گزارش «اعتماد» از بارندگي‌هاي شديد و نبود مديريت صحيح جهت ساماندهي سيلاب
سيل، مهمان ناخوانده چند شهر ايران
علي بيت‌اللهي، رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه و شهرسازي: راه‌اندازي سيستم‌هاي هشدار ميداني سيل مي‌تواند بسياري از خسارت‌هاي جاني را كمتر كند
گروه حوادث | سازمان هواشناسي روز گذشته با اشاره به ورود سامانه بارشي به كشور براي ۷ استان هشدار نارنجي وقوع سيلاب، آب‌گرفتگي معابر و طغيان رودخانه‌ها صادر كرد. با ورود سامانه بارشي به كشور در بيشتر مناطق واقع در نيمه غربي كشور رگبار و رعدوبرق، وزش باد شديد و در برخي نقاط بارش تگرگ پيش‌بيني مي‌شود. اداره كل هواشناسي استان تهران با صدور هشدار نارنجي اعلام كرد: «تا آخر وقت روز سه‌شنبه هجدهم ارديبهشت ماه جاري وقوع رگبار باران، رعد و برق، تگرگ، صاعقه، وزش باد شديد تا خيلي شديد پيش بيني مي‌شود كه احتمال جاري شدن روان‌آب‌ها، سيلابي شدن مسيل‌ها در نواحي كوهستاني دور از انتظار نيست.» همچنين محمد اصغري، كارشناس هواشناسي در اين باره به شبكه خبر گفت: «بارش‌هاي شديدي پيش‌بيني مي‌شود و بيشترين نگراني زماني است كه با تعطيلات روبه‌رو هستيم. ارديبهشت فصل گردشگري است اگر افرادي قصد سفر به فارس و اصفهان دارند با بارش‌هاي شديدي در اين دو استان مواجه خواهند شد. برخي استان‌ها حتي بارش ۶ ماهه خود را تجربه خواهند كرد. براي برخي شهرها نيز اعلام خطر صادر شده است.»
«علي بيت‌اللهي»، رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات وزارت راه و شهرسازي در مورد استفاده بهينه از آب‌هايي كه بر اثر سيلاب جاري شده و نبود مديريت به موقع به «اعتماد» مي‌گويد: «براساس آنچه اكثر دانشمندان اقليم‌شناس اعلام كردند ما شاهد تغييرات اقليمي هستيم. نمود اين تغييرات نيز در بارندگي‌هاي ناگهاني و رگباري ديده مي‌شود كه نتيجه چنين بارشي جريانات سطحي و تبديل آنها به سيلاب است. از اوايل ۱۴۰۳ تاكنون حداقل شاهد اين بارندگي‌ها در ۱۰ الي ۲۰ منطقه در كشور بوديم كه همراه با خسارات و آسيب‌هاي فراوان بوده است. اين روان‌آب‌ها در واقع يك منشا تغذيه مناسبي براي سفره‌هاي آب زيرزميني به حساب مي‌آيد و تاكيد بنده در استفاده از اين روان‌آب‌ها براي جلوگيري از فرونشست زمين است كه معضل عمده كشور ما نيز هست. اگر بتوان با پخش و تزريق اين روان‌آب‌ها در آب خانه‌هاي مواجه با كسري كه نتيجه آن فرونشست زمين است اقدامي تحت عنوان تغذيه مصنوعي صورت گيرد، بسياري از مشكلات مربوط به اين موضوع حل مي‌شود. اگر بتوان آب‌هاي جاري را به سطوح عميق‌تر زمين و لايه‌هاي خاك هدايت كرد بخشي از كسري منابع آب‌هاي زيرزميني جبران خواهد شد و در نتيجه آن حداقل نرخ شتابان فرونشست زمين نيز كم خواهد شد. اين بهينه‌ترين و سازگارترين محيط زيست كشور در استفاده از روان‌آب‌هاي ناشي از بارندگي‌هاي موضعي شديد است كه در بيشتر نقاط كشور شاهد آن هستيم و اتفاقا در همان مناطق و نواحي به دلايل برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني با فرونشست زمين مواجه هستيم. موضوعي كه در مديريت سيلاب و مديريت منابع آب سطحي بايد به آن توجه كرد اينكه مسيري كه شناخته شده است و اصطلاحا مسيل (محل گذر سيل) ناميده مي‌شود اگر دچار تجاوزهاي انساني از نظر ساخت و ساز، كشت و زر باغات و... نشود قطعا آسيب چنين فرآيندي را كمتر خواهد كرد. موضوعي كه در برابر مخاطرات سيل مي‌توان به آن توجه كرد و در كشور ما ضرورت دارد و نمود بارز آن را در سيلاب سيستان و بلوچستان مشاهده كرديم، عمليات پاك سيل‌سازي يا محافظت سكونتگاه‌هاي انساني اعم از شهري و روستايي در مقابل هجوم سيلاب است كه معمولا با احداث موانع و هدايت سيلاب به مسير‌هايي كه خطر تخريب آن كمتر است، مي‌توان ريسك سيلاب را كمتر كرد.» بيت‌اللهي همچنين مي‌گويد: «يكي ديگر از منافعي كه از اين سيلاب مي‌توانيم داشته باشيم، مواجهه با شوره‌زار در مسيرها و دشت‌هاي كشور است كه متاسفانه به دليل هدايت الكتريكي بالاي آب‌هاي زيرزميني يا آب‌هاي سطحي شور هر از چندي تجمع نمك‌ها بر اثر روان‌آب‌هاي سيلابي شسته شده و خاك‌هاي سرزميني ما مرغوب‌تر مي‌شود. اين برنامه‌ها در كشورهاي مختلف دنيا هم دنبال شده و با مديريت صحيح توانستند آسيب‌هاي ناشي از سيلاب را كمتر كنند و استفاده بهينه‌اي از سيلاب به عمل بياورند. در اكثر كشورها براي سيل‌هاي ناگهاني (flash flood) كه به صورت لحظه‌اي سيلاب‌هايي جاري مي‌شود معمولا در مناطقي كه محل تردد است مثل جاده و ريل يا سكونتگاه‌ها مثل روستاها و شهرها سيستم‌هايي را تحت عنوان سيستم هشدار سيل نصب و راه‌اندازي مي‌كنند كه نمونه‌هاي زيادي در كشورهاي آسياي جنوب شرقي به دليل بارندگي‌هاي ناگهاني و شديدي كه در اين كشورها از ديرباز رخ مي‌داده، راه‌اندازي شده و با ارسال هشدار و پالس‌هايي به پايين‌دست اين علامت را مي‌دهد كه سيل ناگهاني در راه است و مردم يا ساكنان در معرض سيل، جان خود و بخشي از عوامل خود را نجات مي‌دهند. نصب اين سيستم يكي از اقداماتي است كه براي مديريت سيلاب و مديريت ريسك اين پديده و مخاطره در كشور ما لازم‌الاجراست. راه‌اندازي سيستم‌هاي هشدار ميداني سيل مي‌تواند بسياري از خسارت‌هاي جاني سيل را كمتر كند.» رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات وزارت و شهرسازي در مورد نرخ فرونشست زمين نيز به ايلنا گفت: «در استان فارس بيشترين نرخ فرونشست در محدوده مرودشت بوده و نرخ آن در اين منطقه به ۱۷ سانتي‌متر در سال مي‌رسد كه آثار تاريخي تخت‌جمشيد و نقش رستم در اين محدوده قرار دارد. مطالعاتي درباره وضعيت برخي آثار تاريخي ثبت شده جهاني انجام دادم كه يكي از آنها تخت‌جمشيد و نقش رستم است كه حفظ اين آثار ثبت جهاني ضوابطي دارد كه براساس اين ضوابط، برخي اقدامات ازجمله ساخت و ساز‌ها در حرايم اين آثار بايد رعايت شود. نرخ فرونشست در ميدان نقش جهان به حدود ۵ سانتي‌متر در سال رسيده، اما موضوع مهم اين است كه از آنجايي كه اين آثار تاريخي خشتي و بنايي هستند و مصالح ساختماني به هم پيوسته ندارند، با كوچك‌ترين انزجاج دچار ترك‌خوردگي مي‌شوند. متاسفانه در اصفهان موضوع ديگري غير از حفر چاه، مساله فرونشست را تشديد كرده است. پس از اينكه در دولت احمدي‌نژاد حوزه آبريز استاني شد، آب زاينده‌رود با برداشت‌هاي آب در بالادست قطع شد. در مقطعي آب زاينده‌رود در بازه زماني ۶ ماهه قطع مي‌شد، اما در حال حاضر به‌طور كلي قطع شده و هر از گاهي براي كشت بهاره و پاييزه براي چند روز جريان آب را باز مي‌كنند.»
روز گذشته شايان نادري، رييس سازمان امور عشاير ايران از تشكيل ستاد بحران در سازمان امور عشاير خبر داد و گفت: «بيشترين خسارت وارد شده به زيرساخت‌ها به ويژه ايل‌راه‌ها و راه‌هاي عشايري به دليل نداشتن ابنيه فني است. ارزيابي اوليه، بارندگي‌هاي سيل‌آسا در يك ماهه اخير ۵۶۰۰ كيلومتر از ايل‌راه‌ها و راه‌هاي عشايري را تخريب و دچار آسيب كرده كه نياز به تخصيص اعتبار براي مرمت، بهسازي و بازگشايي فوري دارند. برآورد اوليه ميزان خسارت به راه‌هاي عشايري و زندگي و معيشت آنان ۵۰۰ ميليارد تومان است كه در صورت تقويت اعتبارات راه‌هاي عشايري و احداث ابنيه فني، اين خسارت‌ها به حداقل مي‌رسد.» همچنين جواد تشكري، رييس اداره مديريت بحران سازمان جهاد كشاورزي خراسان شمالي گفت: «براساس ارزيابي سازمان جهاد كشاورزي استان، خسارات وارده به بخش باغي و زراعي شهرستان‌هاي بجنورد، اسفراين و جاجرم ۳۹ ميليارد تومان است كه بيشترين خسارت در سنخواست از توابع شهرستان جاجرم به ميزان ۲۵ ميليارد تومان گزارش شد. وقوع سيلاب به ۷۲۸ هكتار از مزارع و ۹۰ هكتار از باغ‌هاي سنخواست خسارت وارد كرد. همچنين ۵۸ كيلومتر از جاده‌هاي بين مزارع ۲۰ تا ۳۰ درصد خسارت وارد شده است.»