حال ناكوك تنوع زيستي
شينا انصاري
معمولا هرگاه از وضعيت نامناسب تنوع زيستي صحبت مي‌شود، جانوران بزرگ‌جثه به ذهن مي‌رسد، ولي واقعيت اين است كه مفهوم تنوع زيستي ،گستره‌اي بيش از اين دارد. در حقيقت گياهان و بي‌مهرگان به خصوص حشرات كه اتفاقا نقش بي‌بديلي در تنوع زيستي زمين دارند، همواره مورد غفلت قرار گرفته‌اند و اطلاعات چنداني درباره تاثيرات مخرب فعاليت‌هاي انساني بر زيست و بقاي آنها در كشور ما وجود ندارد.
بيش از دو دهه است كه بيست و دوم مه هر سال به عنوان «روز جهاني تنوع زيستي» شناخته مي‌شود. مجمع جهاني اقتصاد در گزارشي اعلام كرده، بيش از نيمي از كل توليد ناخالص داخلي جهان به‌طور متوسط يا شديد به طبيعت وابسته است. در حقيقت تنوع زيستي بر همه چيز از سلامت جهاني و امنيت غذايي گرفته تا اقتصاد و معيشت جوامع تاثير مي‌گذارد. «بخشي از برنامه باش» به عنوان شعار روز جهاني تنوع زيستي امسال انتخاب شده است. اين شعار بيشتر بر اين موضوع دلالت دارد كه هر كس مي‌تواند به نوبه خود نقشي براي حفظ تنوع زيستي و توقف روند از دست رفتن آن ايفا كند. با اين حال به نظر مي‌رسد آنچه بيشتر از همه قادر است پويش جهاني برنامه تنوع زيستي را گسترش دهد و آن را از چارچوب موافقتنامه به سمت و سوي عملياتي شدن هدايت كند، درگير شدن تمامي طرف‌هاي موثر به ويژه دولت‌ها، جوامع بومي و كسب و كارهاست. چارچوب جهاني تنوع زيستي كنمينگ- مونترال كه چشم‌انداز آن «رسيدن به زندگي همسو و همساز با طبيعت در سال ۲۰۵۰» است، از ۴ هدف اصلي و ۲۳ هدف فرعي تشكيل شده است. كاهش استفاده از آفت‌كش‌ها، افزايش بودجه‌هاي جهاني تنوع زيستي و حفاظت از حداقل ۳۰ درصد از خشكي و دريا در سطح جهان از جمله اهداف آن است. طبق گزارش اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت IUCN، در حال حاضر حداقل ۴۰ درصد از جانوران و گياهان در سراسر جهان در خطر انقراض قرار دارند. با توجه به اينكه تهديدات فعاليت‌هاي انساني‌مانند تخريب و تكه تكه شدن زيستگاه‌ها، شكاربي‌رويه، گرمايش زمين، آلاينده‌ها، گونه‌هاي مهاجم و … محرك‌هاي اصلي انقراض‌و كاهش جمعيت گونه‌ها هستند، حفظ و احياي گونه‌هاي در معرض خطر كاملا به ميزان مداخله بشر بستگي دارد. در شرايطي كه حدود ۱۷ درصد از اكوسيستم‌هاي خشكي و ۱۰ درصد از مناطق دريايي تحت حفاظت قرار دارند، چشم‌انداز افزايش دامنه اين حفاظت به ۳۰ درصد در خشكي‌ها و آب‌هاي زمين، آن هم در صورتي كه مناطق فعلي حفاظت شده با انواع و اقسام تعدي‌ها و تخريب‌ها مواجهند و در شرايطي كه توافقات جهاني اقليمي نتايج چشمگيري در پي نداشته است، دور از انتظار به نظر مي‌رسد. كافي است از ميان تمامي آمارهاي نگران‌كننده به همين بسنده كنيم كه بشر هر ساله بالغ بر ۳۰۰ ميليون تن فلزات سنگين، انواع حلال‌ها، پسماندهاي سمي و فاضلاب را وارد آب‌هاي كره زمين مي‌كند و به واسطه فعاليت‌هاي مخرب انساني قريب به ۲۵ درصد كل گياهان و جانوران برابر با يك ميليون گونه در خطر نابودي كامل قرار دارند. شعار «بخشي از برنامه باش»در كشور ما كه تنوع زيستي جانوري و گياهي آن با انواع و اقسام چالش‌ها و بي‌مهري‌ها مواجهند، بيش از همه نيازمند توجه قانونگذاران و اقدام متوليان دولتي به حفاظت از همه انواع تنوع زيستي و جلوگيري از تخريب‌ها و مقابله جدي با تخلفاتي است كه ذخاير اكولوژيكي و گوناگوني طبيعت اين سرزمين را به تهديد كشانده است.