خدمت به خلق براي رضاي خالق
اميررضا محمدي
اينكه «محمّد قريب» وصيت كرد كه او را پس از مرگ در جوار پدر روشن‌ضمير و وطن‌پرستش، مرحوم ميرزا علي‌اصغر قريب‌گركاني، در قبرستان شيخان قم به خاك بسپارند، حكمت و حكايت دارد كه همانا به موفقيت‌ها و خدمات و زحمات انساني او گره خورده است. دكتر قريب متولد سال ۱۲۸۸ در تهران است و روستاي پدري او، گركان از توابع شهرستان آشتيان است. دبستان را در مدرسه غيرانتفاعي سيروس و دبيرستان را در دارالفنون (دارالمعلمين) تمام كرد. اگر نبود مهدي بازرگان، رفيق شفيق سال‌هاي نوجواني تا پايان عمرش كه به او از اعزام محصلين به فرنگ بگويد، شايد سرنوشت ديگري در انتظار محمد قريب بود. در سال ۱۳۰۷ در بدو ورود به فرانسه وارد دانشكده پزشكي شهر رنس شد. در پايان سال اول در آن شهر موفق به دريافت جايزه لابراتوار تشريح دانشكده پزشكي شد. پس از دو سال، با دريافت تقديرنامه‌هاي فراوان از سوي استادان طب شهر رنس و رن و دريافت بورسيه از سوي ايران، عازم پاريس شد.
در سال ۱۳۱۴ نخستين ايراني بود كه توانست در كنكور انترني بيمارستان پاريس موفق شود. بعد از آن بود كه به ايران برگشت و در سال ۱۳۱۵ با زهرا، دختر ميرزا عبدالعظيم قريب، استاد بزرگ زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه تهران كه از اقوامش بود، ازدواج كرد. حاصل اين پيوند حسين، ناهيد، محسن و مريم بودند. محمد دوباره به پاريس مراجعت كرد و در سال ۱۳۱۶ از رساله دكتراي خود به نام «وقفه‌هاي تنفسي شيرخواران» دفاع كرد و سرانجام دانشنامه دكتراي پزشكي پاريس را اخذ كرد. او در سال ۱۳۱۷ به وطن بازگشت و در سال ۱۳۱۹ با سمت دانشياري طب اطفال تا پايان عمر، جز مقطعي خاص، در دانشگاه تدريس كرد. همان سال بود كه كتاب طب كودكان را تاليف كه بعدها با دكتر حسن اهري آن را به دو جلدي به نام «مشكلات طب كودكان» تبديل كرد. همزمان با تدريس، به خدمت سربازي رفت. همزمان مطبي در كنار منزل خود بنا كرد و هر روز از ساعت دو بعدازظهر تا نُه شب مشغول معاينه و مداواي بيماران بود و از بيشتر آنها هيچ پولي بابت طبابت دريافت نمي‌كرد.
رسالتي كه برعهده محمد قريب كه از نخستين پزشكان فرنگ رفته قلمداد مي‌شد، جا انداختن طب مدرن در ميان مردم به جاي دواها و روش‌هاي سنتي و خرافي و عاميانه‌اي بود كه در اجتماع آن دوره ايران رواج فراوان داشت. در سال ۱۳۲۱ موفق به دريافت نشان عالي دولت فرانسه (لوژيون دونور) شد. به مدت ۱۲ سال در بيمارستان رازي، اداره بخش اطفال را برعهده گرفت، سپس به بيمارستان هزار تختخوابي (امام خميني فعلي) رفت و در آنجا بخش اطفال را راه‌اندازي كرد. دكتر قريب حين فعاليت علمي فعاليت سياسي و اجتماعي نيز داشت به‌گونه‌اي كه در كلاس درس از اقدامات رژيم شاه انتقاد مي‌كرد و پس از واقعه ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، به دنبال امضاي بيانيه‌اي به همراه ده تن ديگر از اعضاي هيات علمي دانشگاه تهران ازجمله مهندس مهدي بازرگان و دكتر يدالله سحابي به دستور شاه از دانشگاه اخراج شد كه اين موضوع باعث افزايش محبوبيت او در بين دانشجويان و جامعه دانشگاهي شد. پس از آن بود كه در تاسيس «شركت فني مهندسي ياد» شريك شد.
شاهكار دكتر محمد قريب كه نامش را به عنوان بنيانگذار طب كودكان ايران تثبيت كرد، مشاركت در تاسيس و اداره بيمارستان و مركز طبي كودكان است. ساخت اين بيمارستان در سال ۱۳۳۷ و به پيشنهاد مرحوم دكتر حسن اهري آغاز شد. ظاهرا تفكر ساخت اين مركز، رهاورد بازديدي است كه به همراه دكتر قريب از بيمارستان‌هاي كودكان شهر تورنتو و چند مركز علمي ويژه كودكان در امريكا داشته است. دكتر اهري هزينههاي ساخت بيمارستان را از راه جلب نظر خيرين جلو برد و خود نيز پيشقدم شد، اما در نيمه راه، با جلب اعتماد فرح پهلوي توانست جمعيت طرفداران مركز طبي كودكان را تشكيل دهد و دانشگاه تهران، جمعيت شير و خورشيد سرخ و سازمان برنامه و بودجه وقت را در ساخت آن و سپس تجهيز و تامين مخارج بيماران كم‌بضاعت سهيم كند. سرانجام در سال ۱۳۴۷ رسما اولين بيمارستان تخصصي كودكان تاسيس شد و پس از فوت زودهنگام دكتر اهري در سال ۱۳۴۹، رياست آن مركز را تا پايان عمر بر عهده گرفت. در سال ۱۳۵۰ به عضويت هيات‌مديره انجمن بين‌المللي بيماري‌هاي كودكان درآمد. همچنين در آخرين سال‌هاي عمر وي موفق به دريافت نشان درجه اول فرهنگ از وزارت آموزش و پرورش شد.
قريب تقيد و ايمان مثال‌زدني به ارزش‌هاي ديني و اسلامي داشت. با علما و روحانيوني از جمله آيت‌الله سيدرضا فيروزآبادي، باني بيمارستان خيريه فيروزآبادي در شهرري و مراجع قم ارتباط تنگاتنگ داشت. شيوه تدريس دكتر قريب از گچ و تخته شروع مي‌شد و تا معاينه بيمار در حضور دانشجويان ادامه مي‌يافت. حين معاينه بيماران كنار شاگردانش قرار مي‌گرفت و از نزديك بر كار آنها نظارت مي‌كرد. دكتر محمد قريب در سال ۱۳۵۱ به واسطه بيماري كه بر او حادث شد و سرطان مثانه تشخيص داده شد، بارها توسط پروفسور يحيي عدل عمل جراحي شده و اقدامات درماني هم در امريكا بر او انجام شد كه تاثير چنداني بر بيماري‌اش نداشت و سرانجام در روز سه‌شنبه اول بهمن ۱۳۵۳ در بيمارستان مركز طبي كودكان دار فاني را وداع گفت. خيابان كار محمد قريب در انتهاي بلوار كشاورز تهران و در جوار بيمارستان مركز طبي كودكان يادآور نام نيك او است. منزل او كه در ميدان كاخ تهران (فلسطين فعلي) قرار دارد هم، اكنون و بدون هيچ تغييري به خواست خانواده وي، وقف حسينيه شده است تا باقيات و صالحات ديگري باشد بر بي‌شمار خدماتي كه به نام او تا ابد بر دفتر تاريخ ايران ثبت خواهد ماند.
روزنامه‌نگار
*تعبير حسين قريب در وصف حاصل عمر پدرش