم با كرملين فاصله دارد، مي‌رود. تماس‌هاي تلفني او نيز معمولا رمزگذاري شده است.
ظهور يك جاسوس
پاتروشف در سنين پايين در شهر لنينگراد يا سنتپترزبورگ كنوني، وارد دنياي جاسوسي شد. او پس از اخذ مدرك مهندسي در كاگ‌ب استخدام شد و در آكادمي سرويس جاسوسي شهر مينسك شركت كرد.
مدتي نگذشت كه پاتروشف به عنوان يك افسر معاونت ضدجاسوسي در منطقه هم‌مرز با فنلاند مشغول به كار شد. او نيز مانند پوتين از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و افول سرويس‌هاي امنيتي رنج مي‌برد و در سال ۱۹۹۹ هنگامي كه بوريس يلتسين، رييس‌جمهور وقت روسيه پوتين را به نخست‌وزيري منصوب كرد، پوتين نيز پاتروشف را به عنوان جايگزين خود در رهبري نسخه جديد كاگ‌ب يا همان اف‌اس‌بي پيشنهاد كرد. وقتي كه پوتين در سال بعد به رياست‌جمهوري رسيد، قدرت پاتروشف نيز تقويت شد. هر دوي آنها گذشته و اعتقادات مشتركي داشتند و بر اين باور بودند كه تنها يك سرويس امنيتي قوي مي‌تواند روسي‌هاي قوي بسازد.
پاتروشف از همان لحظات حساس ابتدايي آماده كمك به رييس‌جمهور بود. به ادعاي وال استريت ژورنال، پوتين در اولين سال رياست‌جمهوري خود با افشاگري مخربي شد مبني بر اينكه مشاور يك شركت املاك و مستغلات بوده كه در اروپا به دليل پولشويي درگير پرونده‌هاي قضايي است.
اين افشاگري براساس نوارهاي صوتي افشا شده از دفتر رييس‌جمهور اوكراين بود و پاتروشف نيز به كي‌يف سفر كرد تا مدارك مخرب سرويس امنيتي آن كشور را دراختيار بگيرد. پاتروشف خيلي سريع به همگان نشان داد كه خائنان به كرملين در امان نخواهند بود. در سال ۲۰۰۶، روسيه قانوني را به تصويب رساند كه قتل غيرقانوني روس‌هاي خارج از كشور كه تروريست يا افراطي تلقي مي‌شوند را قانوني مي‌كرد. ماه‌ها بعد نيز يك مامور سابق اف‌اس‌بي به نام الكساندر ليتويننكو كه به لندن فرار كرده و در مورد پوتين و جاسوسي‌هاي خود نوشته بود، با ماده راديواكتيو در چاي خود كشته شد. يك قاضي انگليسي نيز در اين باره گفت كه احتمالا پاتروشف دستور قتل را صادر كرده است.
نقش تازه پاتروشف
پاتروشف به دنبال همكاري در مورد فعاليت‌هاي ضدتروريستي با غرب بود كه پس از حملات تروريستي سال ۲۰۰۱ شدت يافته بود. اما مسموميت ليتويننكو هرگونه همكاري اطلاعاتي با روسيه را تحت‌الشعاع قرار داد. اين ترور ادعايي يكي از اولين قتل‌هاي مرموزتر مهاجران روسي در اروپا و خاورميانه بود كه مقامات غربي گمان مي‌كردند با مسكو مرتبط هستند.
هنگامي كه روسيه در سال ۲۰۰۷ كنفرانس بين‌المللي ضدتروريسم را در شهر خاباروفسك تشكيل داد، سيا از اعزام مقامات بلندپايه خودداري كرد، در عوض يك گروه پايين‌تر به رياست رييس سابق سيا به نام رولف موات لارسن را فرستاد. موات لارسن گفت كه پاتروشف او را به كناري برد و گفته كه از اين كار امريكايي‌ها آزرده خاطر شده است.
در سال ۲۰۰۸، پوتين پاتروشف را به سمت دبير شوراي امنيت ملي روسيه منصوب كرد، پستي كه قدرت رسمي كمي اعطا مي‌كند؛ اما شخصيت پاتروشف، نزديكي او به پوتين و نقش او به عنوان رهبر واقعي سرويس‌هاي امنيتي براي دو دهه متوالي، او را به دومين فرد قدرتمند روسيه تبديل كرده است.
نقش جديد پاتروشف به او ماموريت داد تا روابط روسيه در خارج از كشور را تقويت كند. حال او به مقام يك ديپلمات امنيتي ارتقا پيدا كرده كه با قدرتمندترين رهبران جهان ديدار مي‌كند.