آموزش براي صلح
محمدرضا نيك‌نژاد
دسامبر سال ۲۰۱۸ سازمان ملل به پيشنهاد يونسكو روز ۲۴ ژانويه /۴ بهمن را به عنوان روز جهاني آموزش به تصويب رساند. هر سال در برخي كشورها و در برخي نهادهاي جهاني مرتبط با آموزش مراسمي بر پا شده و در آنها ضرورت فرآيند آموزش بر ديگر گستره‌هاي انساني يادآوري و گوشزد مي‌شود. هر سال و به فراخور اين روز متناسب با شرايط، گرفتاري‌ها و هدف‌هاي كوتاه و ميان‌مدت نهاد آموزش و فراتر از آن، تم يا شعاري برگزيده شده و در راستاي آن بيانيه‌اي مفهومي انتشار يافته و البته پيرامون آن، فعاليت‌هايي در سطح منطقه‌اي، ملي و جهاني انجام مي‌گيرد. شعار امسال اين روز جهاني، «Education For Peace» يعني «آموزش براي صلح» است. به نظر مي‌رسد كه علت انتخاب اين شعار آنچنان پرسش‌آفرين نباشد چراكه درگيري‌هاي منطقه‌اي، ملي و جهاني مانند جنگ اوكراين و شگفت آورتر و دردناك‌تر از همه كشتار بي‌گناهان در خاورميانه، دليل محكمي براي گزينش يونسكو خواهد بود. در همين راستا و در بيانيه مفهومي اين روز آمده است: «جهان شاهد موجي از درگيري‌هاي خشونت‌آميز در كنار نگراني از افزايش تبعيض، نژادپرستي، بيگانه‌هراسي و سخنان نفرت‌برانگيز است. بر پايه شاخص صلح جهاني (Global Peace Index) در سال 2023 گستره صلح جهاني براي سيزدهمين بار در 15 سال گذشته، بدتر شده است. سال 2022، از سالِ نسل‌كشي رواندا و جنگ يوگسلاوي يعني 1994، به عنوان مرگبارترين سال ثبت شده است. در سال 2022، تاثير كلي خشونت در اقتصاد جهاني با يك تريليون دلار افزايش به نزديك 17.5 تريليون رسيد كه كم‌و‌بيش يك چهارم توليد ناخالص داخلي در سراسر جهان است.» در بخش ديگري از بيانيه كه اهميت آموزش براي جلوگيري از محروميت و در ادامه ايفاي نقش مهم خود در برقراري و حفظ صلح را يادآوري كرده مي‌خوانيم: «آموزشي كه بر پايه‌هاي استواري از دسترسي، برابري و كيفيت بنا شود، در زمان‌هايي كه آموزش، مستمر باشد، به ويژه براي كساني كه در فرآيند يادگيري به حاشيه رانده شده‌اند، مي‌تواند نقش محافظتي ايفا كند؛ به خصوص اگر اين تلاش‌ها در چارچوب حفظ جهاني صلح باشد. همچنين آموزش مي‌تواند با اطمينال از اينكه همه يادگيرندگان در همه جنبه‌هاي آموزش حضور پيدا مي‌كنند و به رسميت شناخته مي‌شوند، به جبران نابرابري‌ها، بي‌انصافي‌ها و بي‌عدالتي‌ها كمك كنند. در نهايت، اين كار مي‌تواند بهبود شرايط، پس از درگيري را آسان گرداند... [اگر] آموزش محور تعهد ما به صلح باشد، مي‌تواند به يادگيرندگان كمك كند تا دانش‌ها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، مهارت‌ها و رفتارهاي ضروري براي تبديل شدن به عامل‌هاي صلح در جوامع نزديك به هم را تقويت كند. همان‌گونه كه در آموزش شهروندِ جهاني يونسكو مفهوم‌سازي شده است، اين دفاع از صلح، مهارت‌هاي شناختي، عاطفي و شايستگي‌هاي رفتاري را شامل مي‌شود؛ اين مهارت‌ها براي نمونه مي‌توانند موضوعاتي همچون سخنان نفرت‌برانگيز، تبعيض و درگيري‌هاي خشونت‌آميز را مورد واكاوي قرار دهند». در مسير همراهي با شعار روز جهاني آموزش يعني «آموزش براي صلح» ايران، هم به شكل تاريخي و هم اجتماعي- فرهنگي كشوري بوده كه به جز موردهاي اندك، سرزمين صلح، دوستي و مدارا بوده كه نمونه‌هاي درخشان اين منش در بخش بزرگي از ادبيات ملي- ميهني به عنوان بزرگ‌ترين ميراث فرهنگي، مدارا و همزيستي قوميت‌هاي گوناگون كشور در در ازاي تاريخ، رواداري ديني و مذهبي در ميان بخش بزرگي از ايرانيان و احترام به خرده‌فرهنگ‌هاي غني در درون و برونِ مرزها ... را مي‌توان ديد و بر آن باليد. اميد است كه ساختار آموزشي و دست‌اندركاران آن نيز به جايگاه مهم اين نهاد در برقراري صلح پي برده و در مسير آموزش صلح كه يكي از ضروري‌ترين نيازهاي امروز جامعه‌هاي ملي و جهاني است گام بردارند. آموزگار