به مناسبت سالروز ولادت امام رضا (ع)
منشا شهرت یافتن لقب «ضامن آهو» چیست؟
در سیره عملی امام رضا (ع) آمده است که آن حضرت در مناظرات علمی که بزرگان ادیان و فرق در آن حضور داشتند، به مجرد شنیدن صدای اذان، جلسه را ترک می‌کردند و در پاسخ به درخواست حاضران برای ادامه بحث علمی، مي‌فرمودند: نماز می‌گزاریم و بازمی‌گردیم. گزارش‌هایی از عبادت‌های شبانه و شب زنده‌داری ایشان نقل شده است. هنگامی که امام رضا (ع) پیراهن خود را به دعبل خزاعی هدیه دادند به او فرمودند: از این پیراهن محافظت کن که من با آن، هزار شب، در هر شب هزار رکعت نماز خوانده‌ام و با آن هزار بار قرآن را ختم کرده‌ام. سجده‌های طولانی آن حضرت نیز گزارش شده است. اینجا مروری کوتاه شده است بر برخی القاب امام رضا (ع) که به صورت گزینشی از «شفقنا» نقل می‌شود.
رضا
رضا، مشهورترین و رایج ترین لقب امام علیه‌السلام است، به این معنی که امام تدبیر و تقدیر الهی را با خشنودی و خرسندی می پذیرفته و همواره آنچه را که موجب رضای خدا بوده است، انجام می‌داده‌اند، چنان‌که القاب دیگر آن حضرت «الرّضی» «الرّاضی بالله» و «الرّاضی بِالقدر و القضاء» نیز موید این معنا است.
احمد بن محمد بِزنطی به امام جواد علیه‌السلام می‌گوید: «گروهی از مخالفانِ» شما می‌پندارند که چون مأمون پدر شما را برای ولایتعهدی خود پسندید، ایشان را رضا نامیده‌اند (یعنی عده‌ای از مخالفان شما اعتقاد دارند که مأمون لقب رضا را به امام علی بن موسی الرضا داده است)
امام جواد علیه‌السلام فرمودند: به خدا سوگند، دروغ می‌گویند، خداوند آن حضرت را رضا نامید زیرا، مرضی خدا در آسمان و مرضی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم و ائمه پس از آن حضرت در زمین بودند. بزنطی گوید: مگر نیاکان شما مرضی خدا، رسول و ائمه علیهم‌السلام نبوده‌اند؟
فرمودند: چرا؟
عرض کردم: پس چرا فقط پدرتان «رضا» نامیده شده‌اند؟
فرمودند:
زیرا، تنها ایشان مورد رضایت موافقان و مخالفان قرار گرفتند.
سلیمان بن حفص مروزی نیز، گوید: حضرت امام کاظم علیه‌السلام فرزندشان علی را «رضا» می‌خواندند و می‌فرمودند: فرزندم «رضا» را صدا کنید، یا به فرزندم «رضا» گفتم، یا فرزندم «رضا» به من گفت.
ضامن آهو
این لقب در هیچ یک از منابع حدیثی و تاریخی برای امام‌رضا علیه‌السلام ذکر نشده است. تنها در برخی منابع با عناوین «ضمین»، «ضامن» و «ضامن الاُمّهْ به حضرت امام رضا علیه‌السلام اشاره شده است. با این حال، بسیاری از ایرانیان، امام رضا علیه‌السلام را با لقب «ضامن آهو» یاد می‌کنند. درشبه قاره هند و پاکستان، امام رضا علیه‌السلام به «امام ضامن» معروف است.
در شهر شوشتر استان خوزستان نیز دو بقعه به نام «امام ضامن» وجود دارد. منشا شهرت یافتن لقب «ضامن آهو» داستان‌های مختلفی است که در برخی منابع
به شرح ذیل آمده است:
شیخ صدوق (۳۸۱ ق) با دو واسطه به نقل از ابومنصور محمدبن عبدالرزّاق طوسی (۳۵۰ ق) آورده است. قبل از نقل حدیث لازم به ذکر است تاکید کنیم که این ابومنصور همان کسی است که شاهنامه منثور تالیف قلم وی بوده است و بعدها حکیم ابوالقاسم فردوسی آن را به نظم درآورد. شیخ صدوق از ابومنصور نقل می‌کند:
«در ایام جوانی بر اهل مشهد (رضا) سخت می‌گرفتم و در راه متعرض زائران شده، اموال آنان را می‌ربودم. روزی به قصد شکار خارج شدم و تازی خود را در پی آهویی فرستادم، آهو پس از فرار به دیوار مرقد حضرت رضا علیه‌السلام پناه برد و همان‌جا ایستاد؛ تازی نیز در مقابل او ایستاد و به او نزدیک نمی‌شد، هر چه کوشش کردیم تازی به او نزدیک شود، نمی‌شد؛ ولی تا آهو از آن دیوار دور می‌شد، تازی او را دنبال می‌کرد تا اینکه آهو از راهرویی تنگ به آن سوی دیوار مزار رفت. من وارد رباط شدم و از ابونصر مُقری پرسیدم: آهویی که اکنون وارد این مکان شد، کجاست؟ او گفت: آن را ندیدم. وارد آن راهرو شدم جز پِشگل و اثر بُولِ آهو، چیزی آنجا ندیدم. با خداوند عهد و نذر کردم که از آن پس، نه تنها به زوّار آزار نرسانم بلکه نیازهای آنان را برآورم. از آن زمان، هر گاه امر مشکل و دشواری به من روی می‌آورد به این مشهد پناه می‌برم و آن را زیارت می‌کنم و از خداوند متعال برآورده شدن حاجتم را می‌خواهم، خدا نیز حاجتم را برمی‌آورد... و این از برکت مشهد است.» (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، مترجم: علی‌اکبر غفاری، نشر: دارالکتب اسلامیه، سال ۱۳۹۰، ص ۷۰۲-۷۰۱.۱۴- اعلام الوری، ص ۳۱۵ (۲)، رجبی، محسن، آیینه مهر، نشر: آستان قدس رضوی، سال ۱۳۸)