نگاهي به كتاب «چوب و هنرهاي چوبي ايران»
كارگاه معرق؛ باغي پر از درختان
نسيم خليلي
قبل از اینکه کتاب را بخوانم یک هایکو خواندم از نیره نورالهدی که گویی یک پیش‌درآمد مکاشفه‌آمیز بوده باشد برای غرق شدن در هنر چوب: «مرد نجار، گرگ و میش صبح، پشت دکانش، باغی پر از درختان بلند»؛ نیکو شجاع‌نوری، نویسنده کتاب «چوب و هنرهای چوبی در ایران»، در واقع دارد در كتابش تصویری از همين نجار هنرمند به دست می‌دهد. از این رو که هنر چوب را با اشاره به درختانی شروع می‌کند که در پیوند با معرفت‌شناسی اسطوره‌ای، در دل طبیعت روییده‌اند و چوب‌شان ماده خام آفرینش‌های هنری بوده است. نجاری و خراطی و منبت و ساخت سازه‌های سنتی. او قصه این درختان را با نقوش‌شان در حجاری‌های تخت جمشید و طاق بستان شروع می‌کند و به روایت‌هایی در فرهنگ اساطیری درباره درختان اشاره می‌کند تا به مخاطب خود نشان بدهد هنری که از چوب آفریده می‌شود چگونه یادآور تاریخ و اساطیر است، یادآور درخت زندگی: «در فرهنگ اسطوره‌ای بابل درخت زندگی، درختی جادویی است که در مرکز بهشت رشد می‌کند و آب‌های اولیه بر ریشه‌های آن جاری است. درخت زندگی یک نماد کیهانی است که در دوران کهن نماد اتحاد زمین و آسمان، غذای روحانی و حتی روشنگری شمرده می‌شد و شاید بتوان گفت آشنایی بشر با درخت به داستان پیدایش برمی‌گردد.» و با این مقدمه است که با پرهیبی از درخت زندگی در خاکستری پشت پلک‌ها با نام درختانی آشنا می‌شوی که هر یک با ویژگي‌هايي كه دارند، در بخشي از هنر چوب به كار مي‌آيند، مثلا درخت آزاد با اين نام نمادين كه با آن معرق‌كاري مي‌كنند و مخصوصا ساز سنتور مي‌سازند يا درخت آلوچه كه چه درخت مانوسي در زندگي روزمره به نظر مي‌رسد، اما هنرمند مي‌تواند از چوبش يك اثر هنري فاخر مثلا جعبه جواهرات خاتم‌كاري بسازد يا درخت گل ابريشم با اين نام قصه‌وار كه بومي ايران نيست، اما از زمان كاشتش در ايران ماده خام خوبي بوده است براي هنرمندان تا با آن منبت‌كاري كنند. همچنين درخت افرا كه افزون بر استفاده‌اش در خراطي و معرق و وسايل تزئيني و مبلمان و غيره، به ويژه با آن سازهاي بادي مي‌سازند يا درخت انجيلي كه رنگش چنان است كه هنرمند اگر بخواهد در اثرش پوست و صورت را نشان بدهد از اين چوب بهره مي‌برد. حتي نويسنده اشاره مي‌كند كه چوب پيچ امين‌الدوله هم كه خيال مي‌كني فقط به درد هايكوها و قصه‌هاي قديمي مي‌خورد، چگونه در تهيه ابزار چوبي زينتي به كار مي‌آيد يا توت سفيد كه هنرمندان با آن سه‌تار درست مي‌كنند يا درخت سرو كه ساز چنگ را بايد با آن ساخت و همين‌طور هزاران سازه هنري چوبي ديگر...