در سالگرد پيروزي انقلاب موسسه دين و اقتصاد در نشستي تحت عنوان «فساد و فروپاشي بازخواني ريشه‌هاي سقوط رژيم پهلوي» موضوع فساد گسترده را در دوره پهلوي موردارزيابي قرار داد و تبعات چشم‌پوشي از اين فساد گسترده را مورد بازخواني قرار داد. فرشاد مومني استاد اقتصاد دانشگاه علامه بر ضرورت عبرت گرفتن از تجارب تاريخي تاكيد كرد و خواستار همدلي و همراهي و گفت‌وگو براي نجات ايران از شرايط نامطلوب فساد شد.
برابري در توزيع قدرت مانع مبارزه با فساد
فرشاد مومني گفت: فسادهايي كه در ساختار قدرت وجود دارد، مطلقا با هيچ معيار و شاخصي قابل مقايسه با دله‌دزدي‌ها و قابلمه‌دزدي‌ها نيست تا زماني كه ساختار قدرت از تصلب و نابرابري ناموجه از نظر توزيع قدرت برخوردار است، امكان ندارد كه بتوان با فساد مقابله كرد. شما به صورت‌بندي نظري خارق‌العاده و بديع داگلاس نورث در اين زمينه توجه كنيد كه ايشان با جزييات توضيح مي‌دهد كه چطور اين فساد ريشه‌هاي توليد فناورانه را مي‌سوزاند و چگونه نابرابري ناموجه را گسترش و تعميق مي‌دهد.
شفافيت كمتر فساد بيشتر
به گزارش جماران، مومني تصريح كرد: موضوع مهم ديگري كه اقتصاددانان توسعه مطرح مي‌كنند و تلاش دارند تا هوشمندي را نسبت به آن بالا ببرند اين است كه جاهايي كه فساد بالاتر است، جاهايي است كه شفافيت كمتر بوده و فقر و نابرابري بيشتر است. براي همين اگر قرار باشد فردي عالمانه و آگاهانه و صادقانه بخواهد تا فساد را برطرف كند، بايد سراغ فقر و نابرابري برود. بدون استثنا جاهايي كه با دو بيماري يعني بحران پنهانكاري و عدم شفافيت و بحران نابرابري ناموجه مواجه شده است، عموما جاهايي هستند كه بنيه توليد فناورانه در اولويت قاعده‌گذاري‌ها و تخصيص منابع حكومت نيست و سرمنشا اصلي آنجا هست. رييس موسسه دين و اقتصاد تاكيد كرد: كليد بحث اين است كه وقتي شفافيت وجود نداشته باشد، مشاركت و نظارت مردم در سرنوشت خودشان بي‌معنا مي‌شود. در نتيجه محصول آن وابستگي ذلت‌آور به دنياي خارج، فقر و نابرابري گسترده و عميق و ناپايداري‌هاي دايمي سياسي و اجتماعي مي‌شود.
اقدامات نمايشي براي مبارزه با فساد
به جاي مواجهه نهادي
نويسنده كتاب «نهادگرا پرچمدار اقتصاد ملي» گفت: تك‌تك نكات مطرح شده از زبان حكومتگران اين بود كه كل نظام قاعده‌گذاري و نظام توزيع منافع غيرشفاف و فاسد است. بعد براي ادا درآوردن به چند نفر بند مي‌كنيد. اينكه شما مي‌بينيد در سيستم فاسد به جاي مواجهه نهادي با مساله فساد آنها ترجيح مي‌دهند كه رويه‌هاي ظاهرسازانه مثل دستگيري و بردن آبروي افراد و جابه‌جايي كردن آنها از سمت‌هاي‌شان را در دستور كار قرار بدهند، هيچ‌يك از اينها تصادفي نيست. همه اين اقدامات حساب و كتاب مشخص دارد. بسياري از انديشمندان با جزييات توضيح مي‌دهند كه چرا در حكومت‌هاي فاسد و ضدتوليدي و ضد توسعه اين‌قدر تمايل دارند كه كارهاي نمايشي انجام دهند. وي در ادامه افزود: چون بسترسازي نهادي براي ريشه‌كن كردن فساد را نمي‌توان با قيچي كردن روبان انجام دهيد و بعد از تلويزيون و عكاسان بخواهيد تا آن را نمايش دهند. اينها نمايش دادني نيستند، بلكه عمل كردني هستند.
فقط بلديد مردم را به تقوا دعوت كنيد!
وي در ادامه افزود: اگر قرار است تا راه نجاتي براي ايران پيدا كنيم، بايد قادر باشيم كه از گذشتگان و تجربه‌هاي پيشين درس بگيريم. حكومتگران گرامي بايد از خودشان بپرسند كه چطور اين‌قدر خوب بلدند كه ديگران را به تقوا دعوت كنند. چطور اين‌قدر خوب بلدند كه راز و رمز فروپاشي فرعونيان و پادشاهان را از دوره پيشاتاريخ تا دوره محمدرضا شاه را توضيح بدهند. چقدر عالي آنها را ريشه‌يابي مي‌كنند اما چرا اين دانسته‌ها در رفتار عملي آنها انعكاس ندارد. دكتر رييس جعفري مثال‌هاي متعددي مطرح كردند كه بسيار تكان‌دهنده است. گفته مي‌شود كه محمدرضا شاه هم همين‌طور بود. دوست داشت كه قانون‌هاي مترقي در كشور وضع و برنامه جاه‌طلبانه تدوين كند چون اينها همه قابليت نمايش دارد اما وقتي نوبت عمل فرامي‌رسيد، آن كار ديگر مي‌كرد و ديديد كه چه بر سر او آمد. رييس موسسه دين و اقتصاد تصريح كرد: من يادم هست كه سال گذشته گفتم از سرنوشت خدمتگزاري مثل شاه بايد عبرت گرفت، زيرا محمدرضا پهلوي در كل دست‌نشاندگان امريكا نظيري نداشت، اما چه سرنوشتي پيدا كرد. ژنرال كائوكي كه از برجستهترين رجال ويتنام جنوبي بود بعد از اينكه ويتنام جنوبي فروپاشيد امريكا به او اجازه داد كه در نيويورك شوفر تاكسي شود، درحالي كه حتي اين فرصت هم به محمدرضا پهلوي داده نشد. افرادي كه تصور مي‌كنند، راه نجات ايران از طريق دست‌نشاندگي به خارجي‌هاست اين شواهد را بينند و عبرت بگيرند. چطور مي‌شود كه حكومتگران گرامي اين‌قدر علمي از فروپاشي محمدرضا شاه رمزگشايي مي‌كنند، اما به خودشان كه مي‌رسد حساسيت‌هاي بايسته را در عمل نشان نمي‌دهند و در برخوردهاي ظاهري متوقف مي‌شوند.
تبعات لاپوشاني فساد
وي تصريح كرد: بحران يادگيري جمعي از تجربه‌هاي قبلي و تجربه‌هاي همين حكومت با دو مانع بزرگ روبه‌رو است يكم مانعي كه در سازه‌هاي ذهني حكومتگران وجود دارد شما نمونه آن را ديديد كه براي فساد رخ داده در اوقاف زمان شاه، پنهانكاري و توجيه كردند. الان هم با همين توجيهات هزاران فساد لاپوشاني مي‌شود. اين همه كمپين درست شد و برجستهترين متفكران كشور درخواست كردند كه يك مقام مسوول تخصيص چند ميليارد دلاري به چاي دبش را توضيح دهد. اصلا بحثي از زنده‌باد و مرده‌باد مطرح نشد، بلكه بارها تاكيد شد كه راه نجات كشور از مسير شفافيت مي‌گذرد. مگر مردم به عنوان صاحبان حق در مورد دلارهاي نفتي، نامحرم هستند و تنها شما محرم هستيد. اين يك تعرضي بوده كه به حقوق عمومي شده است چرا لاپوشاني مي‌كنيد. چرا سكوت كرديد چرا مقامات رسمي به جاي اينكه شرمنده شوند و از ملت عذرخواهي كنند براي اينكه بي‌كفايتي‌ها و ناداني‌ها آنها موجب شده كه چنين فساد عظيم و فاجعه‌آميزي شكل بگيرد، چنين فسادي را ناچيز جلوه دادند.
دعواي حيدري نعمتي سر فساد
استاد اقتصاد دانشگاه علامه گفت: در گزارش‌هاي رسمي بانك مركزي و مركز آمار آمده است كه ۸۵درصد درآمدهاي حاصل از جهش قيمت نفت در دوره پهلوي، صرف واردات كالاي سرمايه‌اي و واسطه‌اي شده است. محمدرضا شاه مي‌گويد واردات كالاي سرمايه‌اي و واسطه‌اي بهانه و محمل براي اين قضيه بود. خود محمدرضا تصريح دارد كه ما پول‌ها را آتش زديم و اگر ما بگوييم كه فساد بيداد مي‌كرد، افرادي كه كاسه داغ‌تر از آش هستند، مي‌گويند كه اينها بدترند چه كسي گفته كه اينها بهترند. بايد با مستندات نشان داده شود كه اينها بدترند. تلاش ما ريشه‌يابي و حل مشكلات است. بحث بدتر بودن و بهتر بودن نيست. متاسفانه اين ظاهرسازي‌ها و دروغ گفتن‌ها هيچ‌گاه گريبان ايران را رها نكرده است. از دريچه انديشه توسعه به گواه مطالعات ده تن از نوبليست‌هاي برجسته، ريشه اين كارها به بحران شفافيت، بحران مشاركت و بحران نابرابري ناموجه و فقر گسترده بازمي‌گردد. وي در ادامه افزود: اگر شرافتي وجود دارد و شما واقعا با فساد مخالف هستيد، بايد همفكري كرد تا نارسايي‌ها در اين چهار حيطه برطرف شود، اما متاسفانه تا بحث فساد مطرح مي‌شود، يك دعواي حيدري نعمتي درمي‌گيرد. اصل ماجراي فساد را كنار گذاشته يك عده مي‌گويند. اين فساد سيستمي است و يك عده مي‌گويند كه فساد سيستمي نيست. اصل آن و فقرزايي و خانمان‌براندازي‌اش را كه قبول داريد. اين داستان در ماجراي بهار عربي هم تكرار شد. اصل اين موضوع كه اينها چه كار كردند كه كارد را به استخوان مردم رساندند، رها شد و بعد يك عده اسم آن را بيداري اسلامي گذاشتند. يك عده ديگر گفتند كه اين بهار عربي و قوميتي است. افرادي كه از مناسبات غيرشفاف و غيرمشاركت‌جويانه سود مي‌برند تمام هم و غم خودشان را به كار مي‌گيرند و از مافياي رسانه‌اي استفاده كرده و آدرس غلط داده و همه را گيج مي‌كنند.
من توبه كنم مشكل تو و جامعه حل مي‌شود!
مومني تصريح كرد: براي درك موضوع انقلاب، بايد كتاب سير نابخردي باربارا تاكمن را بخوانيد كه كتاب بسيار مهمي است. اين خانم كه استاد برجسته تاريخ در قرن بيستم بوده است. بعد از بررسي پنج تجربه تاريخي از دوره پيشامدرن تا جنگ ويتنام را ذكر مي‌كند و تاكيد دارد كه همه مي‌فهميدند اما حكومتگران نمي‌فهميدند. تاكمن از اسب تروا تا جنگ ويتنام را بررسي كرده است حتي سقوط واتيكان هم بررسي كرده است. در جمع‌بندي گفته كه اصحاب علوم اجتماعي مي‌دانند كه علوم سياسي در مقايسه با ساير علوم اجتماعي جزو نابالغ‌ترين محسوب مي‌شود. اين چه حكمتي است كه مردم بخش اعظمي از مقدرات‌شان را به دست افرادي مي‌دهند كه بنيه معرفتي پشتيان آن در حد روانشناسي و اقتصاد نيست. خود عالمان علوم انساني مي‌گويند در درون علوم سياسي يكي از نابالغ‌ترين عرصه‌هاي معرفت بشري مساله انقلاب‌هاي اجتماعي است. وي در ادامه افزود: ما با يك مساله پيچيده روبه‌رو هستيم. اينكه من گردنم را كج كنم و توبه كنم مشكل تو و جامعه حل مي‌شود. اين را چماق جديد كرديد تا باب گفت‌وگوهاي جديد و اعتلابخش را ببنديد. ما بايد آسيب‌شناسي كنيم تا بفهميم كه كجاي كار اشتباه بوده است. در اين صورت ايران نجات پيدا مي‌كند نه اينكه بگوييم كه هر كس كه در انقلاب اسلامي مشاركت داشته بايد توبه و عذرخواهي كند. اصلا بايد از كي عذرخواهي كند؟ شما تجربه گوادلوپ را نديديد همه قدرت‌هاي بزرگ جهان از همه توانايي‌هاي‌شان استفاده كردند و تلاش كردند تا محمدرضا را نگه دارند اما نتوانستند درنهايت گفتند كه فايده ندارد بايد دنبال سناريوي ديگري رفت. شما براي من اقتداري بيش از قدرت‌هاي جهان قائل هستي اگر من اين هستم تو كي هستي كه من را زير سوال ببري!