بنفشه سام گیس
كمتر از يك هفته تا 4 سالگي ويروس كوويد 19 باقي مانده است. سازمان بهداشت جهاني WHO روز 21 ژانويه 2020 در اولين گزارش مرتبط با شيوع بيماري با علايم ذات‌الريه اعلام كرد: «31 دسامبر 2019، دفتر منطقه‌اي WHO در كشور چين، گزارشي از موارد ذات‌الريه دريافت كرد. موارد ابتلا با علت ناشناخته در شهر ووهان چين شناسايي شده بود. مقامات چين به WHO گزارش دادند كه در فاصله 31 دسامبر 2019 تا سوم ژانويه 2020، در مجموع 44 مبتلاي اين نوع ذات‌الريه با علت نامعلوم شناسايي شده است. طبق گزارش دقيق‌تري كه در روزهاي 11 و 12 ژانويه به دفتر منطقه‌اي WHO رسيد، شيوع اين نوع از ذات‌الريه با عرضه غذاهاي دريايي در يك بازار محلي در شهر ووهان مرتبط بوده است.»
تا روز 11 فوريه 2020، تعداد مبتلايان اين نوع ذات‌الريه در 24 كشور جهان با افزايش هزار برابري به 43103 نفر رسيده بود در حالي كه 42708 نفر از مبتلايان در كشور چين بودند و تا اين روز تعداد فوتي‌هاي بيماري در 24 كشور به 1018 نفر رسيده بود كه يكي از قربانيان در كشور فيليپين و 1017 نفر در كشور چين بودند. در اين روز (11 فوريه 2020) سازمان بهداشت جهاني در بيانيه‌اي اعلام كرد كه به دنبال مشورت با سازمان‌هاي زيرمجموعه ملل متحد، اين نوع از ذات‌الريه، «كرونا ويروس 2019 و به اختصار COVID-19» نامگذاري شده است.
آخرين گزارش سازمان بهداشت جهاني از وضعيت شيوع كرونا، روز 22 دسامبر 2023 (اول دي 1402) منتشر شد كه طبق اين گزارش تا 17 دسامبر سال جاري ميلادي، تعداد كل مبتلايان به بيش از 773 ميليون نفر و تعداد كل فوت به بيش از 6 ميليون نفر رسيده و منطقه اروپا با بيش از 277 ميليون مبتلا و منطقه امريكا با بيش از 2 ميليون فوتي در صدر جدول ابتلا و مرگ كرونا ايستاده‌اند. گزارش‌هاي سازمان بهداشت جهاني از تعداد ابتلا و فوت كرونا بر اساس اعلام كشورها تدوين مي‌شود، اما امروز اين اعداد، ديگر براي ملت‌ها قابل اطمينان نيست، چون 20 ماه قبل (مه 2022) و زماني كه تعداد فوتي‌هاي كرونا در جهان به حدود 5.4 ميليون نفر (5 ميليون و 400 هزار) رسيده بود، مسوولان سازمان بهداشت جهاني بر اساس محاسباتي گفتند كه گزارش بسياري از كشورها درباره مرگ‌هاي كرونايي غيرواقعي بوده و تعداد فوتي‌هاي كوويد 19 در جهان، حداقل 3 برابر بيشتر از آمار موجود و حدود 15 ميليون نفر است. اين اعلام WHO البته با اعتراض برخي دولت‌ها و از جمله دولت هند مواجه شد، چون سازمان بهداشت جهاني، با يك ابزار ساده، صداقت و شفافيت مورد ادعاي بسياري دولت‌ها را زير سوال برده بود.
5 مه 2022، سازمان بهداشت جهاني در گزارش خود اعلام كرد: «در فاصله اول ژانويه 2020 تا 31 دسامبر 2021، حدود 14.9 ميليون مرگ (14 ميليون و 900 هزار) در سراسر جهان به‌طور مستقيم يا غيرمستقيم با همه‌گيري كوويد19 مرتبط بوده كه اين رقم نشان‌دهنده 9.5 ميليون مرگ (9 ميليون و 500 هزار) بيشتر از مواردي است كه تاكنون به‌طور مستقيم به COVID-19 نسبت داده شده است.»
كارشناسان سازمان بهداشت جهاني در گزارش خود اين اختلاف آماري را «مرگ اضافي» ناميدند و گفتند: «مرگ اضافي به عنوان تفاوت بين تعداد مرگ‌هاي رخ داده و تعداد مورد انتظار در صورت عدم وجود همه‌گيري محاسبه مي‌شود. اين تعداد مرگ اضافي (14.9 ميليون نفر) شامل موارد مرگ‌هاي كوويد 19 و شمارش و گزارش شده توسط دولت‌ها، مرگ‌هاي كوويد 19 كه توسط دولت‌ها شمارش يا گزارش نشده و همچنين، مرگ‌هايي است كه ناشي از ابتلا به كوويد 19 نبوده، اما به دليل مشكلات بهداشتي و اجتماعي در اثناي شيوع كوويد 19 رخ داده است. برزيل، مصر، هند، اندونزي، مكزيك، پرو، روسيه، آفريقاي جنوبي، تركيه و ايالات متحده، كشورهايي هستند كه بيشترين تعداد مرگ اضافي را داشته‌اند. (طبق تخمين سازمان بهداشت جهاني، آمار واقعي فوت كرونا در مصر 11.6 برابر آمار رسمي، در هند 9.9 برابر، در پاكستان 8 برابر، در اندونزي 7.1 برابر، در بنگلادش 5 برابر، در بوليوي 4.5 برابر، در صربستان 4.4 برابر، در قزاقستان 4.2 برابر، در فيليپين 3.6 برابر و در روسيه 3.5 برابر آمار رسمي بوده است) 84 درصد از موارد مرگ اضافي در آسياي جنوب شرقي، اروپا و امريكا و 70 درصد موارد در 10 كشور جهان، 81 درصد از موارد مرگ اضافي (81 درصد از 14 ميليون و 900 هزار مرگ) در كشورهاي با درآمد متوسط، 15 درصد در كشورهاي با درآمد بالا و 4 درصد در كشورهاي كم درآمد، حدود 57 درصد از مرگ‌هاي اضافي در مردان و 82 درصد در افراد بالاي 60 سال بوده است.»
دولت‌هايي كه با مردم خود صادق نبودند
گزارش سازمان بهداشت جهاني هيچ صراحتي درباره صادق نبودن دولت‌ها ندارد و ارتباط گزارش‌هاي غيرواقعي كشورها درباره كم‌شماري مرگ‌هاي كرونايي را به دلايلي همچون محاسبات نادرست، كمبود امكانات، شمارش بر مبناي معيارهاي غير دقيق ربط مي‌دهد. غير از اين گزارش اما مصداق‌هاي زيادي از خطاب صريح نهادهاي ملي و غير دولتي مي‌توان پيدا كرد كه بر خلاف رويه محافظه‌كارانه WHO، ناراستي دولت‌ها را زير سوال برده‌اند.
تير‌‌ماه 1399، خبرنگار روزنامه «اطلاعات روز» افغانستان بر اساس نظرسنجي اين رسانه در سطح شهر كابل در گزارش خود نوشت: «آمار افراد مبتلا به كرونا و آمار مرگ ناشي از كرونا، ده‌‌‌برابر بيشتر از آماري است كه از سوي وزارت صحت عامه كشور اعلام مي‌شود. وزارت صحت‌عامه آمار مرگ ناشي از كرونا را تاكنون 156 نفر اعلام كرده اما در اين نظرسنجي كه از حدود 14 روز قبل به اين سو در سطح شهر كابل انجام شده، 384 نفر از شهروندان كابل گفتهاند كه 1626 نفر از دوستان و آشنايان آنها بر اثر ابتلا به كرونا جان باخته‌‌اند.در بخش ديگر اين نظرسنجي از اشتراك‌كنندگان پرسيده شد كه از اطرافيان و آشنايان آنها حدودا چند نفر به ويروس كرونا مبتلا شده‌‌اند. بيش از 68 درصد پاسخ‌‌دهندگان گفتهاند كه 5 تا 40 نفر از دوستان و آشنايان آنها به كرونا مبتلا شدند. 40 درصد پاسخ‌‌دهندگان گفتهاند كه دوستان و آشنايان آنها كه به ويروس كرونا مبتلا شدند، به‌دليل عدم موجوديت امكانات و خدمات صحي لازم به شفاخانه‌هاي مخصوص كرونا مراجعه نكردند. شمار زيادي از آنها گفتند كه در شفاخانه‌هاي مخصوص حتی اكسيژن و داروي مورد نياز به‌صورت رايگان ارايه نمي‌شوند و از بيماران پول گرفته مي‌شود.2.5 درصد ديگر گفتهاند كه بيماران كرونايي به شفاخانه‌ها دسترسي ندارند.»
ايالات متحده امريكا هم وضعيت مشابه داشت به اين معنا كه دولت امريكا، تعداد كل مرگ كرونا در اين كشور در فاصله اول ژانويه 2020 تا 31 دسامبر 2021 را 824338 نفر اعلام كرده بود در حالي كه نتايج محاسبات سازمان بهداشت جهاني نشان داد آمار فوت كرونا در اين كشور در اين بازه زماني حدود 886917 نفر تا 978225 نفر بوده است.
جولاي 2021 خبرنگار نيويورك تايمز در گزارشي با تيتر «تعداد تلفات كوويد 19 در نيويورك چقدر دقيق است» نوشت كه مقامات نيويورك بر مبناي روش‌شناسي ايالتي مجاز بوده‌اند كه تعداد موارد مرگ كرونا را 11 هزار نفر كمتر از آمار واقعي مركز ملي آمار بهداشت اعلام كنند. در اين گزارش اعلام شد كه آمار رسمي از فوتي‌هاي كرونا در شهر نيويورك با همين مجوز، صرفا شامل آن تعداد افرادي بوده كه تست كروناي تاييد شده از آزمايشگاه‌ها داشتند و در بيمارستان‌ها، خانه سالمندان يا آسايشگاه‌ها فوت كرده‌اند و آمار فوت، موارد مرگ در خانه يا زندان را شامل نمي‌شده و بنابراين، با وجود آنكه آمار رسمي مرگ ناشي از كرونا در نيويورك در يك بازه زماني مشخص، حدود 43 هزار نفر بوده، گزارشي كه به مركز ملي آمارهاي بهداشتي اعلام شده، حكايت از فوت بيش از 54 هزار مبتلاي كرونا در همين بازه زماني مشابه دارد.
گزارشگر نيويورك تايمز در ادامه مي‌نويسد كه حدود نيمي از ايالت‌هاي امريكا همين وضع را داشته‌اند چنانكه در كاليفرنيا و تگزاس هم، تعداد فوتي‌ها در آمار رسمي كمتر از آمار واقعي مرگ مبتلايان كرونا بوده است.
ژانويه 2022 شبكه خبري NBC در گزارشي اعلام كرد كه طبق نتايج تحقيق گروهي از محققان در كانادا، هند و ايالات متحده، دولت هند از شمارش فوت بيش از 3 ميليون مبتلاي كرونا در موج‌هاي اول و دوم آلودگي (ژوئن 2020 تا جولاي 2021) خودداري كرده و بنابراين، آمار 481 هزار نفري فوتي‌هاي كرونا در هند كه از سوي دولت اين كشور اعلام مي‌شود، غير واقعي است. گزارش سازمان جهاني بهداشت درباره شمار مرگ‌هاي اضافي محاسبه نشده در آمار تجميعي فوت كرونا، چند ماه پس از اين تحقيق بود و اعلام مي‌كرد كه طبق نتايج بررسي‌هاي WHO آمار مرگ‌هاي كرونا در هند، 10 برابر گزارش رسمي اين كشور و حدود 4.74 ميليون نفر (4 ميليون و 740 هزار) است.
گفتن این آمارها دیگر جرم نیست
علي‌اكبر حقدوست، رييس كميته اپيدميولوژي ستاد ملي مقابله با كرونا در دولت دوازدهم، در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: طبق نتايج برخي تحقيقات انجام‌شده در ايران، تعداد مرگ‌هاي واقعي كرونا در كشور 1.9 برابر گزارش رسمي دولت بوده است. گفتن اين حرف، امروز هزينه زيادي ندارد، اما در فاصله سال‌هاي 1399 تا 1400، تعداد زيادي از كارشناسان و متخصصان حوزه سلامت و حتي ديگر حوزه‌ها همچون اقتصاد و سياست كه دولت را به دليل انتشار گزارش‌هاي غيرواقعي از ابتلا و فوت كرونا، مورد انتقاد قرار دادند، با برخوردهاي تندي مواجه شدند، چون زير سوال بردن آمارهاي رسمي، مهر تایید بر پنهانکاری مسوولان حوزه سلامت بود. به نظر مي‌رسد كه گزارش سال 2022 سازمان بهداشت جهاني درباره عموميت ناراستي دولت‌ها، همچون سپر محافظي براي بسياري از محققان و از جمله، پژوهشگران ايراني بود كه نتايج تحقيقات خود درباره آمار مرگ اضافي كرونا و شمارش نشدن اين مرگ‌ها در آمار تجميعي فوت كوويد 19 را علني كنند.
از جمله اين تحقيقات، نتايج پژوهش محققان دانشگاه علوم پزشكي اردبيل است كه اسفند پارسال منتشر شد و محققان اعلام كردند كه در مقابل آمار رسمي دولت از مرگ‌هاي كرونايي در فاصله بهمن 1398 تا بهمن 1401 كه عدد 136166 نفر بوده، شمار تخميني مرگ‌هاي بر اثر ابتلا به كرونا در كشور در اين بازه زماني 240390 مورد است. در نتيجه تحقيق ديگري كه تابستان پارسال منتشر شد، محققان مراكز تحقيقاتي كشور اعلام كردند كه در مقابل آمار رسمي 139610 فوتي كرونا، تعداد مرگ‌هاي اضافي براساس كم‌شماري 4 الي 8 درصدي بين 282378 مورد تا 364417 مورد تخمين زده شده و نتايج تحقيق نشان داده كه نسبت مرگ‌هاي گزارش‌شده COVID-19 به كل مرگ‌هاي اضافي در محاسبات مختلف از 45.2 درصد تا 49.4 درصد متغير بوده است.