نه اهل مقام بودم و نه اهل ثروتاندوزي
يادي از سيد عبدالله انوار
محمود فاضلي
عبدالله انوار از مترجمان و پيشكسوتان معاصر نسخه‌شناسي در ايران، فهرست‌نويس، رياضيدان و متخصص متون كهن، بيش از ۲۰سال رياست بخش نسخ خطي كتابخانه ملي ايران را برعهده داشت. ايشان داراي تصحيحات بسياري است كه از مهم‌ترين و مشهورترين آنها مي‌توان به جهانگشاي نادري اشاره كرد.
سيد عبدالله انوار در سال ۱۳۰۳ در باغ پدري در خيابان صنيع‌الدوله (سعدي فعلي) تهران متولد شد. پدرش سيد يعقوب انوار شيرازي يكي از مجتهدان جامع‌الشرايط بود و در حوزه علميه نيز تدريس مي‌كرد. پس از مشروطه از پايه‌گذاران آن شد و با پيروزي آن جنبش، چند دوره بر كرسي وكالت مجلس شوراي ملي تكيه زد و نماينده مجلس شد. مادرش دخترعموي ميرزا علي‌خان امين‌الدوله، صدراعظم مظفرالدين شاه بود.
در سال 1310 و سن شش سالگي به دبستان سيروس رفت، سپس به مدرسه امريكايي‌ها يعني البرز رفت و ديپلم متوسطه ادبي گرفت. معلمان وي خليل ملكی، كريم مجتهدی و محمود صناعی بودند. بعد از آن در سال ۱۳۲۱ وارد دانشكده حقوق شد و همزمان زبان فرانسه را در انجمن ايران و فرانسه فرا گرفت. در سال ۱۳۲۴پس از فارغ‌التحصيلي از دانشگاه تهران و شركت در كنكور استخدامي بانك ملي ايران، به استخدام اين بانك درآمد.
انوار حكيم رياضيات عالي، شامل آناليز عالي تا مكانيك استدلالي و يك دوره هندسه پروژكتيو را نزد مرحوم استاد مهندس محمد بهجت آموخت و در همين سال يعني ۱۳۲۶ پس از شركت در كنكور هنرسراي عالي كه يك دانشكده مهندسي بود، به عنوان مدرس رشته متمم جبر و آناليز و هندسه ترسيمي مشغول به كار شد.
پس از يك‌‌سال و نيم آلمان‌ها براي دوره مهندسي هنرسراي عالي را تاسيس و سپس آزموني برگزار كردند و انوار در آن پذيرفته شد و از بانك استعفا داد و استاد هنرسراي عالي شد. در آنجا 4 سال به آموزش هندسه ترسيمی، جبر، آناليز و مكانيك استدلالی پرداخت. بعد به سربازي و دانشكده افسری رفت. بعد از اتمام دوره سربازي به وزارت فرهنگ رفت و 6-5 سال در آنجا انگليسي و فرانسه تدريس كرد. سپس مدير بخش نسخه‌های خطی كتابخانه ملی شد و تا سال 59 كه بازنشسته شد به مدت بيست و سه سال مديريت آنجا را برعهده داشت.
سيد عبدالله انوار از پيشكسوتان معاصر نسخه‌شناسي در ايران بود. وي همچنين رياضيدان، منطق‌دان، موسيقيدان، تاريخدان، فلسفه‌پژوه، تهران‌شناس، حقوقدان، نسخه‌پژوه، نسخه‌شناس، اديب، فهرست‌نويس، متخصص متون كهن و در يك كلام جامع معقول و منقول ايراني بود. انوار بيش از ۲۰ سال رييس بخش نسخ خطي كتابخانه ملي ايران بود و در طول دوران كاري خود حدود ۱۰ جلد فهرست نسخه‌هاي خطي به فارسي و عربي را تدوين كرد. انوار يكي از حروف (مجلدات) لغتنامه دهخدا را نيز تدوين كرده است. وي مسلط به سه زبان عربي، انگليسي و فرانسه بود.
او درباره ورودش به كتابخانه ملي و شروع به كار و خواندن نسخه‌هاي خطي گفته بود: «به گمانم سال ۳۸ بود كه به كتابخانه ملي وارد شدم. من مترجم زبان انگليسي و فرانسه در اداره نگارش وزارت فرهنگ قديم بودم كه كتابخانه ملي هم زيرمجموعه‌اش بود. آن روزها رييس بخش خطي كتابخانه ملي، دكتر مهدي محقق بود. براي انجام كار نسخه‌شناسي و فهرست‌نويسي چند نفري معرفي شده بودند كه صلاحيت‌شان رد شد، چون نسخه‌هاي خطي گرانقدر و با ارزش بودند و ممكن بود يك آدم ناهنجار در نسخه‌ها دست ببرد. بعد با معرفي ايرج افشار، وقتي سابقه‌ام را پرسيدند، مرا به كتابخانه ملي بردند و شروع به كار كردم.
او تنها زندگي مي‌كرد و يكي از ويژگي‌هايش تنهايي و انزوايش بود، او در اين باره مي‌گفت: «اينكه خودم را در همه امور داخل نكرده‌ام كه درست است و يكي از كارهايم بوده و هيچ‌گاه نمي‌خواستم اينها را عرضه كنم و اگر هم كارهايي درباره كتاب و كتابداري كردم، به اين دليل بود كه كار ديگري از من ساخته نبود. نه اهل مقام بودم و نه اهل ثروتاندوزي. كارم اين بود كه بنشينم و كتاب بخوانم.»
كتابهايي همچون «شرح و ترجمه «شرح اشارات» خواجه نصير، تعليقه مفصل بر دانشنامه علايي ابن‌سينا، ترجمه مقاصدالفلاسفه غزالي، ترجمه شرح تلويحات شيخ اشراق، ترجمه و شرح منطق‌المخلص امام فخر رازي، شرح و تعليقه دره‌التاج علامه قطب‌الدين شيرازي، شرح و تعليقه بر مصنفات نوش‌آبادي، شرح موسيقي‌الكبير فارابي، شرح فرائدالاصول شيخ مرتضي انصاري، شرح متافيزيك ارسطو، ترجمه جستارهاي فلسفي ويتگنشتاين، ترجمه تطور حيات، برگسون، ترجمه حكومت الهي اثر سنت آگوستين، ترجمه سمبوليسم در دين، متن و تعليقات اساس‌الاقتباس خواجه نصير‌الدين طوسي» بخشي از آثار او بود.
اين استاد گرانمايه در 18 اسفند 1401 در 98 سالگي درگذشت و در ابن‌بابويه به خاك سپرده شد.