گروه اجتماعي| طبق آخرين نتايج «پويش ملي سلامت» كه از 20 آبان سال جاري براي شناسايي مبتلايان پرفشاري خون و ديابت در جمعيت بالاي 18 سال كشور در حال اجراست، بيش از يك ميليون نفر علايم ابتلا به ديابت يا پر فشاري خون داشته‌اند اما خودشان از اين وضع مطلع نبوده‌اند و حالا براي تاييد قطعي ابتلا يا آغاز درمان به پزشك و مراكز درماني ارجاع شده‌اند. آخرين گزارش وزارت بهداشت حكايت از آن دارد كه تا ظهر ديروز 17 دي 1402 تعداد جمعيتي كه در پويش سلامت و غربالگري ديابت و فشار خون شركت كرده‌اند به ۳۷ ميليون و ۲۶۶ هزار و ۳۳۹ نفر رسيده كه از اين تعداد ۷۱۷ هزار و ۶۴۴ نفر (1.9 درصد از جمعيت غربالگري شده) علايم احتمال ابتلا به پرفشاري خون و ۴۱۰ هزار و ۳۰۴ نفر (1.1 درصد از جمعيت غربالگري شده) علايم احتمال به ديابت داشته‌اند.
در حالي كه احتمال پرفشاري خون به معناي عدد140 روي 90 ميليمتر جيوه (14 روي 9) به بالا و احتمال ديابت به معناي قند خون بالاي 126 در وضعيت ناشتاست، معاون وزارت بهداشت ديروز اعلام كرد كه مجموع جمعيت مبتلا به پيش پرفشاري خون در كشور بيش از 7 ميليون و 500 هزار نفر و مجموع جمعيت مبتلا به پيش ديابت در كشور بيش از 2 ميليون و 500 هزار نفر است.
شناسايي اين تعداد جديد داراي علايم احتمال ابتلا به دو بيماري غيرواگير اما پر عارضه در حالي است كه آذر امسال، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشكي شيراز با اعلام نتايج تحقيق انجام‌شده در اين دانشگاه گفت كه حدود ۳۵ درصد جمعيت بالاي ۱۸ سال كشور (حدود 15 ميليون نفر) به پرفشاري خون و ۱۴.۵ درصد جمعيت بالاي ۲۵ سال (حدود 7 ميليون نفر) به ديابت نوع 2 مبتلا هستند. طبق اعلام وزارت بهداشت، سالانه از مجموع 360 هزار مرگ در كشور، 30 هزار مرگ به دليل ديابت، 180 هزار مرگ به دليل بيماري‌هاي قلبي و عروقي و 126 هزار مورد از فوتي‌هاي بيماري قلبي و عروقي، به دليل پرفشاري خون است. معاون وزارت بهداشت اخيرا هشدار داده كه از جمعيت 54 ميليون نفري بالاي ۱۸ سال در كشور، حدود ۲۲ درصد (بيش از 11 ميليون و 880 هزار نفر) داراي پرفشاري خون هستند در حالي كه ۴۰ درصد از مبتلايان پرفشاري خون و ديابت، از بيماري خود بي‌خبرند با وجود آنكه ۴۲ درصد بيماري‌ها، با بيماري قلبي و عروقي ارتباط دارد، پرفشاري خون، ديابت، چاقي و چربي خون بالا، عوامل اصلي تشديد بيماري‌هاي قلبي و عروقي به شمار مي‌روند.
در كشور چه خبر است؟
از ابتداي آذر ماه و با گذشت دو هفته از اجراي طرح پويش ملي سلامت، مسوولان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي استان‌هاي مختلف به‌تدريج و در فواصل هفتگي، نتايج غربالگري و شناسايي افراد داراي علايم پرفشاري خون و ديابت را منتشر و اعلام كرده‌اند كه افراد شناسايي‌شده، از ابتلاي احتمالي خود به اين دو بيماري غيرواگير بي‌خبر بوده‌اند. در حالي كه اعداد منتشر شده، شيوه بالاي ديابت و پرفشاري خون در كشور را تاييد مي‌كند، طبق گزارش مسوولان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي ايران و شهيد بهشتي، وضعيت ساكنان تهران هم تفاوتي با باقي استان‌ها ندارد و در مواردي، شيوع بيماري‌هاي غير واگير در اين استان، وضعيتي به مراتب بدتر از باقي استان‌ها دارد. عليرضا زالي، رييس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، در روزهاي اخير در حاشيه غربالگري ديابت و پرفشاري خون يك ميليون و 130 هزار نفر از جمعيت تحت پوشش اين دانشگاه در استان تهران، شاخص‌هاي سلامت ساكنان پايتخت را در مقايسه با ساير مناطق كشور، بحراني دانسته و گفته: «در پايان سال ۱۴۰۱ و براساس ارزيابي‌هاي صورت‌گرفته، ۲۹.۷ درصد مردم استان تهران و يك نفر از هر سه شهروند بالاي 18 سال در شهر تهران دچار فشارخون بالا هستند در حالي كه ۵۴ درصد مبتلايان حتي از بيماري خود اطلاع ندارند و معمولا زماني به اورژانس‌ها و بيمارستان‌ها مراجعه مي‌كنند كه شرايط وخيم‌تري دارند و بيماري پيشرفت زيادي كرده است. ميزان شيوع ديابت در استان تهران ۱۶.۹ درصد و حدود 2.4 درصد بيشتر از شيوع كشوري است در حالي كه فقط 30.1 دهم درصد تهراني‌ها، درمان مستمر و پايدار ديابت را انجام مي‌دهند. 9.28 درصد مردم استان تهران و 29 درصد ساكنان شهر تهران دچار كلسترول خون بالا هستند در حالي كه فقط 66 درصد ساكنان پايتخت، درمان‌هاي پيوسته كاهش كلسترول را دنبال مي‌كنند. 43 درصد از ساكنان استان تهران مبتلا به اضافه وزن، 23 درصد مبتلا به چاقي و 52 درصد كم‌تحركند كه هر سه عدد، از آمار كشور بالاتر است چون تعداد مبتلايان اضافه وزن در كشور 38.2 درصد، تعداد مبتلايان چاقي در كشور 20 درصد و تعداد افراد كم‌تحرك در كشور 50 درصد است.»
معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشكي ايران هم طي روزهاي اخير خبر داده كه از 20 آبان تا 12 دي ماه يك ميليون و 237 هزار نفر از ساكنان استان تهران در مناطق تحت پوشش اين دانشگاه با شركت در پويش ملي سلامت، بابت پرفشاري خون و ديابت غربالگري شده‌اند كه طبق نتايج اين غربالگري، بيش از 26 هزار نفر داراي علايم ابتلا به پرفشاري خون و بيش از 9 هزار نفر داراي علايم ابتلا به ديابت بوده‌اند.
بيش از 7 ميليون مبتلاي ديابت در كشور
طبق اعلام انجمن اطلاع‌رساني ديابت، تعداد مبتلايان اين بيماري در كشور بيش از 7 ميليون و 500 هزار نفر برآورد شده درحالي‌كه مديركل دفتر بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت مي‌گويد 30 الي ۵۰ درصد مبتلايان ديابت در كشور، تا زمان بروز علايم از ابتلاي خود بي‌خبرند.
آبان پارسال و در آستانه روز جهاني ديابت، افشين استوار، رييس پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفتوگوهاي رسانه‌اي خود هشدار داد كه عدم تشخيص و درمان ديابت در طولاني‌مدت مي‌تواند به افزايش احتمال سكته قلبي و مرگ ناشي از بيماري قلبي - عروقي، نارسايي كليه، ايجاد مشكل در شبكيه چشم و اختلال بينايي و نابينايي مطلق، تاثير بر اعصاب محيطي منجر شود و افزود: «ديابت يك بيماري مادام‌العمر است يعني كسي كه به ديابت مبتلا شود، بهبودي نخواهد داشت و بيماري فقط تحت كنترل قرار مي‌گيرد. يك سوم مبتلايان ديابت دچار عوارض كليوي، 10 الي 20 درصد دچار نارسايي كليه، ۱۰درصد دچار مشكلات بينايي و ۵۰ درصد دچار اختلال اعصاب محيطي مي‌شوند.»
استوار در تشريح نتيجه دو پيمايش كشوري درباره ميزان شيوع ديابت در كشور گفت: «ديابت يكي از مهم‌ترين بيماري‌هاي زمينه‌اي است و بر اساس نتايج دو پيمايش ملي كه در سال‌هاي ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ در كشور انجام شده، شيوع ديابت در ايران به فاصله پنج سال حدود ۳۰ درصد افزايش يافته و به نظر مي‌رسد كه اين روند افزايشي همچنان ادامه دارد. در پيمايش ملي سال 1400، بر مبناي قندخون ناشتا، آمار ابتلاي ديابت به فاصله 5 سال از ۱۱ درصد به ۱۴ درصد رسيده بود و بر مبناي هموگلوبين A۱C حدود ۱۷.۵ درصد بود علاوه بر اينكه شيوع ديابت در شهرها حدود 50 درصد بيشتر از روستاها بود به اين معنا كه شيوع در روستاها نزديك ۱۱ درصد و در شهرها نزديك ۱۵ درصد بود. همچنين بيشترين شيوع ديابت در استان‌هاي شمالي، مركزي و جنوب كشور شامل استان‌هاي تهران، مازندران، گيلان، يزد، مركزي، اصفهان، سمنان، خوزستان و فارس اما در استان‌هاي شرقي و غربي كمتر بود و در نهايت، ۵ استان اول از نظر ابتلا به ديابت، مازندران، گيلان، يزد، خوزستان و سمنان بودند.»
شيوع 42 درصدي پرفشاري خون
در بزرگسالان ايران
شهريور سال 1400 رضا ملك‌زاده، استاد دانشگاه علوم پزشكي تهران و مجري مطالعه «پيشگيري از بيماري‌هاي قلبي - عروقي در ايران» در گفتوگوهاي رسانه‌اي خود در تشريح نتايج اين مطالعه اعلام كرد: «ميزان شيوع فشار خون بالا در بزرگسالان ايران (افراد بالاي ۵۰ سال) به ۴۲ درصد رسيده كه شيوع آن بين زنان ۴۷ درصد و مردان ۳۸ درصد است. نيمي از جمعيت ايران با رسيدن به سن ۵۵ سالگي به فشار خون بالا مبتلا مي‌شوند چنانكه بيشترين ميزان شيوع فشار خون بالا در گروه‌هاي مختلف سني ايران به ترتيب مربوط به افراد ۶۰ سال و بالاتر (۶۲ درصد) ۵۰ تا ۵۹ سال (۵۰ درصد) و ۴۰ تا ۴۹ سال (۳۲ درصد) بوده. در حالي كه شيوع فشار خون بالا در افراد داراي اضافه وزن و چاقي، مبتلايان بيماري‌هاي قلبي - عروقي، مبتلايان ديابت، افراد داراي سابقه مصرف سيگار، افراد بي‌سواد يا كم‌سواد، داراي وضعيت اقتصادي ضعيف و جمعيت روستايي در مقايسه با جمعيت شهري بيشتر است، ۷۰ درصد ايراني‌ها مبتلا به چاقي يا اضافه وزن (۲۳ درصد چاق و ۴۷ درصد داراي اضافه وزن) هستند علاوه بر اينكه چاقي و اضافه وزن در روستاهاي ايران از شهرها پيشي گرفته و از سال ۱۳۵۹ تاكنون، شمار افراد چاق در ايران ۵.۵ برابر و تعداد افراد داراي اضافه وزن، ۳.۵ برابر شده در حالي كه شيوع فشار خون بالا در افراد با شاخص توده بدني طبيعي، ۳۳ درصد، در افراد داراي اضافه وزن ۴۵ درصد و در افراد مبتلا به چاقي ۵۶ درصد بوده است. با وجود آنكه فشار خون بالا، به عنوان يك بيماري قلبي - عروقي و همچنين عامل خطر سكته‌هاي قلبي و مغزي، كاملا قابل پيشگيري و كنترل است، تنها ۴۷ درصد مبتلايان پر فشاري خون از بيماري خود باخبرند و تنها ۳۸ درصد مبتلايان تحت درمان قرار گرفته‌اند و در بين افراد تحت درمان هم، تنها ۳۲ درصد موفق به كنترل فشار خون بالا شده‌اند.»
ملك‌زاده با هشدار درباره افزايش سهم پرفشاري خون در مرگ‌هاي قلبي - عروقي از 3 درصد به 10 درصد در سه دهه اخير، به استناد نتايج همين مطالعه گفت كه پرفشاري خون در ايران به سنين زير 18 سال رسيده چنانكه ميزان شيوع فشار خون بالا در جمعيت ۶ تا ۱۲ سال، حدود ۹ درصد و ميزان شيوع پيش فشار خون بالا در همين گروه سني حدود ۸ درصد برآورد شده است. ملك‌زاده در آسيب‌شناسي آمار بالاي پرفشاري خون در ايران، به استناد نتايج اين مطالعه گفته بود كه مصرف بيش از حد نمك در رژيم غذايي ايرانيان دليل اصلي شيوع بالاي اين بيماري غيرواگير است و افزوده بود: «مصرف روزانه نمك در ايران ۱۱ گرم و بيش از دو برابر ميانگين جهاني (۵ گرم) و به‌طور مشخص، ميانگين مصرف روزانه نمك در گروه سني ۶ تا ۱۲ساله، حدود ۱۰ گرم (۱۱ گرم در روستا و ۱۰ گرم در شهرها) و در بين زنان حدود سه برابر مردان است و فقط 12 درصد ايراني‌ها ميزان مصرف نمك در محدوده سالم دارند.»
آذر امسال، خبرگزاري مهر با استناد به آمارهاي وزارت بهداشت در تحليل خسارت اقتصادي ديابت و پرفشاري خون در كشور نوشت: «۸۳ درصد از بار بيماري‌ها و مرگ ناشي از آن، بر اثر بيماري‌هاي غيرواگير مانند پرفشاري خون و ديابت است. طبق اعلام معاون سازمان بيمه سلامت ايران، بيشترين داروهاي مصرفي و تجويزي كشور، داروهاي ديابت و از جمله متفورمين و انسولين است چنانكه در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۲، تعداد ۱۱۹ ميليون و ۵۰۵ هزار و ۸۵۰ قرص متفورمين و معادل 380 ميليارد تومان انسولين تجويز شده است. طبق گفته كوروش اعتماد؛ رييس مركز مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت، بر اساس نتايج مطالعه سال 1397 بار اقتصادي ديابت 13 هزار ميليارد تومان در يكسال است كه با توجه به نرخ تورم و افزايش تعداد مبتلايان ديابت طي 5 سال اخير مي‌توان برآورد كرد بار اقتصادي ديابت به عدد بالاي ۶۰ هزار ميليارد تومان در سال رسيده است.»
از بقيه آمارها چه خبر؟
طرح «پايش ملي سلامت» تا پايان دي ماه در حال اجراست تا از جمعيت 54 ميليون نفري بالاي 18 سال كشور، مبتلايان احتمالي ديابت و پر فشاري خون را شناسايي كند اما طي سال‌هاي اخير درباره كمبود شديد كلسيم و ويتامينD به عنوان عامل ابتلاي برخي ديگر از بيماري‌هاي غير واگير پرعارضه و پرهزينه از جمله پوكي استخوان هم، هشدارهايي مطرح شده و كارشناسان تغذيه و سلامت مي‌گويند كه اغلب بيماري‌هاي غيرواگير ارتباط مستقيمي با سطح درآمد خانوار ايراني دارد. نتايج پيمايش وزارت بهداشت درباره بررسي وضعيت پوكي استخوان در كشور در سال‌هاي 1400 تا 1401 در استان‌هاي تهران، مازندران، خراسان شمالي، كرمانشاه، خوزستان، آذربايجان غربي، اصفهان و فارس نشان داد كه ۶۰ درصد افراد بالاتر از ۵۰ سال دچار پوكي استخوان هستند و از هر ۳ زن بالاتر از ۵۰ سال و از هر ۵ مرد بالاتر از ۷۰ سال يك نفر دچار شكستگي ناشي از پوكي استخوان مي‌شود.
مهر ماه امسال و در آستانه روز جهاني پوكي استخوان هم، افشين استوار، رييس پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفتوگوهاي رسانه‌اي خود ضمن هشدار به شيوع 42 درصدي پوكي استخوان در جمعيت بالاي 60 سال و مرگ سالانه 4200 نفر به دليل شكستگي ناشي از پوكي استخوان در كشور، بابت بي‌خبري 68 درصد از افراد در معرض خطر ابتلا به اين بيماري خاموش به دليل كمبود تجهيزات تشخيصي ابراز نگراني كرد و در توضيح ناشناخته ماندن بيش از دو سوم جمعيت در معرض خطر ابتلا به پوكي استخوان و تاثير عوارض پنهان اين بيماري هم گفت: «مطالعاتي كه ما انجام داده‌ايم نشان مي‌دهد كه حدود ۷۰ درصد خانم‌هاي در معرض خطر پوكي استخوان و شكستگي، براي تشخيص بيماري مراجعه نكردند و اقدامات تشخيصي برايشان انجام نشده چون ۵۰ درصد دستگاه‌هاي سنجش تراكم استخوان كشور در تهران و ۵۰ درصد مابقي در ساير مراكز استاني قرار دارند و در شهرستان‌هاي كوچك و مناطق محروم و دورافتاده، دسترسي به دستگاه سنجش پوكي استخوان متاسفانه به خوبي فراهم نيست. مطالعات ما نشان مي‌دهد بيش از ۸۵ درصد خانم‌هايي كه درمان را آغاز مي‌كنند، در همان سال اول درمان خود را رها كرده و دوره درماني را تكميل نمي‌كنند و پايبندي به درمان وجود ندارد.»
استوار، تاثير گراني قيمت لبنيات بر حذف اين ماده غني از كلسيم از سفره خانوارها را مورد هشدار قرار داده و گفته بود: «حداكثر توده استخواني تا قبل از ۳۰ سالگي رخ مي‌دهد؛ بنابراين زمينه ايجاد پوكي استخوان در كودكي و نوجواني فراهم مي‌شود؛ يعني اگر فردي در زمان كودكي و شيرخوارگي و پس از آن، سبك زندگي نامناسب داشته باشد، زمينه بروز پوكي استخوان براي او در بزرگسالي فراهم مي‌شود. ميزان دريافت پروتيين، كلسيم و ويتامين D براي داشتن يك استخوان سالم و قوي بسيار اهميت دارد. يكي از منابع اصلي تامين پروتيين و كلسيم، لبنيات و به خصوص شير است. مسلم است كه گران شدن لبنيات و در دسترس نبودن شير و مواد لبني، مصرف آن را در سال‌هاي اخير به‌شدت كاهش داده در حالي كه در كشور ما جمعيت سالمند به سرعت در حال افزايش است و از آنجايي كه پوكي استخوان مشكل دوره سالمندي است، تغذيه ناكافي در زمان جواني و نوجواني مي‌تواند اين مشكل سالمندي را تشديد كند و به‌طور كلي در مناطق كمتر برخوردار كه امنيت غذايي پايين‌تر است، شيوع پوكي استخوان افزايش مي‌يابد.» كمبود ويتامين D خطر ديگري است كه سلامت جمعيت كشور را تهديد مي‌كند و حداقل از يك دهه قبل هم از سوي كارشناسان مورد هشدار قرار گرفته چنانكه طبق اعلام دفتر ارتقاي سلامت وزارت بهداشت، كمبود اين ويتامين مي‌تواند به مشكلات مهم‌تري از جمله فقر كلسيم در بدن منجر شود كه در نهايت، بروز ساير بيماري‌هاي غيرواگير از جمله پوكي استخوان هم تسريع خواهد شد. رييس پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران اعلام كرده كه طبق برآوردها، حدود 80 درصد جمعيت كشور دچار كمبود ويتامين D هستند و شيوع پوكي استخوان در زنان بالاي 60 سال در كشور حدود ۶۲ درصد و در مردان بالاي 60 سال حدود ۲۴ درصد است. طبق گفته استوار، سالانه بيش از ۱۷۰ هزار شكستگي ناشي از پوكي استخوان در كشور رخ مي‌دهد و هر سال 157 زن و 138 مرد از 100 هزار نفر جمعيت دچار شكستگي لگن بر اثر پوكي استخوان مي‌شوند كه حدود ۲۰ تا ۵۰ درصد موارد، در سال اول بعد از شكستگي فوت مي‌كنند، ۸۰ درصد موارد، هيچ‌وقت نمي‌توانند به ميزان تحرك قبلي خود بازگردند و ۵۰ درصد موارد، بعد از شكستگي لگن براي راه رفتن به كمك ديگران يا عصا وابسته مي‌شوند.