كنفرانس امنيتي در سايه حمله نظامي اسراييل به رفح و جنگ در اوكراين برگزار شد
شبح نا امني بر مونيخ
احسان پناه‌بر، نشست امنيتي مونيخ در سال 2024 درشرايطي بسيار پيچيده‌تر از نشست‌هاي قبلي برگزار شد. حتي بحران كرونا نيز تا اين حد جهان غرب را در سال‌هاي اخير سراسيمه نكرده بود. به گزارش آسوشيتدپرس از مونيخ، محل برگزاري نشست سالانه امنيتي، جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هشدار داد كه «جهان بوي نفاق» مي‌دهد، زيرا اسراييل آماده ضربه مرگبار و ويرانگر خود در رفح است. نشست امنيتي مونيخ روز يكشنبه به پايان رسيد، و درست پيش از آن، رهبران اتحاديه اروپا هشدار دادند كه ممكن است «بادهاي» بين‌المللي عليه غرب در مورد جنگ اسراييل در غزه در حال وزيدن باشد. در حالي كه نشست بين‌المللي اين هفته موضوعات مختلفي را، از نقش جنوب جهاني گرفته تا اهميت هوش مصنوعي و امنيت غذايي، پوشش مي‌داد، جنگ اوكراين نيز جاي خود را در نشست باز كرد و براي دومين سال به اولويت اين نشست بدل شد. اما تمركز بر عمليات نظامي اسراييل با نزديك شدن به پايان عمليات نظامي اين رژيم، از بعدازظهر شنبه تا صبح يكشنبه به وقت محلي شديدتر احساس مي‌شد. از سوي ديگر، مرگ الكسي ناوالني، چهره مخالف كرملين نيز از موضوعات مطرحي بود كه بر نشست سايه انداخته بود و با سخنراني روز شنبه ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين، به رقابت پرداخت.
رفح، كليدواژه بحران
يك روز پيش از نشست مونيخ، بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل در نشست خبري تلويزيوني مدعي شد كه «پيروزي كامل» عليه حماس مستلزم حمله به رفح است. هر چند او مدعي شد اين حمله پس از تخليه ساكنان آن به مناطق امن روي خواهد داد. اين در حالي است كه به نظر مي‌رسد هيچ نقطه امني براي ساكنان بي‌دفاع غزه وجود ندارد، و يورش اسراييل به اين منطقه نيز قريب‌الوقوع خواهد بود. تاكنون در نتيجه حمله تلافي‌جويانه اسراييل به غزه، نزديك به 29 هزار نفر در نوار غزه كشته و 68 هزار و 883 نفر (اغلب غيرنظاميان) زخمي شده‌اند، و ناظران هشدار مي‌دهند در صورت حمله اسراييل به اين «آخرين نقطه به ظاهر امن»، تعداد تلفات انساني به‌شدت بالا خواهد رفت.
حال، نگراني‌ها از اين بحران قريب‌الوقوع بالا گرفته است، اگرچه در عمل هيچ راه‌حلي ارايه نشده است، و مذاكرات يكي پس از ديگري با شكست مواجه مي‌شوند. به گزارش رويترز جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، خطاب به حاضران در مونيخ گفت كه صلح در خاورميانه مستلزم «چشم‌اندازي براي مردم فلسطين» است. او با اشاره به جنگ غزه خاطرنشان كرد كه «روسيه از اشتباهات سياسي اروپا به خوبي بهره مي‌برد، چرا كه استانداردهاي دوگانه ما در قبال فلسطيني‌ها باعث شده جهان نسبت به ما بي‌اعتماد شود و در قبال ديگر سياست‌هاي اروپا و غرب نتوانند بر آنها تكيه كنند». او افزود كه «واضح است كه بادها مخالف غرب مي‌وزد».
به نظر مي‌رسد بورل با برخي از رهبران اروپايي، مانند پدرو سانچز، رييس‌جمهور اسپانيا و لئو وارادكار، نخست‌وزير ايرلند، كه انتقادات بيشتري از اسراييل داشته‌اند، هم صدا شده است. نگراني آنها اين است كه شكست اروپا در مهار اسراييل، حمايت جهاني از اوكراين را تضعيف كرده و گفتمان اروپايي درباره اهميت حقوق بين‌الملل را بي‌اعتبار كند. بورل، در تضاد شديد با رييس كميسيون اروپا، اورسولا فون درلاين، صريح‌ترين موضع را در اتحاديه اروپا در مورد افزايش تعداد كشته‌ها و فاجعه انساني در غزه پس از 7 اكتبر اتخاذ كرد. به گزارش يورونيوز، اوايل اين هفته، ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا به توضيحات اخير بايدن پاسخ دادند كه رفتار نظامي اسراييل در غزه را «بيش از حد» دانسته بود. بورل در انتقاد از غرب و به خصوص ايالات متحده، خاطرنشان كرد كه «اگر معتقديد تعداد زيادي از مردم كشته مي‌شوند، شايد راه‌حل اين باشد كه بايد اسلحه كمتري به اسراييل ارايه دهيد تا از كشته شدن اين همه افراد جلوگيري كند». بورل و همفكران او در اتحاديه اروپا مدت‌هاست كه از آتش‌بس حمايت مي‌كنند، اما هر تصميم اتحاديه اروپا در اين مورد نياز به اتفاق آرا دارد و كشورهايي مانند آلمان، اتريش و مجارستان در اين توافق حضور ندارند. او نسبت به رويكرد ايالات متحده در قبال بحران غزه نيز انتقادات خود را بيان كرده است.
يكي از رويكردهاي ايالات متحده به مناقشه فعلي نيز اين بوده است كه تشكيلات خودگردان فلسطين خود را اصلاح كند تا ايالات متحده بتواند راه‌حل دوكشوري را عملياتي كند. واشنگتن اميدوار است كه تشكيلات خودگردان بتواند پس از پايان جنگ بر نوار غزه حكومت كند، اما نتانياهو قاطعانه گفته است كه هيچ نقشي براي تشكيلات خودگردان در نوار غزه در آينده متصور نيست، و به هيچ‌وجه تن به ابتكار دوكشوري نخواهد داد. محمد شتيه، نخست‌وزير تشكيلات خودگردان فلسطين روز يكشنبه در مونيخ بود و در مصاحبه با رسانه‌ها اظهار داشت كه تشكيلات خودگردان در حال كار بر روي انجام اصلاحات است. شتيه البته گفت كه اصرار اخير ايالات متحده بر اين موضوع تنها به دنبال منحرف كردن توجه از عمليات نظامي اسراييل در غزه است. به نظر او، منافع امروز نتانياهو «تداوم جنگ» است و معتقد بود كه «جنگ نتانياهو تا پايان سال ادامه خواهد داشت».
تداوم بن‌بست در اوكراين
سياستمداران، افسران نظامي و ديپلمات‌هاي سراسر جهان بار ديگر در مونيخ گرد هم آمدند تا درباره وضعيت امنيتي اروپا پس از حمله روسيه به اوكراين در دومين سال آن گفت‌وگو كنند و در شرايط پيچيده‌اي كه اوكراين قرار دارد، راه‌حلي بيابند. زلنسكي نيز كه اين‌بار خود به مونيخ قدم گذاشته بود، به نظر مي‌رسيد كه گذشتن از سد غرب و يافتن راه‌حلي براي جلب كمك‌هاي بيشتر را از گذشته سخت‌تر يافته بود. زلنسكي در سخنراني احساسي خود در سالن نشست امنيتي مونيخ از حاميان غربي كشورش خواست به تشديد تلاش‌ها در برابر حمله روسيه و ولاديمير پوتين ادامه دهند. زلنسكي گفت: «اگر اوكراين تنها بماند، روسيه ما را نابود مي‌كند» او افزود: «هيچ‌كس نيست كه جنگ جاري در اروپا برايش خطري ايجاد نكند. اگر اكنون اقدام نكنيم، پوتين موفق خواهد شد كه چند سال آينده را نه تنها براي اوكراين بلكه براي ديگران نيز به يك فاجعه تبديل كند». زلنسكي به نگراني‌هايي كه در ماه‌هاي اخير ذهن مقامات امنيتي اروپا را تحت فشار قرار داده است، اشاره كرد و گفت: «اگر غرب تهديد روسيه را جدي نگيرد، شايد اروپا با روزهايي مواجه شود كه موضوع استناد به ماده 5 پيمان ناتو اولويت قرار بگيرد. اين ماده به هيچ‌وجه براي واشنگتن مطرح نيست، بلكه براي پايتخت‌هاي اروپايي مطرح است». نكته اصلي ماده ۵ پيمان ناتو آن است كه در آن كشورهاي امضاكننده توافق كرده‌اند حمله نظامي عليه يك يا چند كشور عضو را به عنوان حمله به تمامي كشورهاي عضو تلقي كنند و به مقابله آن برخيزند.
تلاش براي تامين كمك‌هاي بيشتر ايالات متحده در حالي صورت مي‌گيرد كه اتحاديه اروپا اذعان كرده است كه تنها قادر خواهد بود نيمي از يك ميليون گلوله توپخانه‌اي را كه وعده داده بود، تحويل دهد. زلنسكي در پاسخ به اين پرسش كه آيا نگران بازگشت دونالد ترامپ رييس‌جمهور سابق ايالات متحده به قدرت است و آيا اين مي‌تواند نشان‌دهنده تغيير در سياست واشنگتن در اوكراين باشد، گفت كه ترامپ را تشويق كرده است تا از وضعيت ميداني مطلع شود. زلنسكي در پاسخ به اينكه آيا آماده است ترامپ را به كي‌يف دعوت كند، گفت: «اگر او [ترامپ] به اوكراين بيايد، من حاضرم با او به جبهه بروم». ما بايد به مردم نشان دهيم كه آنجا چه خبر است. اين يك جنگ واقعي است، نه نمايشي براي جذب مخاطب».
زلنسكي با اشاره به كشته شدن الكسي ناوالني، رهبر اپوزيسيون روسيه نيز گفت: ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه «هركس را كه بخواهد مي‌كشد». اما او همچنين استدلال كرد كه اقدامات پوتين نشان‌دهنده نقاط ضعف روسيه است، چرا كه روس‌ها به‌شدت در مضيقه تسليحاتي هستند تا جايي‌كه دست به دامان كره شمالي براي تامين سلاح شده‌اند.
شبح ناوالني بر مونيخ
به نظر مي‌رسد كه نشستي كه به امنيت و ژئوپوليتيك در دنيا مي‌پردازد، در روز جمعه به‌شدت شخصي شد چرا كه مقامات ارشد از سراسر جهان ساعاتي پس از انتشار خبر مرگ الكسي ناوالني به ابراز نظر در اين زمينه پرداختند. يوليا ناوالنايا، همسر الكسي ناوالني نيز در زمان اعلام خبر مرگ او در نشست امنيتي مونيخ در آلمان حاضر بود.
در حالي كه مقامات نشست در حال دريافت اخبار بودند، ناوالنايا به‌طور غيرمنتظره‌اي روي صحنه رفت و در جمعي از سياستمداران و ديپلمات‌ها درست بعد از معاون رييس‌جمهور ايالات متحده، كامالا هريس، سخنراني كرد. در اولين روز نشست امنيتي مونيخ، يوليا ناوالنايا، همسر الكسي ناوالني، رهبر اپوزيسيون روسيه، متعهد شد كه ولاديمير پوتين، رهبر روسيه و همكارانش «به خاطر كاري كه با كشور ما و خانواده‌ام كردند، مجازات خواهند شد». اين سخنراني احساسي با تشويق شديد رهبران امنيت ملي به پايان رسيد. نشست امنيتي مونيخ هميشه مواضعي ضد روسي قوي داشته است، اما اين‌بار شدت آن با دو خبر سقوط شهر راهبردي آوديئيفكا و مرگ الكسي ناوالني بيشتر شده بود. خبر مرگ ناوالني كه درست هم‌زمان با شروع جلسه منتشر شد، كانون جديدي را براي منتقدان فراهم كرد تا به انتقادات خود عليه مسكو بپردازند. به گزارش رويترز به نقل از سازمان‌دهندگان نشست پس از انتشار اخبار ناوالني، جوي «شديد» شكل گرفته بود به‌طوري كه نيكو لانگ، يكي از اعضاي ارشد نشست امنيتي مونيخ، جو را «تا حدي تاريك » و «بسيار جدي »توصيف كرد.
كامالا هريس، معاون رييس‌جمهور امريكا، در انتقادي صريح به رهبران كرملين گفت كه هر روايتي كه به مرگ مخالفان كرملين منجر شود را قبول مي‌كند و مسوول آن را رهبران روسيه مي‌داند. اورسولا فون درلاين، رييس شوراي اروپا نيز اظهار داشت كه مرگ ناوالني «نشان داد كه پوتين از چيزي جز مخالفت مردم خود نمي‌ترسد» و افزود كه جهان «يك مبارز راه آزادي را از دست داده است». او متعهد شد كه اروپا نام ناوالني را گرامي مي‌دارد و به نام او براي دموكراسي در مقابل استبداد روسيه خواهد ايستاد. كاجا كالاس، نخست‌وزير استوني، در تویيتر نوشت، اين مرگ «يادآوري چهره زشت ديگري از رژيم سركشي است كه ما با آن سر و كار داريم». در نهايت، با توجه به تحريم‌هاي شديدي كه در حال حاضر عليه روسيه به‌طور گسترده و شخص نزديكان پوتين وجود دارد، مشخص نيست كه كشورهاي غربي چقدر مي‌توانند براي تنبيه مسكو گام بردارند. اما در كنفرانسي كه روسيه به ناچار موضوع اصلي آن بود، به نظر مي‌رسد كه مرگ ناوالني خطري كه كشورهاي اروپايي با آن روبه‌رو هستند را برجسته‌تر كرد.