تثليث در الهيات مسيحي
«تثليث» يكي از غامض‌ترين و پيچيده‌ترين مفاهيم در الهيات مسيحي است كه قرن‌ها محل بحث ميان عالمان، الهيدانان و متكلمان بزرگ اين دين بوده است.
امروزه قرن‌هاست كه اين اعتقاد به باوري عمومي در ميان مسيحيان جهان تبديل شده و تقريبا هر مسيحي در جهان فارغ از اينكه كاتوليك باشد يا پروتستان يا ارتدوكس به تثليث باور دارد.
واژه «تثليث» از ريشه ثلث در لغت به معناي سه بخش كردن، سه يكي كردن، سه گوشه كردن و سه كردن است؛ اين واژه معادلي است براي Trinity يا Trinity Divine كه بر نوعي كثرت در الوهيت دلالت دارد.
«تثليث» در اصطلاح، خدا را سه دانستن است، با اين توضيح كه پدر و پسر و روح القدس هريك خدايند و به رغم تمايز، سه خدا نيستند و در عين حال، صرفا سه نام نيستند كه هريك در شرايط متفاوت بر خداوند اطلاق شده باشد، همچنانكه هريك از اين سه، جنبه و جزيي از خداوند به شمار نمي‌آيد. در مسيحيت، آموزه تثليث مي‌گويد كه خداوند وجودي واحد است كه در عين حال و به‌طور ابدي، ذات مشترك سه شخص متمايز، پدر، پسر و روح‌القدس است. با اين حال در اسلام، چنين مفهومي از كثرت درباره خداوند نفي توحيد است و با آنچه در كتاب مقدس ما مسلمانان - قرآن - وجود دارد، بيگانه است.
مورخان عموما توافق نظر دارند كه كتاب مقدس هيچ‌جا آشكارا تثليث را بيان نكرده است. ريچارد سويين‌برن (از جمله فيلسوفان معتقد به تثليث) اين مساله را اين‌گونه توضيح مي‌دهد كه اگر عيسي مي‌خواست تثليث را مشخصا بيان كند جز اندكي، بقيه منظور او را اشتباه مي‌فهميدند؛ بنابراين او تعليماتي بر جاي گذاشت كه به صورت ضمني تاييدكننده تثليث باشند و مسيحيان بعدي بتوانند آنها را به شكل منظم درآورند.
بين مورخان توافق نظري در مورد اينكه آيا واقعا تثليث جزو تعليمات كتاب مقدس هست، وجود ندارد. مسيحيان كاتوليك و پروتستان و ارتدوكس، يكتاپرست هستند، اما باور دارند خدا خود را در سه نمود/ شخصيت به انسان‌ها مي‌شناساند. عده‌اي ديگر از مسيحيان اما كه تحت عنوان يونيترين شناخته مي‌شوند باور دارند خدا خود را با يك شخصيت، به انسان‌ها آشكار مي‌كند و تفسير متفاوتي از «پدر، پسر، روح‌القدس» دارند. همچنين خوانش‌هاي متفاوتي در برخي نهضت‌هاي دگر انديش مسيحي همچون يگانه‌انگاران پنطيكاستي موسوم به كليساي بين‌المللي متحده پنطيكاستي و كليساهاي پيرو واعظ امريكايي ويليام ماريون برانهام و همچنين پيروان شاهدان يهوه و برخي ديگر، موجود است كه اصطلاحا سه‌گانه‌ناباور هستند و به تثليث (به صورت عام يا تثليث عددي) اعتقادي ندارند. در هر صورت تمام مسيحيان به كتاب عهدجديد باور دارند و به نحو متفاوتي آن را درك مي‌كنند.
نوشته‌هاي به دست رسيده از قديمي‌ترين الهيدانان مسيحيان نشان‌دهنده تاكيد زياد آنان روي ذات خدايي عيسي است. سوالي كه براي اين الهيدانان پيش آمده بود و به موضوع مناظرات بين اين الهيدانان تبديل شده بود، اين بود كه چگونه مي‌توان هم عيسي را خدا حساب آورد و هم به واحد بودن خدا اعتقاد داشت؟ راه‌حل‌هاي زيادي پيشنهاد شده و مورد بحث قرار گرفت كه از بين آنها اعتقاد بيان شده در ابتداي مقاله از سه‌گانه‌باوري بر بقيه غالب آمده است. در قرن دوم ميلادي ترتوليان براي اولين‌بار از كلمه trinitas (شكل لاتين trinity)، استفاده كرده و ماهيت خدا را به شكل ذات واحدي كه از سه شخص تشكيل شده توصيف كرد؛ اگرچه ترتوليان اولين كسي بود كه از كلمه تثليث استفاده كرد ولي الهيدانان ديگري مانند ايرنيوس هم توضيحات مشابهي ارايه كرده بود.
اريگن پس از او نيز تاكيد بر واحد بودن خداي متعال (كه خالق جهان است)، پسر (كه رهايي‌بخش بشر بوده) كه با خدا هم ازل بود و روح‌القدس (كه تطهيركننده بشر است) كرد. از جمله عقايد كه مورد قبول واقع نشده اين ديد كه عيسي از نظر مرتبه پايين‌تر و تحت فرمان خداي پدر است يا اينكه پدر، پسر و روح القدس تمايزي از هم نداشته و سه طرقي هستند كه خداي واحد خود را افشا كرده بودند. اين‌گونه بحث‌ها تا قرن چهارم ادامه داشت تا اينكه اعتقاد به تثليث به عنوان عقيده رسمي مسيحيان بيان و به تصويب رسيد. بحث‌ها بر سر جزييات تثليث بين مسيحيان ادامه يافت.
يكي از موضوعات مورد اختلاف بين مسيحيان كه منجر به انشقاق بزرگ كليساي شرقي و غربي شد اختلاف نظر در مورد ماهيت روح‌القدس بود. عقيده كليساي شرقي اين بود كه روح‌القدس نشأت گرفته يا برخاسته از پدر از طريق پسر است ولي كليساي غربي معتقد بود كه روح‌القدس برخاسته از پدر و پسر است.
با وجودي كه در سال‌هاي اخير كتاب‌هاي بسيار متنوع و خوبي در مورد الهيات مسيحي - به زبان فارسي - تاليف و ترجمه منتشر شده است، اما همواره جاي كتابي كه به‌طور اختصاصي به موضوع تثليث بپردازد، خالي بود. انكشاف «تثليث» نوشته ژيل اِمري با ترجمه محمد صبايي توسط انتشارات كتاب پارسه منتشر شده است. ژيل اِمري داراي درجه دكتري در رشته الهيات از دانشگاه فرايبورگ سوييس است كه بعدها به سمت استادي در همين دانشگاه رسيد.
«تثليث» با عنوان فرعي «مقدمه‌اي بر آموزه كاتوليكي خداي سه‌‌يگانه» توسط انتشارات پارسا منتشر شده است كه برخي مباحث مطرح شده در آن عبارتند از: انكشاف پدر، پسر، روح‌القدس، نوع اقرار به ايمان تثليثي، سه «شخص» يا «اقنوم» و... .