فزونی استرس و امتحانات نهایی
حسین سالاریان
استرس و اضطراب نوعی فشار روانی است که ممکن است برای انجام هر کاری داشته باشیم و براي سنجش، امتحان و گزینش به طور مشخص میزان این فشار روانی بالاتر خواهد بود. اگر قبل، حین یا بعد از آزمون با سطوح طاقت‌فرساي استرس یا اضطراب را تجربه کنیم، ممکن است «اضطراب امتحان» داشته باشیم. مضافا اینکه عوامل بیرونی هم می‌توانند بر شدت آن بیفزایند. در هر صورت، داشتن استرس و اضطراب برای امتحان شکل عادی آن است که گاه مطلوب است و موجب نتیجه بهتری در امتحان و هر نوع گزینشی خواهد شد. با این وجود، اگر از حد اعتدال خود بگذرد شکل منفی به خود گرفته و اثر بازدارنده با نتیجه شکست همراه خواهد بود.
در عین حال، اضطراب امتحان نوعی اضطراب عملکردی است که می‌تواند با انتظارات بالا، نتایج آزمون قبلی، ترس از شکست، فشار برای انجام کار یا کمال‌گرایی ایجاد شود. به عبارت دیگر، طبیعی است که دانش‌آموزان و دانشجویان در مورد آزمون‌ها، امتحانات، مقالات یا ارائه‌های آتی استرس داشته باشند. مقدار کمی استرس می‌تواند دانش‌آموز یا دانشجو را به چالش بکشاند و وی را به کار سخت‌تر تحریک کند. استرس امتحان زمانی مشکل‌ساز می‌شود که در توانایی برای عملکرد و رسیدن به اهداف تحصیلی و یادگیری اختلال ایجاد کند.
از دیدگاه متخصصان سنجش و ارزیابی، آزمون‌ها در دو مقوله کلی صورت‌بندی می‌شوند: آزمون‌های مبتنی بر معیار كه اهداف خاص و تعیین‌شده همچون آزمون‌های مدارس را تبیین می‌كنند و آزمون‌های مبتنی بر «نورم» که برای اندازه‌گیری توانایی کلی در هر درس طراحی می‌شوند. در آزمون‌های مبتنی بر معیار، به دنبال آن هستیم که به چند درصد از هدف آموزشی تببین شده در کتب درسی دست یافته‌ایم و نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان چه موارد بودند، حال آنکه در آزمون‌های مبتنی بر «نورم» همچون آزمون‌های گزینشی و کنکور، هدف تعیین نسبی عملکرد هر دانش‌آموز نسبت به بقیه دانش‌آموزان به منظور انتخاب برای رشته و دانشگاه خاص است، لذا می‌توان به علت اختلاف زیاد سطح دشواری سوالات مدارس و به ویژه امتحان نهایی با لحاظ كردن امکانات مدارس کل کشور و کنکور پی برد.
بر این اساس، سوالات و آزمون‌های مدارس براساس کتب درسی هستند و هدف سوالات، سنجش مطالب درسی و میزان دریافت‌های درسی مبتنی بر هدف آموزش هر بخش از هر درس است، لذا اساس چنین امتحاناتی مبتنی بر رقابت و گزینش دانش‌آموزان نيست اگرچه طی سال‌های اخیر نمرات هر درس تاثیر قابل‌توجه در پذیرش رشته‌های دانشگاهی دارد. بدین سبب، انتظار استرس القا شده فعلی در جامعه آموزشی و خانواده‌ها را نباید برای امتحان نهایی انتظار می‌داشتیم.
برخی عوامل استرس‌زاي این روزها در دانش‌آموزان و خانواده آنها برای امتحان نهایی چنینند: کاسبان امتحان نهایی، موسسات سودجو، ضعف عملکرد برخی مدارس همچون بعضی از مدارس غیردولتی که ملاک کاری‌شان نمره دادن بالا به دانش‌آموزان بوده است، ضعف عملکردی برخی معلمان، تجمیع استرس نابجای القایی برخی دانش‌آموزان و خانواده‌های استرسی به همدیگر، آشنا نبودن برخی طراحان سوال به هدف آموزشی /امتحانی هر درس و در برخی موارد لحاظ كردن متغیرهای نابجای دیگر در طرح سوال، عدم نظارت درخور مرکز سنجش آموزش و پرورش برای طراحی سوالات و به ویژه مهیا و فراهم نکردن تدارکات اسلوب کاری شایسته براساس سرفصل و اهداف آموزشی برای طراحی سوال هر درس و توجه نداشتن به امکانات انواع مدارس کل کشور و عدالت آموزشي، نداشتن پایایی و روایی مناسب سوالات برخی دروس (که در سنوات گذشته دیده شده و با مشکلاتی همراه بوده است) استرس ناشی از اولین امتحان نهایی (کشوری) به خصوص برای دهمی و یازدهمی با سن کمتر نسبت به دوازدهمی‌ها. بی‌شک اگر در تصمیم‌سازی‌ها که مبتنی بر تعیین سرنوشت بچه‌های آینده‌ساز و آینده علمی کشور است، نظرات متخصصین آموزش و به خصوص سنجش و ارزیابی در کنار نظرات مسوولان سازمان مربوط لحاظ شود، نتیجه بهتر و علمی‌تری برای آرامش دانش‌آموزان و خانواده‌های‌شان و درنهایت برای آینده علمی و آموزشی کشور رقم خواهد خورد و از میزان تنش و استرس و هزینه‌های متعدد در جوانب مختلف بر دوش دانش‌آموزان، خانواده‌ها و دولت می‌کاهد.
مدرس و عضو هیات تحریریه ژورنال‌های تخصصی زبان انگلیسی دانشگاه‌های
داخل و خارج