جزييات تجارت خارجي ايران تا پايان پاييز امسال نشان مي‌دهد كه تراز تجاري كشور بيش از 12 ميليارد دلار منفي شده است. اين آمار حاكي از آن است كه وضعيت تجارت خارجي ايران حتي نسبت به مدت مشابه سال گذشته نيز بدتر بوده. چنانكه نسبت به سال گذشته ميزان واردات بيش از 5 ميليارد دلار اضافه شده اما ميزان صادرات كمابيش در همان عدد مانده است.
اين اتفاق البته با ترفند تازه‌اي كه دولت رو كرده به گونه‌اي ديگر تفسير شده است. هفته گذشته رييس كل گمرك ايران براي نخستين‌بار از سال 97 به اين سو، آماري از صادرات نفت بدون ذكر جزييات ارايه كرد كه بسياري از فعالان و كارشناسان اقتصادي آن را يك «شعبده‌بازي»براي مثبت وانمود كردن تراز تجاري كشور تعبير كردند.
از جمله اين كارشناسان، عبدالناصر همتي رييس كل اسبق بانك مركزي بود كه در توييتي نوشت: «با رسيدن تراز تجاري ۹ ماهه كشور به منفي ۱۲ ميليارد دلار گمرك كشور با نوآوري و براي اولين‌بار ارزش صادرات ۹ ماهه نفت را هم به آن اضافه و نتيجه را مثبت كرد. ميزان خروج سرمايه از كشور و درصد برگشت ارز صادرات غيرنفتي را هم اعلام كنيد تا قضاوت بهتري از عملكرد تراز پرداخت‌ها داشت.»
تراز تجاري و تراز پرداخت‌ها چيست؟
تراز تجاري به حسابي گفته مي‌شود كه درآن خالص درآمدهاي يك كشور از طريق صادرات و واردات لحاظ شده است. از سال 97 به اين سو، گمرك كشور رويه تازه‌اي در پيش گرفت و با «سانسور»آمار صادرات نفت به بهانه وجود تحريم‌ها، تراز تجاري را به‌طور ماهانه بدون در نظر گرفتن درآمدهاي نفتي كشور اعلام كرده است.
در مقابل تراز پرداخت‌ها شامل حساب جاري (نفتي و غيرنفتي) كالا و خدمات و همچنين جريان خالص ورود سرمايه مي‌شود. به‌طور كلي بانك مركزي به‌طور كامل در مقاطع زماني مشخص اقدام به انتشار اطلاعات كامل وضعيت تراز پرداخت‌هاي كشور مي‌كند.
دليل تاكيد رييس كل اسبق بانك مركزي بر انتشار آمار خروج سرمايه و ارز صادرات غيرنفتي آن است كه بررسي ترازپرداخت‌ها بدون درنظر گرفتن حساب سرمايه، تصوير نادرست و ناكاملي از تراز پرداخت‌ها ارايه مي‌كند، چرا كه خالص خروج سرمايه و خروج ارز، عامل كاهش‌دهنده تراز پرداخت‌هاست.
صادرات ميعانات به نام صادرات غيرنفتي
اما برگرديم به گزارش گمرك از تجارت خارجي كشور كه نشان مي‌دهد در ۹ ماه منتهي به آذر سال ۱۴۰۲، ميزان صادرات قطعي كالاهاي غيرنفتي كشور (به استثناي نفت‌خام، نفت كوره و نفت سفيد، همچنين بدون صادرات از محل تجارت چمداني)، بالغ بر ۱۰۱ميليون و ۹۰۴هزار تن و به ارزش ۳۶ميليارد و ۴۳۴ميليون دلار بوده است كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل، افزايشي ۲۶.۴۸درصدي در وزن و كاهشي ۰.۶۸درصدي در ارزش دلاري داشته است.
براساس داده‌هاي اعلام شده سه قلم عمده كالاهاي صادراتي در ۹ ماهه سال جاري شامل «گاز طبيعي مايع شده» يا همان «ال‌پي‌جي» با ۲ ميليارد و ۷۰۰ ميليون دلار، «پروپان مايع شده» با ۲ ميليارد و ۳۰۰ ميليون دلار و «متانول» با يك ميليارد و ۷۰۰ ميليون دلار بوده است.
در بين ۱۰ قلم عمده كالاهاي صادراتي بيشترين رشد ارزشي به ترتيب به «گاز طبيعي مايع شده»، «گازهاي نفتي» و «هيدروكربورهاي گازي شكل مايع شده»، «محصولات نيمه تمام از آهن» يا از «فولادهاي» غير «ممزوج» و بيشترين كاهش در بين اقلام عمده كالاي صادراتي به «پروپان مايع شده»، «ميله‌هاي آهني» يا «فولادي» و «بوتان مايع» شده اختصاص داشت.
افت تجارت با چين
داده‌هاي اعلام شده از سوي گمرك ايران نشان مي‌دهد در مدت زمان مورد بررسي پنج مقصد مهم صادرات كالاهاي ايراني شامل كشورهاي «چين»، با رقمي بالغ بر 10 ميليارد و 312 ميليون دلار و سهم 28.30 درصد از كل ارزش صادرات، «عراق» با 6 ميليارد و 920 ميليون دلار و سهم 18.99 درصدي، «امارات متحده عربي» با ۴ ميليارد و ۷۰۰ ميليون دلار و سهم 12.91 درصدي، «تركيه» با ۳ ميليارد 263 ميليون دلار و سهم 8.96 درصدي و كشور «هند» با يك ميليارد و 653 ميليون دلار و سهم 4.54 درصد از كل ارزش، صورت گرفته است.
چين همواره يكي از مقاصد عمده كالاي صادراتي بوده كه گفته مي‌شود بخش بزرگي از فروش نفت ايران نيز به اين كشور صورت مي‌گيرد كه البته با تخفيف‌هاي بالا انجام مي‌شود. در نبود اطلاعات كاملي از صادرات نفت ايران نمي‌توان گفت كه چقدر نفت به اين كشور صادر شده اما گمرك چين به تازگي اعلام كرده مبادلات تجاري ايران و چين در 11 ماهه ژانويه تا نوامبر 2023 به 13 ميليارد و 400 ميليون دلار رسيده است. بر اين اساس مبادلات ايران و چين در اين دوره نسبت به مدت مشابه سال قبل 7 درصد كاهش داشته است.
در عين حال چيني‌ها از صادرات كالاي خود به ايران غافل نبوده‌اند. چنانكه صادرات چين به ايران در ماه‌هاي ژانويه تا نوامبر امسال رشد 9 درصدي داشته و به 9 ميليارد و 200 ميليون دلار رسيده است. چين در مدت مشابه سال قبل 8 ميليارد و 400 ميليون دلار كالا به ايران صادر كرده بود.
واردات موبايل: 2 ميليارد دلار
گزارش گمرك نشان مي‌دهد تا پايان پاييز امسال «ذرت دامي» با ۲ ميليارد و ۸۰۰ ميليون دلار، «گوشي‌هاي تلفن همراه» با ۲ ميليارد دلار و «دانه سويا» با يك و نيم ميليارد دلار سه قلم عمده كالاهاي وارداتي در بالاترين رده در اين مدت بودند.
از سوي ديگر در بين ۱۰ قلم عمده كالاهاي وارداتي هم به لحاظ ارزشي، طلا به اشكال خام، قطعات منفصله اتومبيل‌هاي سواري و گوشي تلفن همراه هوشمند از بيشترين افزايش و دو محصول برنج و گندم از بيشترين كاهش برخوردار بودند.
امارات نخستين كشور طرف معامله ايران
طي ۹ماه منتهي به آذر سال ۱۴۰۲، كشور امارات متحده عربي با اختصاص رقمي بالغ بر ۱۵ميليارد و ۹ميليون دلار و سهمي حدود ۳۱.۰۴درصد از كل ارزش واردات، در جايگاه نخست كشورهاي طرف معامله قرار گرفته است. همچنين كشورهاي چين با ۱۳ميليارد و ۷۴۲ميليون دلار و سهم ۲۸.۴۲درصد، تركيه با ۵ميليارد و ۲۶۵ميليون دلار و سهم ۱۰.۸۹درصد، آلمان با يك ميليارد و ۵۹۹ميليون دلار و سهم ۳.۳۱درصد و هند با يك ميليارد و ۴۲۸ميليون دلار و سهم ۲.۹۵درصد از كل ارزش واردات، جزو كشورهاي عمده طرف معامله واردات بوده‌اند. طي ۹ ماه منتهي به آذر ۱۴۰۲، ميزان ترانزيت خارجي كشور در حدود ۱۲ميليون و ۶۳۴هزار تن بوده است كه نسبت به رقم ۱۰ميليون و ۱۴۶هزار تن در مدت مشابه سال گذشته، افزايشي ۲۴.۵۲درصدي داشته است.