تهران و رياض؛ شراكت در ميانه رقابت

10 مارس 2023 مقامات ارشد امنيتي ايران و عربستان در پكن ديدار داشتند تا فصل جديدي را در روابط دوجانبه ميان خود رقم بزنند. اين تعامل چندجانبه، در غياب ايالات متحده يا اروپا و در نتيجه ميانجيگري عراق، عمان و چين حاصل شد، تعاملي كه گوياي همان رخدادي است كه يكي از دانشمندان علوم سياسي اماراتي آن را «دوران پسا امريكاي خليج‌فارس» توصيف كرد. پس از احياي روابط ايران و عربستان، تهران سفارت خود در رياض را بازگشايي كرد و عربستان‌سعودي در ژوئن و آگوست 2023 عمليات ديپلماتيك خود در تهران را از سر گرفت. سپتامبر 2023، عليرضا عنايتي، به عنوان سفير جديد ايران در عربستان‌سعودي در همان روزي وارد رياض شد كه عبدالله العنزي، فرستاده جديد اين كشور به ايران، وظايف ديپلماتيك خود را آغاز كرد. به ادعاي ناظران، باتوجه به تنش‌هاي حاكم بر روابط ايران و عربستان در سال‌هاي منتهي به توافق مارس 2023، احياي روابط ديپلماتيك ميان تهران و رياض قابل توجه بود. اولويت تعريف شده در سياست خارجي «اول همسايگان» دولت ابراهيم رييسي با هدف كاهش تاثير فشار غرب بر تهران از طريق بهبود روابط ايران با كشورهاي اطراف تعريف شده است. در اين چارچوب، تهران جهت غلبه بر مشكلات با برخي از اعضاي شوراي همكاري خليج‌فارس از جمله امارات متحده عربي هم صدا شده است. امارات كه سال 2016 براي نشان دادن همبستگي با رياض، روابط خود با تهران را كاهش داد، سال 2019، به شكلي محتاطانه تعامل ديپلماتيك با ايران را برگزيد، زيرا «مقاومت حداكثري» ايران در برابر سياست فشار حداكثري واشنگتن، امارات متحده عربي را در سواحل امارات آسيب‌پذير كرد. ابوظبي در سال 2022، پس از تاكيد بر اين مقوله كه تحقق صلح و امنيت درازمدت در خليج فارس مستلزم گفت‌وگو و رايزني است، روابط رسمي دو كشور را احيا كرد. كاهش تنش‌ها به ايران و عربستان‌سعودي فرصتي براي دستيابي به ثبات خواهد داد، گزاره‌اي كه براي پادشاهي جهت رسيدن به اهداف توسعه داخلي‌اش با اهميت است. چشم‌انداز 2030، طرح بزرگ عربستان‌سعودي براي تنوع اقتصادي به دور از نفت، مستلزم سطوح عظيم سرمايه‌گذاري در بخش‌هاي مختلف غيرنفتي است.تنها پنج هفته پس از احياي روابط ميان تهران و رياض، يكي از مديران سازمان توسعه تجارت ايران در باب افزايش تجارت دوجانبه به يك ميليارد دلار در كوتاه‌مدت و دو برابر آن در ميان‌مدت از طريق صادرات عربستان و ايران ابراز خوش‌بيني كرد. تا آوريل 2023، ايران در طول سه ماه 14 ميليون دلار فولاد به عربستان‌سعودي صادر كرده است.  طبق گزارش‌ها، توافق مارس 2023 براي تهران و رياض امتيازهاي زيادي داشت. عربستان از ايران خواست تا به واسطه رايزني با انصار‌الله و همزمان توقف حملات رياض عليه مواضع اين گروه، براي پايان جنگ بي‌پايان يمن زمينه‌سازي كند. در مقابل ايران نيز از عربستان سعودي خواست تا به حمايتش از گروه‌هاي تروريستي در استان سيستان و بلوچستان، جريان‌هاي راديكالي مانند جيش‌العدل، نيروهاي جدايي‌طلب عرب در خوزستان و مجاهدين خلق پايان دهد. تا ماه مه 2023، عربستان‌سعودي روابط ديپلماتيك خود را با دولت سوريه عادي كرد، اقدامي كه احتمالا ماحصل توافق ديپلماتيك با ايران بود، اما آن‌گونه كه گروهي از ناظران مدعي‌اند، علي‌رغم توافق مارس 2023، نمي‌توان انكار كرد كه تهران و رياض به‌ شدت نسبت به يكديگر ترديد دارند. تهران همچنان شراكت عربستان و امريكا را برنمي تابد. در همين حال، قدرت ايران و حاميانش در منطقه به يكي از دغدغه‌هاي پادشاهي تبديل شده است. در اين چارچوب، تنش‌زدايي، نه نزديكي، عصر كنوني روابط ايران و عربستان را توصيف مي‌كند. جنگ غزه كه خاورميانه را در آستانه تهديدي جدي قرار داده براي روابط ايران و عربستان بسان آزمون است. گروهي مي‌گويند، منطقه‌اي شدن اين جنگ فرآيند تنش‌زدايي ميان ايران و عربستان را از مسير خود خارج نكرده است. برعكس، تهران و رياض دست به ابتكار عمل‌هايي زدند تا اطمينان حاصل كنند كه توافق ديپلماتيك‌شان قرباني جنگ غزه نشود. اينكه سياست تنش‌زدايي از 7 اكتبر 2023 بر مناقشه اسراييل و حماس غلبه كرده، نشان مي‌دهد كه عمق روابط تهران و رياض بسيار بيشتر از آن چيزي است كه برخي تحليلگران در باب آن گمانه‌زني كردند. به باور گروهي، جنگ غزه زمينه‌ساز ميزاني از همسويي در روابط ايران و عربستان شده و در عين حال دو كشور را به سمت تعامل ديپلماتيك عميق‌تر سوق داده است. با گذشت چهار روز از جنگ، رييس‌جمهور ايران و محمد بن سلمان، وليعهد و نخست‌وزير عربستان، اولين گفت‌وگوي تلفني خود را از زمان احياي روابط ديپلماتيك دو كشور انجام دادند. سپس در 11 نوامبر 2023، ابراهيم رييسي براي سخنراني در اجلاس اضطراري مشترك اتحاديه عرب و سازمان همكاري اسلامي (OIC) درباره غزه به رياض آمد، او اولين رييس‌جمهور ايران بود كه از سال 2012 به عربستان‌سعودي سفر داشت. از منظر ايران، بحران‌هاي منطقه پس از 7 اكتبر 2023، فرصت‌هايي را براي تنش‌زدايي ميان تهران با رياض و متقاعد كردن سعودي‌ها جهت پايان دادن به هرگونه توجيه براي پيوستن به توافقنامه ابراهيم ارايه كرده است. به همين دليل مقامات سعودي مشتاقانه از هرگونه اقدامي كه مي‌تواند به تنش‌زدايي با ايران آسيب برساند، اجتناب كرده‌اند. غيبت رياض در عمليات نگهبان رفاه و نگراني‌هايش در مورد حملات نظامي ايالات متحده و بريتانيا (بريتانيا) عليه مواضع انصار‌الله در يمن در همين راستا قابل تبيين است.