گروه هفت براي تهران خط و نشان كشيد
پشت پرده يك ادعا
احسان پناه‌بر| به ادعاي خبرگزاري رويترز به نقل از مقام ارشد امريكايي در روز جمعه، كشورهاي گروه هفت در واكنش ادعايي به همكاري نظامي ايران و روسيه مدعي شده‌اند در صورت تداوم اين تعامل ادعايي ايران را هدف تحريم‌هاي سخت قرار خواهند داد. تحريم‌هايي كه به ادعاي اين گروه مي‌تواند شامل ممنوعيت پروازهاي ايران‌اير به اروپا در صورت، به ادعاي آنها، ادامه انتقال موشك‌هاي بالستيك دوربرد ايران به روسيه باشد. اين گروه كه اعضاي آن شامل ايالات‌متحده، فرانسه، ژاپن، ايتاليا، آلمان، اتحاديه اروپا، بريتانيا و كانادا است، به همراه اتحاديه اروپا، در بيانيه‌اي مشترك مدعي شد كه «ما به شدت نگران گزارش‌هايي هستيم كه ايران در حال بررسي انتقال موشك‌هاي بالستيك و فناوري مرتبط به روسيه است.» در ادامه اين بيانيه ادعايي آمده است: «اگر ايران به ارايه موشك‌هاي بالستيك يا فناوري‌هاي مرتبط به روسيه ادامه دهد، آماده پاسخگويي سريع و هماهنگ ازجمله اقدامات جديد و قابل توجه عليه ايران هستيم.» در اين بيانيه هيچ‌گونه اقدام خاصي كه اين كشورها انجام خواهند داد به تفصيل بيان نشده است. با اين حال، مي‌تواند اشاره‌اي به تحريم‌هاي آينده عليه ايران باشد. اين بيانيه پس از گزارش ادعايي رويترز در فوريه مبني بر ارسال صدها موشك بالستيك ايران به روسيه پس از ماه‌ها مذاكره بين تهران و مسكو منتشر شد. ايران به شدت چنين ادعايي را رد كرده و مي‌كند. تهران تاكيد دارد كه خواهان برقراري صلح است و فارغ از همكاري نظامي با مسكو در جنگ اوكراين مشاركتي نداشته و ندارد. همزمان يكي از مقام‌هاي ارشد دولتي امريكا در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت كه هيچ مدركي مبني بر اينكه پيش‌تر موشك‌هاي بالستيك از ايران به روسيه منتقل شده باشد، در دسترس نيست، اما متحدان مايلند پيامي يكپارچه به ايران بفرستند كه اگر چنين تعامل ادعايي ادامه پيدا كند، واكنش‌هاي ادعايي تغيير خواهد كرد. اين مقام ارشد امريكايي كه نخواست نامش فاش شود، گفت كه يكي از گزينه‌هاي مورد بررسي گروه هفت «مي‌تواند منجر به پايان دادن به پروازهاي ايران‌اير، شركت پرچم‌دار دولتي ايران در زمينه پرواز، به اروپا شود، هر چند كه اين اقدام طبق روال عادي صورت نمي‌گيرد.» اين مقام به شرط ناشناس ماندن اين بيانيه را ارايه كرد تا اين بيانيه درحالي رسانه‌اي شود كه نگراني‌ها در واشنگتن و اروپا مبني بر اينكه روسيه قادر خواهد بود حمله خود به اوكراين را بيش از زماني كه متحدان كي‌يف بتوانند زرادخانه‌هاي اوكراين را پشتيباني كرده و دوباره پر كنند، ادامه يابد، افزايش يافته است. ايران پيش از اين هواپيماهاي بدون سرنشين، بمب‌هاي هوايي هدايت شونده و مهمات توپخانه را دراختيار روسيه قرار داده است. اين سلاح‌ها
به راحتي توسط ارتش روسيه در ميدان نبرد در اوكراين مستقر شده‌اند. اين مقام ارشد كاخ سفيد مدعي شد: «تهران نيز از اين فعل و انفعال‌هاي (ادعايي) بهره‌مند خواهد شد. ايران به دنبال ميلياردها دلار تجهيزات نظامي روسيه است كه تهديدي را كه براي ايالات‌متحده و متحدان و شركاي آن در خاورميانه ايجاد مي‌كند، افزايش دهد.» به دنبال گزارش‌هاي اوليه در ماه فوريه، هيات ايران در نيويورك در شبكه ايكس پستي منتشر كرد مبني بر اينكه «علي‌رغم هيچ محدوديت قانوني براي فروش موشك‌هاي بالستيك، ايران اخلاقا موظف است از معاملات تسليحاتي در طول درگيري روسيه و اوكراين براي جلوگيري از دامن زدن به جنگ خودداري كند و اين امر ريشه در پايبندي ايران به قوانين بين‌المللي و منشور ملل متحد دارد.» رويترز به نقل از چند منبع ناشناس در ماه فوريه مدعي شد كه ايران اخيرا حدود 400 موشك بالستيك قدرتمند زمين به زمين را دراختيار روسيه قرار داده است. گفته مي‌شود كه بسياري از تسليحات موشك‌هاي بالستيك تاكتيكي كوتاه‌برد از خانواده فاتح-110 مانند ذوالفقار با برد 300 تا 700 كيلومتر هستند. ايران اين گزارش را تكذيب كرده و واشنگتن نيز هنوز آن را تاييد نكرده است. با اين حال، اين خبر پس از اعلاميه 24 ژانويه 2024 توسط نيكلاي پاتروشف، دبير شوراي امنيت روسيه و همتاي ايراني او، دريادار پاسدار علي‌اكبر احمديان، دبير شوراي امنيت ملي در مورد نوع جديدي از روابط نظامي دوجانبه، منتشر شد. رويترز در گزارش خود مدعي شده است كه محموله‌هاي موشكي ايران سطح كيفي متفاوتي از همكاري و همچنين تغيير پويايي در خاورميانه را نشان خواهند داد كه ممكن است به عنوان نيروي محركه در پس تصميم تهران عمل كند. با اين حال، تا پيش از اكتبر 2023، يعني زماني كه تحريم تسليحاتي سازمان ملل براي خريد و فروش تجهيزات نظامي، شامل موشك با ايران به پايان رسيد، ايران همواره به آن پايبند بوده است. اكنون ايران از نظر قانوني قادر به خريد و فروش تجهيزات متعارف نظامي، شامل موشك‌هاي بالستيك است و تحريم چنين انتقال تسليحاتي فراتر از قوانين مندرج در برجام عنوان شده است. اين درحالي است كه كشورهاي اروپايي تصميم گرفتند كه تحريم‌هاي صادرات موشكي ايران را همچنان حفظ كنند، اما نمي‌توانند به سازوكار جهاني سازمان ملل تمسك جويند. در اين ميان واشنگتن نگران است كه مسكو موضع خود را در مورد موضوع هسته‌اي تغيير داده و ديگر مخالف توسعه توانمندي‌هاي هسته‌اي كامل ايران نباشد. با توجه به همكاري‌هاي نظامي ايران و روسيه، كه با جنگ در سوريه عليه داعش و ديگر شورشيان سوريه به اوج خود رسيد، تهران و مسكو اكنون به ايجاد جبهه‌اي متحد عملا عليه ايالات‌متحده از درياي سياه تا خليج‌فارس نزديك‌تر شده‌اند. براي مسكو كه خطر ناتو را تا پشت مرزهاي خود حس كرده است، اوكراين كشوري اقماري محسوب مي‌شد كه همواره مانع از تهديد ناتو به رهبري ايالات‌متحده بود. ايران نيز كه از نفوذ هر چه بيشتر واشنگتن در خاورميانه نگران بوده است، چشم به همكاري نظامي با مسكو دوخته تا بتواند توانمندي‌هاي بازدارنده خود را ارتقا دهد و در مقابل تهديدات احتمالي از خود دفاع كند. به نظر اين امر فراتر از وابستگي‌هاي نظامي باشد. هم مسكو و هم تهران براي مقابله با نظم حاكم جهاني به رهبري غرب، لازم و ملزوم يكديگر هستند.
دشمني مشترك به نام امريكا
با اين حال ايران نقشه راه خاص خود را براي اجرا دارد. تهران مي‌داند كه روسيه به توانمندي‌اش نياز دارد و بعيد است به نفع روسيه درگير باتلاق خاورميانه شود. جنگ مستقيم با ايالات‌متحده يا اسراييل در برنامه‌هاي ايران نيست. همين امر روياي مسكو را براي استفاده از تهران در جهت عاملي براي ايذاي غرب محدود مي‌كند. با اين حال، روسيه به دورنماي بلندمدت همكاري با ايران اميدوار است. روسيه كه پس از حمله به اوكراين تحت تحريم‌ها قرار گرفت، به‌طور فزاينده‌اي به خاورميانه و آسيا روي آورده است. به همين ترتيب، نگاه ايران نيز به شرق است. با وجود به‌هم خوردن نظم نسبي جهاني، مسكو و تهران هرگز احتمالات درگيري‌هاي آتي را دست‌كم نمي‌گيرند و احتمال تداوم رويارويي با غرب را گزينه‌اي ملموس در‌نظر دارند. پس طبيعي است كه هر دو بازيگر نياز به تشديد روابط دوجانبه را حس كنند. در ماه‌هاي اخير، خبر خريد جنگنده سوخو۳۵، هواپيماي آموزشي ياك- ۱۳۰و بالگرد ميل۲۸ براي ارتقا و تجهيز يگان هوايي ايران به طور جدي در رسانه‌ها منتشر شده است. اگر اين خريدها تحقق يابد، ايران مي‌تواند از نظر هوايي به توان رزمي بالايي دست يابد. به عقيده نيكيتا اسماگين، كارشناس روابط ايران و روسيه، مسكو و تهران بر اين باورند كه دشمن مشتركي در واشنگتن دارند. براساس منطق ايران، اسراييل عملا بازيچه و پايگاه نظامي بلندمدت امريكا براي توسعه سيطره خود در خاورميانه است. پس هرگز ايران اجازه نفوذ بيشتر ايالات‌متحده در عراق و سوريه را به امريكا نخواهد داد. در حال حاضر مشهودترين همكاري روسيه و ايران عليه ايالات‌متحده در خاورميانه در سوريه بوده است. طي جنگ غزه، درحالي كه گروه‌هاي مقاومت در عراق و سوريه متحد نزديك ايران راكت‌ها و پهپادهايي را به سمت اهداف ايالات‌متحده پرتاب مي‌كنند، جت‌هاي روسي نيز عملا آسمان سوريه را در كنترل خود دارند و حتي مانورهاي خطرناكي را عليه هواپيماها و پهپادهاي امريكايي انجام مي‌دهند. بنابراين، فرصت‌ها و بهانه‌هاي زيادي براي گسترش همكاري‌هاي نظامي و امنيتي ميان تهران و مسكو وجود دارد. به هر حال، سياست خارجي روسيه اغلب مبتني بر اين اصل است كه «هر كاري كه ايالات‌متحده مي‌تواند انجام دهد، ما نيز مي‌توانيم انجام دهيم.» به رسميت شناختن مناطق جدا شده از قفقاز جنوبي از سوي مسكو، آبخازيا و اوستياي جنوبي، حمايت از جدايي‌طلبان در اوكراين و حمله به اوكراين در سال 2022، همگي از سوي كرملين مشابه اقدامات قبلي ايالات‌متحده توجيه شده‌اند. اگر مقامات روسي بر اين باورند كه ايالات‌متحده در حال جنگ نيابتي عليه روسيه در اوكراين است، منطق حكم مي‌كند كه اين حق را دارد كه جنگ نيابتي خود را عليه ايالات‌متحده در هر كجاي جهان آغاز كند. پس در حال حاضر، مبارزه با ايالات‌متحده در خاورميانه بدون دخالت مستقيم روسيه در حال انجام است. حتي اگر درگيري اوكراين متوقف شود يا به شدت كمتري برسد، يا حتي روسيه احساس كند كه در اوكراين در موقعيت سختي قرار دارد، احتمال افزايش دخالت روسيه در خاورميانه افزايش خواهد يافت. همين امر نياز روسيه و ايران به يكديگر را بيشتر مي‌كند. صنعت دفاعي رو به رشد روسيه و تعداد بالاي نيروهاي روسي با تجربه ميدان نبرد مي‌تواند به راحتي به خاورميانه هدايت شود. سربازان و تسليحات روسيه حتي ممكن است در اختيار گروه‌هاي مقاومت قرار گيرند تا عليه «استعمار نو امريكا» بايستند.