اسناد به دست آمده توسط فايننشال‌تايمز و سي‌ان‌ان افشا كرد
بازي هسته‌اي پوتين و لوكاشنكو
احسان پناه‌بر
شبكه خبري سي‌ان‌ان در گزارشي اختصاصي مدعي شده است كه در سال 2022 ايالات متحده امريكا خود را به طور كامل براي حمله هسته‌اي تاكتيكي روسيه به اوكراين آماده كرده بود. سي‌ان‌ان به نقل از دو مقام ارشد كاخ سفيد نوشت كه در اواخر سال 2022، ايالات‌متحده براي حمله احتمالي روسيه به اوكراين با سلاحي هسته‌اي در درجه‌اي بالا آماده بود، حمله‌اي كه مي‌توانست اولين حمله هسته‌اي در جنگي تمام‌عيار از زمان پرتاب بمب‌هاي هسته‌اي امريكا بر فراز هيروشيما و ناكازاكي باشد. روسيه بارها در پاسخ به حمايت غرب از اوكراين تهديد به استفاده از سلاح هسته‌اي كرده است، اما اين تهديدها تاكنون محقق نشده است. روسيه بدون استفاده از زرادخانه هسته‌اي خود به جنگ همه‌جانبه در اوكراين ادامه مي‌دهد. اين مقامات به سي‌ان‌ان گفتند كه كاخ سفيد به ويژه نگران بود كه روسيه ممكن است از سلاح هسته‌اي تاكتيكي در ميدان جنگ در اوكراين استفاده كند. طبق اطلاعات اين دو مقام ارشد امريكايي، شوراي امنيت ملي ايالات متحده از اواخر تابستان تا پاييز 2022 سلسله جلساتي را براي اجراي طرح‌هاي اضطراري در صورت رويت نشانه‌هايي دال بر خواست روسيه جهت توسل به سلاح هسته‌اي برگزار كرده بود. يكي از مقامات كه نخواست نامش فاش شود، گفت كه اين نهاد قرار بود بررسي كند كه «اگر روس‌ها چنين كردند، ما چگونه پاسخ بدهيم و چگونه سعي كنيم جلوي آن را بگيريم تا اقدامات بيشتري نكنند. اين همان چيزي است كه دلمشغولي زيادي براي ما به وجود آورد. بنابراين معتقد بوديم و فكر مي‌كنم اين حق ماست كه با جديت آماده شويم و هر كاري كه ممكن است براي جلوگيري از اين اتفاق انجام بدهيم.» سي‌ان‌ان نوشت كه دولت جو بايدن نه با يك شاخص، بلكه با تركيبي از تحولات، تحليل‌ها و اطلاعات بسيار حساس به چنين ارزيابي‌اي دست يافت. مقام امريكايي ديگر نيز گفت كه ترس كاخ سفيد همواره اين بوده است كه روسيه ممكن است از سلاح هسته‌اي در اوكراين استفاده كند؛ «اين ترس صرفا فرض شخصي نبوده است، بلكه بر اساس برخي اطلاعاتي بود كه ما دريافت كرديم. ما بايد طوري برنامه‌ريزي مي‌كرديم كه در صورت وقوع اين اتفاق غيرقابل تصور، در بهترين موقعيت ممكن قرار بگيريم.» يكي از دلايل استفاده بالقوه روسيه از تسليحات هسته‌اي در آن زمان، پيشروي اوكراين در خرسون اشغالي بود كه پوتين ادعا مي‌كرد بخشي از روسيه است. به گزارش سي‌ان‌ان، كاخ سفيد نگران بود كه از دست دادن شهر مي‌تواند «محركي بالقوه» براي پوتين باشد تا حمله هسته‌اي به اوكراين انجام دهد. اين رسانه افزود كه در همان زمان، ماشين تبليغاتي كرملين در حال انتشار سناريوي جديد «پرچم دروغين» درباره «بمب كثيف» بود كه مقامات امريكايي نگران بودند كه بتواند پوششي براي حمله اتمي روسيه باشد. در يكي از آخرين موارد تهديدات هسته‌اي، پوتين در 29 فوريه ادعا كرد كه اگر نيروهاي ناتو به اوكراين اعزام شوند، «عواقب غم‌انگيزي» در پي خواهد داشت و حمايت غرب از كي‌يف «خطر درگيري با استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي» را به دنبال دارد. تهديد پوتين به دنبال بيانيه 26 فوريه امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه، مبني بر اينكه اعزام نيروهاي غربي به اوكراين در آينده نمي‌تواند منتفي باشد، صورت گرفت. ايالات متحده و بسياري از متحدان اروپايي ناتو سپس گفتند كه در نظر ندارند نيروهاي خود را در اوكراين مستقر كنند.
دكترين هسته‌اي روسيه
فايننشال‌تايمز نيز در 28 فوريه 2024، گزارش داد كه اسناد نظامي فاش شده دكترين روسيه براي استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي تاكتيكي شامل حداقل معيارهاي استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي تاكتيكي را نشان مي‌دهد. اين سلاح‌هاي تاكتيكي، در مقايسه با سلاح‌هاي هسته‌اي استراتژيك كه مي‌تواند به ايالات متحده برسد، برد محدودتري دارد. فايننشال‌تايمز به نقل از كارشناساني كه اين اسناد را بررسي و تاييد كرده‌اند، نوشت كه 29 پرونده نظامي روسيه كه مربوط به سال‌هاي 2008 تا 2014 است نشان مي‌دهد كه آستانه جنگ هسته‌اي «پايين‌تر از آن چيزي است كه روسيه به طور علني به آن تن داده است.»
فايننشال‌تايمز گفت: اين معيارها از تهاجم دشمن به خاك روسيه تا محرك‌هاي خاص‌تر، مانند انهدام 20درصد از زيردريايي‌هاي موشك بالستيك استراتژيك روسيه را شامل مي‌شود. انهدام سه يا چند كشتي جنگي سطحي بزرگ، سه فرودگاه، 30درصد از زيردريايي‌هاي تهاجمي هسته‌اي آن، يا «اصابت همزمان به مراكز فرماندهي اصلي و ذخيره ساحلي» نيز به عنوان شرايط بالقوه براي حمله هسته‌اي ذكر شده است. اين اسناد همچنين حاكي از بي‌اعتمادي چين با وجود روابط رو به رشد بين مسكو و پكن است. شواهد حاكي از آن است كه منطقه نظامي شرق روسيه تمريناتي را انجام داده است كه حمله فرضي چين را در نظر گرفته است. فايننشال‌تايمز گفت، مسكو ممكن است از اين بيم داشته باشد كه پكن بتواند از تمركز نظامي خود به سمت غرب استفاده كند و حمله‌اي را در آن سوي مرز براي به دست آوردن قلمرويي در خاور دور روسيه انجام بدهد. فايننشال‌تايمز تاكيد كرد كه روسيه به انجام مانورهاي نظامي در نزديكي چين ادامه مي‌دهد و فعاليت‌هايي را در ژوئن و نوامبر 2023 در مناطق هم مرز با چين با استفاده از موشك‌هاي داراي قابليت حمل كلاهك هسته‌اي برگزار مي‌كند. ويليام آلبرك، مدير استراتژي، فناوري و كنترل تسليحات در موسسه بين‌المللي مطالعات استراتژيك به فايننشال‌تايمز گفت كه روسيه احتمالا آستانه بالاتري براي استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي تاكتيكي عليه اوكراين دارد، زيرا ترس از تشديد درگيري منجر به مداخله مستقيم ايالات‌متحده يا بريتانيا در درگيري‌ها مي‌شود.
ماجراجويي لوكاشنكو
در همين رابطه، در حالي كه ناظران به طور فزاينده‌اي نسبت به احتمال وقوع جنگ گسترده‌تر در اروپا نگران هستند، مقامات بلاروس گفته‌اند كه اين كشور دكترين نظامي خود را اصلاح مي‌كند و اجازه استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي را مي‌دهد. استوني، لتوني و ليتواني توافقنامه‌اي براي ايجاد منطقه دفاعي بالتيك در مرز شرقي خود با روسيه و بلاروس امضا كردند كه نشان‌دهنده نگراني‌هاي امنيتي فزاينده است. قانونگذاران بلاروس جست‌وجوي سراسري را با هدف قرار دادن 84 فرد، خانواده زندانيان سياسي و زندانيان سابق انجام مي‌دهند. محاكمه غيابي شش تن از اعضاي سابق مجلس بلاروس كه از قيام مردمي عليه رژيم لوكاشنكو حمايت مي‌كردند و سازماني را براي مقاومت در برابر آنها در اوكراين تاسيس كرده‌اند، آغاز شده است. پيش‌نويس لايحه اوكراين در مورد شهروندي چندگانه، واجد شرايط بودن اين افراد، فرزندان آنها و سربازان داوطلب خارجي ازجمله بلاروسي‌هايي كه در ارتش اوكراين خدمت مي‌كنند و در تلاش براي دريافت مجوز اقامت هستند، تسري مي‌دهد. ويكتور خرنين وزير دفاع بلاروس اعلام كرد كه بلاروس دكترين نظامي خود را به‌روز مي‌كند و براي اولين بار اجازه مي‌دهد تا استفاده از سلاح هسته‌اي امكان‌پذير شود. پس از نشست شوراي امنيت بلاروس به رهبري الكساندر لوكاشنكو در 16 ژانويه، مقامات وزارت دفاع بلاروس جزييات دكترين نظامي به‌روز شده را فاش كردند كه باعث تعميق روابط اين كشور با روسيه شد. خرنين به خبرگزاري دولتي بلتا گفت: «ما ديدگاه بلاروس در مورد استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي تاكتيكي مستقر در خاك ما را به وضوح تعريف و انتقال داده‌ايم.» وزير دفاع طي يك جلسه توجيهي بعدي در 19 ژانويه گفت كه دكترين جديد تسليحات هسته‌اي را به عنوان يك عامل بازدارنده در برابر «تحريكات و حوادث مسلحانه» در امتداد مرزهاي جنوبي و غربي كشور مي‌داند. روسيه و بلاروس در 25 مه 2023 توافقنامه‌اي را در مورد قرار دادن تسليحات هسته‌اي غيراستراتژيك روسيه در خاك بلاروس امضا كردند و در ابتدا برنامه‌ريزي كردند تا اين انتقال تا اول جولای به پايان برسد. در دسامبر 2023، لوكاشنكو ادعا كرد كه سلاح‌هاي هسته‌اي روسيه به بلاروس رسيده است، اما هيچ مدركي براي حمايت از اين ادعا ارائه نشد. لوكاشنكو بارها تاكيد كرد كه ارتش بلاروس كنترل همه تسليحات موجود در اين كشور را دراختيار خواهد داشت، درحالي كه روسيه همچنان بر كنترل تسليحات هسته‌اي در خاك بلاروس، مطابق با معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي، ادامه مي‌دهد. ناتو و اتحاديه اروپا استقرار اين نيروها را محكوم كردند. با اين حال كارين ژان پير، سخنگوي كاخ سفيد گفت كه دولت بايدن هيچ دليلي براي تعديل وضعيت هسته‌اي‌اش نمي‌بيند و هيچ نشانه‌اي نمي‌بيند كه روسيه در حال آماده شدن براي استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي براي بلاروس است، اما ايالات‌متحده به نظارت بر اوضاع ادامه مي‌دهد. لوكاشنكو ضمن تشديد لفاظي‌ها در مورد «همسايگان متخاصم» همچنين مدعي شد كه بلاروس آماده است گفت‌وگوي عمل‌گرايانه با كشورهاي ناتو را از سر بگيرد، «به شرطي كه آنها از لفاظي‌ها و اقدامات تهاجمي خود عليه ما دست بردارند.» آرتسيوم بوتورين، رييس اداره اطلاعات و تحليل ستاد كل ارتش بلاروس نيز اظهار داشت كه اين دكترين مفاد معاهدات بين‌المللي را كه بلاروس امضا كرده است، گردآوري مي‌كند. بوتورين به يك شبكه تلويزيوني دولتي بلاروس گفت: «بلاروس حمله به متحدانش را تجاوز عليه خود تلقي خواهد كرد.» سند حاوي اين دكترين جديد براي عموم منتشر نشده است. انتظار مي‌رود كه اين مجمع از مجمع خلق بلاروس، سازمان فراپارلماني تازه تاسيسي كه پس از انتخابات پارلماني و منطقه‌اي در 25 فوريه در بلاروس تشكيل مي‌شود، تصويب شود. بلاروس متحد سرسخت روسيه، سكوي پرتابي براي تجاوز روسيه به اوكراين و به عنوان تامين‌كننده ارتش روسيه عمل كرده است. لوكاشنكو درحالي كه از اعزام نيروهاي بلاروس به ميدان نبرد خودداري كرد، پس از شورش كوتاه‌مدت آنها در ژوئن 2023 ميزبان نيروهاي روسي، پايگاه‌هاي نظامي و مزدوران شركت واگنر روسي بود. به‌رغم افزايش نظامي شدن كشور و افزايش 53 درصدي هزينه‌هاي نظامي در سال 2023، بلاروس چهار رتبه در رتبه‌بندي قدرت نظامي جهاني حجم آتش (Firepower) سقوط كرده است و اكنون در جايگاه 64 قرار دارد.
راهكار غرب
پيتر ديكنسون، استراتژيست و تحليلگر جنگ اوكراين، معتقد است تا زماني كه رويكرد غرب به تهديد هسته‌اي روسيه تغيير نكند، آسيب به اوكراين محدود نخواهد شد. او برآن است كه بازدارندگي غرب مانع از تسلط روسيه بر اوكراين نشود، پوتين ناگزير از همين تاكتيك‌ها عليه ساير كشورها استفاده خواهد كرد. پوتين در حال حاضر آشكارا حمله كنوني را به عنوان يك ماموريت مقدس براي بازپس‌گيري «زمين‌هاي تاريخي روسيه» به تصوير مي‌كشد. در همين رابطه، رادوسلاو سيكورسكي، وزير خارجه لهستان، در فوريه 2024 در سخناني هشدار داد كه اگر حمايت ايالات متحده از اوكراين افزايش نيابد، «برخي از كشورها مصون‌سازي را اغاز خواهند كرد و برخي ديگر توسعه برنامه‌هاي تسليحات هسته‌اي خود را درنظر خواهند گرفت.» به نظر ديكنسون، رهبران غربي با ترس مفرط از تهديدات هسته‌اي پوتين، خطر فرو بردن كل جهان را در دوره تاريك جديدي از ناامني و تهاجم دارند. استفاده موفقيت‌آميز روسيه از باج‌گيري هسته‌اي در اوكراين، نگرش نسبت به سلاح‌هاي هسته‌اي را تغيير داده و تلاش‌هاي چند دهه منع اشاعه را تضعيف مي‌كند. سلاح‌هاي هسته‌اي به ابزاري ضروري براي هر كشوري تبديل مي‌شوند كه مي‌خواهد از زورگويي همسايگان خود جلوگيري كند. ظرفيت جنگ هسته‌اي به طور چشمگيري افزايش مي‌يابد، همان طور كه احتمال سقوط سلاح‌هاي هسته‌اي سرگردان به دست بازيگران غيردولتي افزايش خواهد يافت. تصميم ولاديمير پوتين براي استفاده از ارعاب هسته‌اي به عنوان بخشي از حمله به اوكراين، قماري بي‌پروا است كه نشان‌دهنده عزم راسخ او در استفاده از ضعف غرب است. در پايان، ديكنسون پيشنهاد مي‌كند اگر غرب به پوتين ثابت نكند كه در اشتباه به سر مي‌برد، عواقب آن براي امنيت جهاني فاجعه‌بار خواهد بود.